Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
Η Χρηματοοικονομική Παιδεία προσφέρει μια πρώτης γραμμής άμυνα για τους πολίτες σε θέματα προσωπικής ή οικογενειακής Χρηματοοικονομικής διαχείρισης, τονίζει ο Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, Ανδρέας Μιλιδώνης, σημειώνοντας παράλληλα ότι το θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση κρίσεων εξωτερικών και εσωτερικών αποτελεί ευθύνη της πολιτείας.
τη συνέντευξή του στο Economy Today ο κ. Μιλιδώνης αναφέρει μεταξύ άλλων ότι είναι προφανές ότι αναπτύσσεται μια δυναμική για τη Χρηματοοικονομική Παιδεία σε διεθνές επίπεδο, ενώ η ανάγκη για Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση έχει εδραιωθεί στην κοινωνία και έχει αγκαλιαστεί από πολλούς φορείς ακόμα και στην Κύπρο. Επίσης, καταγράφει το τι αναμένεται να κερδίσει στο σύνολό της η κυπριακή κοινωνία από τον Χρηματοοικονομικό Εγγραμματισμό. Σε σχέση με τις επενδυτικές επιλογές που υπάρχουν στην Κύπρο σημειώνει ότι τους τελευταίους μήνες διαφαίνεται ότι υπάρχει κινητικότητα από κάποιες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι «κανένας δεν πρέπει να επενδύει σε κάτι το οποίο δεν καταλαβαίνει», επισημαίνοντας ότι οι πολίτες θα πρέπει να αποτείνονται σε επενδυτικούς συμβούλους ή να ενημερώνονται σωστά πριν να λάβουν την όποια επενδυτική απόφαση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, πώς μπορεί ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός να επηρεάσει την πορεία μιας Οικονομίας και γενικότερα μιας κοινωνίας;
Η χρηματοοικονομική παιδεία προάγει τη χρηματοοικονομική ευημερία και μπορεί να επηρεάσει θετικά την πορεία της κυπριακής οικονομίας και κοινωνίας. Με απλά λόγια, συμβάλλει στο νοικοκύρεμα των προσωπικών μας Χρηματοοικονομικών με τέτοιο τρόπο ώστε να είμαστε ανθεκτικοί σε απρόσμενα έξοδα και τυπικοί με τις υποχρεώσεις μας και να έχουμε περιθώριο να χαρούμε τη ζωή μας χωρίς το θέμα των Χρηματοοικονομικών πόρων να μας προκαλεί συνεχές άγχος.
Στην Κύπρο ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός αναμένεται να ενισχύσει την oικονομική ισότητα εντός της κοινωνίας, την αποταμιευτική κουλτούρα, τη συνετή και υγιή κατανάλωση αλλά και τον ορθολογικό δανεισμό. Ως επακόλουθο της αποταμιευτικής κουλτούρας, η κοινωνία θα ενισχύσει τη συνταξιοδοτική επάρκεια και θα μειώσει το ενδεχόμενο φτωχοποίησης στην τρίτη ηλικία.
Επιπρόσθετα, η Χρηματοοικονομική Παιδεία προερχόμενη από αξιόπιστες πηγές, θα ενημερώσει για επενδυτικές επιλογές που συνάδουν με το επενδυτικό προφίλ των πολιτών, προωθώντας ταυτόχρονα τη διασπορά ρίσκου (διαφοροποίηση), αλλά και την προστασία του πολίτη από επενδυτικούς κινδύνους και απάτες που είναι συχνό φαινόμενο στις σύγχρονες οικονομίες με ελεύθερη αγορά.
Όταν ο καθένας από εμάς λειτουργεί με ένα πιο ορθολογικό τρόπο βασισμένο σε αξιόπιστη ενημέρωση, αναμένω ότι θα έχουμε μια πιο ανθεκτική Οικονομία. Φέρνω ως απτό παράδειγμα (υπάρχουν πολλά άλλα), το πρόβλημα του υπερδανεισμού και των μη-εξυπηρετούμενων δανείων που ακόμα αντιμετωπίζει η Κύπρος. Αυτό το πρόβλημα θα ήταν ηπιότερο αν είχαμε υψηλότερο Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό, παρά τα θεσμικά σφάλματα της πολιτείας και του αλόγιστου δανεισμού των τραπεζών πριν το 2013.
Μπορεί το φαινόμενο της ανεπάρκειας βασικών Χρηματοοικονομικών Γνώσεων να οδηγήσει σε συλλογικές λανθασμένες αποφάσεις και συνεπώς στη δημιουργία οικονομικών κρίσεων;
Είναι μάλλον δύσκολο η έλλειψη Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού να οδηγήσει σε κρίση από μόνη της. Ωστόσο, ο Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός θα μπορούσε να καταστήσει μια κρίση ηπιότερη για τους πολίτες. Οι πολίτες με Χρηματοοικονομική Παιδεία είναι πιο πιθανό να κατανοούν καλύτερα και να αντιδρούν πιο σωστά σε οικονομικές κρίσεις. Για παράδειγμα, ο συνετός δανεισμός τόσο σε ύψος αλλά και σε είδος επιτοκίου μπορεί να συμβάλει στις επιπτώσεις μιας κρίσης. Ένας λογαριασμός έκτακτης ανάγκης μπορεί να προστατεύσει από απρόοπτα έξοδα ή απρόοπτη μείωση εισοδήματος (π.χ. απόλυση). Επίσης, αν οι αποταμιεύσεις έχουν αρκετή διασπορά (εντός και εκτός Κύπρου) και είναι σε διαφορετικά Χρηματοοικονομικά προϊόντα, τότε μειώνεται η συγκέντρωση κινδύνων που μπορούν να οδηγήσουν σε Χρηματοοικονομική στενότητα ή χρεωκοπία, σε περίπτωση δυσμενούς οικονομικής πορείας των Χρηματοοικονομικών αγορών, των ακινήτων, των τραπεζών ή/και του κράτους.
Η Κύπρος, ως μια μικρή ανοικτή οικονομία, είναι επιρρεπής σε εξωγενείς κρίσεις, ενώ οι εσωτερικές κρίσεις είναι κατά την άποψή μου θέμα ελλιπούς εποπτείας και μη-ικανοποιητικών προληπτικών δράσεων από την πολιτεία και τις Εποπτικές Αρχές. Επομένως, ενώ το θεσμικό πλαίσιο αποτελεί ευθύνη της πολιτείας, η Χρηματοοικονομική Παιδεία προσφέρει μια πρώτης γραμμής άμυνα για τους πολίτες σε θέματα προσωπικής ή οικογενειακής Χρηματοοικονομικής Διαχείρισης.
Η έλλειψη βασικών Χρηματοοικονομικών Γνώσεων στην κυπριακή Οικονομία μπορεί να δημιουργεί και ένα κενό στην αγορά; Δηλαδή αν επιζητούσαν οι Κύπριοι υψηλότερες αποδόσεις για να αντιμετωπίσουν τις πληθωριστικές τάσεις, ίσως η αγορά να λειτουργούσε προς αυτήν την κατεύθυνση και να προσφέρονταν περισσότερες επενδυτικές επιλογές;
Θεωρώ πως ναι. Η άγνοια βασικών Χρηματοοικονομικών εννοιών όπως του πληθωρισμού (είμαστε τελευταίοι στην Ευρώπη), του ανατοκισμού, της σχέσης ρίσκου και απόδοσης και της διασποράς ρίσκου (είμαστε προτελευταίοι στην Ευρώπη), αφήνουν εγκλωβισμένους τους καταθέτες κατά κύριο λόγο σε τραπεζικά καταθετικά προϊόντα ή/και σε ακίνητα εντός Κύπρου.
Αν και από την πλευρά της ζήτησης, η αγορά φαίνεται κάπως παγωμένη, ίσως και λόγω των αυστηρών ρητρών που χαρακτηρίζουν τραπεζικά γραμμάτια, από την πλευρά της προσφοράς βλέπουμε κινητικότητα στη δημιουργία καινούργιων προϊόντων για επενδυτές στην Κύπρο.
Δηλαδή; Τι εννοείτε κινητικότητα στη δημιουργία επενδυτικών προϊόντων;
Τους τελευταίους δέκα μήνες εντόπισα τουλάχιστον τρεις με τέσσερις ιδιωτικές πρωτοβουλίες που εποπτεύονται είτε από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς είτε από την Κεντρική Τράπεζα, οι οποίες προσφέρουν επενδυτικά προϊόντα χαμηλού σχετικά ρίσκου (π.χ. επενδύουν, μεταξύ άλλων, σε έντοκα κρατικά γραμμάτια ή ομόλογα), ώστε να απορροφήσουν μέρος της πλεονάζουσας ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα. Θα συνιστούσα στους πολίτες που ενδιαφέρονται να επενδύσουν, να λαμβάνουν συμβουλή από εγκεκριμένους σύμβουλους επενδύσεων, αφού ενημερώνονται από τις ιστοσελίδες των Εποπτικών Αρχών σχετικά με τις επενδυτικές εταιρείες που είναι αδειοδοτημένες για παροχή επενδυτικών συμβουλών.
Παράλληλα όμως και εξίσου σημαντικές είναι οι πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της Χρηματοοικονομικής Παιδείας από επαγγελματικούς συνδέσμους όπως τον Σύνδεσμο Χρηματοοικονομικών Αναλυτών, τον Σύνδεσμο Τραπεζών, τον Σύνδεσμο Επενδυτικών Ταμείων Κύπρου, άλλων μη-κυβερνητικών Οργανώσεων και μεμονωμένων εταιρειών.
Όπως αντιλαμβάνεστε, αν και η προσφορά περισσότερων επιλογών προς τους Κύπριους επενδυτές (δεδομένου ότι εμπίπτουν εντός της ανοχής ρίσκου του καταθέτη), είναι σίγουρα θετική, το θέμα της Χρηματοοικονομικής Παιδείας δεν μπορεί να αφεθεί σε επαγγελματικούς συνδέσμους και ιδιωτικές πρωτοβουλίες ή ακόμα και σε «ειδικούς» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τι γίνεται στις υπόλοιπες χώρες με τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση;
Μέσω της συνεχούς ανασκόπησης της βιβλιογραφίας αλλά και των καλών πρακτικών σε διεθνές επίπεδο, είναι προφανές ότι αναπτύσσεται μια δυναμική για τη Χρηματοοικονομική Παιδεία, τόσο σε διεθνές επίπεδο αλλά και τοπικό.
Σε διεθνές επίπεδο, την κούρσα για τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση του πληθυσμού οδηγούν οι ΗΠΑ με ραγδαία πρόοδο. Συγκεκριμένα, μέχρι πριν τρία χρόνια, μόνο οκτώ από τις 50 πολιτείες των ΗΠΑ είχαν υποχρεωτικό μάθημα Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης στα σχολεία τους. Σήμερα, ο αριθμός τους έχει τετραπλασιαστεί, με 35 από τις 50 πολιτείες να έχουν υποχρεωτική τη Χρηματοοικονομική Παιδεία και με την πλειοψηφία τους να προχωρούν με ανεξάρτητο μάθημα.
Αντιλαμβάνομαι τη δυναμική που αναπτύσσεται στις ΗΠΑ. Στην Ε.Ε. και την Κύπρο πού βρισκόμαστε;
Πολλές χώρες της Ε.Ε. προωθούν επίσης τη Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση. Η ανάγκη για Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση έχει εδραιωθεί στην κοινωνία και έχει αγκαλιαστεί από πολλούς φορείς ακόμα και στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, αν και πριν το 2020 υπήρχαν μεμονωμένες προσπάθειες για προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας, η πρώτη μεγάλη ώθηση δόθηκε στο θέμα από την Ad-Hoc Eπιτροπή που δημιουργήθηκε το 2020 και θέσπισε την Εθνική Στρατηγική για τον Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό και τη Χρηματοοικονομική Παιδεία.
Η μετεξέλιξη της Ad-Hoc Επιτροπής στην Κυπριακή Επιτροπή Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και Παιδείας (ΚΕΧΑΠ) τον Δεκέμβριο του 2023 αναμένεται να δώσει περαιτέρω ώθηση στην εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής. Θεωρώ πως η ΚΕΧΑΠ πρέπει να αποτελεί τον κόμβο αντικειμενικής και διαδραστικής γνώσης και ενημέρωσης για θέματα Χρηματοοικονομικής Παιδείας, τόσο για τα σχολεία και τα πανεπιστήμια (δημόσια και ιδιωτικά) αλλά και για την ομάδα των συμπολιτών μας που επιδιώκουν τη Διά Βίου Μάθηση. Είναι το κενό που υπάρχει αυτή τη στιγμή σε σχέση με την πηγή πληροφόρησης στην Κύπρο. Μέσα από την ιστοσελίδα της ΚΕΧΑΠ οι πολίτες θα πρέπει να μπορούν να έχουν αντικειμενική και επικαιροποιημένη ενημέρωση για τα τεκταινόμενα στον κλάδο της προσωπικής Χρηματοοικονομικής, ιδανικά με διαδραστικές εργασίες και ποικιλία οπτικοακουστικού υλικού.
Η εισαγωγή της Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην Κύπρο είναι γεγονός. Πώς θεωρείτε ότι θα επηρεάσει το επίπεδο του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού στον τόπο και ποια μπορεί να είναι τα επόμενα βήματα;
Η αρχή για τη Χρηματοοικονομική Παιδεία έγινε από την κυβέρνηση του κ. Χριστοδουλίδη με υποχρεωτικό παρεμβατικό εργαστήρι σε όλα τα Γυμνάσια από τον Σεπτέμβρη του 2024. Αυτό είναι ένα θετικό βήμα, ωστόσο όχι αρκετό. Το παρεμβατικό εργαστήρι που περιορίζεται σε έξι ώρες επαφής ανά έτος σίγουρα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανάγκη για υποχρεωτικό μάθημα, όπως επιχειρηματολόγησα σε κοινό άρθρο με τον συνάδελφο αν, καθ. Παναγιώτη Ανδρέου τον Μάρτιο του 2024, αφού ένα ανεξάρτητο, υποχρεωτικό μάθημα με τουλάχιστον 25 ώρες επαφής μεταξύ μαθητών και διδασκόντων είναι πολύ κοντά στις καλές πρακτικές του εξωτερικού.
Εστιάζω όμως με αισιοδοξία στις δεσμεύσεις τόσο του προέδρου της Δημοκρατίας στο συνέδριο της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου (29 Μαρτίου 2024) όσο και της Yπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (εφημερίδα Καθημερινή, 03 Απριλίου 2024) ότι ο στόχος της κυβέρνησης είναι να εισαχθεί κανονικό μάθημα Χρηματοοικονομικής Παιδείας στο αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας.
Πώς επιδεινώνει το φαινόμενο του Χρηματοοικονομικού Αναλφαβητισμού η ραγδαία ενσωμάτωση της τεχνολογίας στα Χρηματοοικονομικά και ευρύτερα στην Οικονομία;
Η ραγδαία ενσωμάτωση της Τεχνολογίας, προσθέτει ένα πέπλο πολυπλοκότητας στα Χρηματοοικονομικά προϊόντα, αφού χρειάζεται να υπερπηδηθεί το εμπόδιο της Ψηφιακής Εκπαίδευσης. Χρειάζεται επίσης απλοποίηση των Χρηματοοικονομικών, Ασφαλιστικών και Συνταξιοδοτικών προϊόντων που προσφέρονται σε Ψηφιακή μορφή για τον μέσο καταναλωτή και ενίσχυση της διαφάνειας των όρων και ρητρών σε τέτοια προϊόντα. Παράλληλα, χρειάζεται εκπαίδευση των επενδυτών και των καταναλωτών σε σχέση με τις νέες τάσεις στις Χρηματοοικονομικές αγορές.
Η δημοφιλία των Κρυπτονομισμάτων και άλλων προς το παρόν μη εποπτευόμενων επενδυτικών προϊόντων, μπορεί να είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μια ίσως να ωθεί τους πολίτες να «παιδευτούν» με Χρηματοοικονομικές έννοιες αλλά από την άλλη ίσως η έλλειψη γνώσεων να οδηγήσει σε απώλειες εισοδημάτων και λάθος επιλογές. Πώς το σχολιάζετε και τι νομίζετε ότι ισχύει περισσότερο;
Η δική μου προσέγγιση είναι να «μην επενδύεις σε κάτι που δεν καταλαβαίνεις», ακόμα κι αν νιώθεις την ανάγκη να επενδύσεις επειδή το κάνει ο περίγυρός σου. Υπενθυμίζω αντίστοιχα παθήματα από το παρελθόν (Χρηματιστήριο, Αξιόγραφα, κ.λπ.).
Επένδυση σε κάτι που δεν καταλαβαίνεις, ισούται, με τζόγο. Θα πόνταρες στο καζίνο ή σε ένα λαχείο χρήματα που δεν είσαι διατεθειμένος να χάσεις; Θα πόνταρες την προκαταβολή που αποταμίευες για χρόνια για αγορά στέγης ή ακόμα χειρότερα, τις οικονομίες σου για μια αξιοπρεπή συνταξιοδότηση; Δύσκολα θα βρείτε εύκολο χρήμα που να μην είναι ριψοκίνδυνο.
Διαβάστε επίσης: ΑΗΚ: «Θέλουμε μεγάλα τεμάχια για να βάλουμε φωτοβολταϊκά»