Της Πωλίνας Άνιφτου*
Κανείς άτρωτος
Η επίθεση της Χαµάς στη Γάζα απέδειξε πως δεν υπάρχει κράτος στην περιοχή που έρχεται αντιµέτωπο µε τις Ένοπλες Οργανώσεις, οι οποίες δεν είναι υποκείµενα δικαίου και να παραµείνει άτρωτο. Οι Ένοπλες Οργανώσεις δεν ανήκουν σε κάποιο νοµικό σχήµα δηλαδή δεν είναι κράτη, δεν συµµετέχουν σε διεθνείς ή περιφερειακούς Οργανισµούς, δεν έχουν να λογοδοτήσουν σε κανένα όργανο για τη δράση. Απεναντίας υπάρχει ένα µανιφέστο το οποίο και ακολουθούν, ιδεολογοποιούν τις πρακτικές τους και χρησιµοποιώντας τις λαϊκές κινητοποιήσεις προσδοκούν στην αποδοχή τους µέσα από τη θρησκεία, στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής.
Οι Ισραηλινοί ως διαφαίνεται είχαν ενδείξεις ότι επίκειται κάποια σύγκρουση στην περιοχή, αλλά πιθανότητα δεν είχαν τακτοποιήσει το σηµείο της επίθεσης και η ανησυχία εστιαζόταν στον Νότιο Λίβανο. Η κινητικότητα που υπήρχε την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2023 στην περιοχή ήταν συναντήσεις διαφόρων ισλαµιστικών Οργανώσεων µε τη Χεζµπολάχ στον Λίβανο, οπότε η εµπλοκή της Γάζας διαφαινόταν ένα µακρινό σενάριο.
Παρόλα ταύτα η Χαµάς είχε ένα πλεονέκτηµα εσωτερικό και ένα πλεονέκτηµα εξωτερικό απέναντι στο Ισραήλ. Κατά την άνοιξη του 2021 εξαπέλυσε ραγδαία επίθεση εναντίον του Ισραήλ µε τους πυραύλους να φτάνουν στο Τελ Αβίβ µε τροµακτική συνέπεια και ευστοχία. Οι απαντήσεις του Ισραήλ δεν ήταν οι αναµενόµενες, µε αποτέλεσµα τα µέτρα ασφαλείας και το Iron Dome να µην µπορέσουν να προστατέψουν τη χώρα ως θα περίµεναν οι στρατιωτικοί αναλυτές. Ήταν η εποχή που η επίθεση αυτή έφερε την πτώση Νετανιάχου και την ολιγόµηνη πρωθυπουργία του Ναφταλί Μπένετ µαζί µε το αραβικό κόµµα ΡΑΑΜ. Ήταν η πρώτη φορά που ένα αραβικό κόµµα ενεπλάκη στην ενεργή εξουσία της χώρας.
Το εξωτερικό πλεονέκτηµα της Χαµάς ήταν ότι τον Ιανουάριο 2021 ο Μπάιντεν ανέλαβε την εξουσία στις ΗΠΑ, ο οποίος και οδήγησε στην προαναφερόµενη ανατροπή Νετανιάχου στο Ισραήλ. Η διοίκηση Μπάιντεν δεν είχε από την αρχή καθόλου καλές σχέσεις µε τον Ισραηλινό ΠΘ, τον οποίο και θεωρούσε εχθρό της εξωτερικής της πολιτικής της και δεν θα ήταν άδικο να αναφέρουµε πως κατά την επίθεση της Χαµάς τον Οκτώβριο 2023, η διοίκηση Μπάιντεν δεν επέδειξε κανένα ενδιαφέρον στην επιστροφή των Ισραηλινών οµήρων παρά εξωθούσε τη βία ώστε η εµπλοκή του Ισραήλ στη Γάζα να φέρει την ανατροπή Νετανιάχου στο Ισραήλ. Αν και η ανατροπή δεν ήρθε, έφτασε η ήττα των ∆ηµοκρατικών στις αµερικανικές εκλογές 2024 και ακολούθησε το ένταλµα στο ∆ιεθνές ∆ικαστήριο εναντίον του Ισραηλινού ΠΘ και του Ισραηλινού ΥΠΑΜ. Ένα ένταλµα πρωτοφανές, αφού εκδόθηκε εναντίον δύο δυτικών ηγετών και του στρατιωτικού διοικητή της Χαµάς Μοχάµεντ Ντέιφ, που κατά τον χρόνο έκδοσης του εντάλµατος τον Νοέµβριο 2024, δύο βδοµάδες µετά τις εκλογές στις ΗΠΑ, ήταν ήδη νεκρός!
Ο Μπέντζαµιν Νετανιάχου ήταν ο πρώτος Ισραηλινός ΠΘ ο οποίος δεν δέχθηκε ποτέ πρόσκληση στον Λευκό Οίκο παρά µόνο τον Ιούλιο 2024, προς το τέλος της θητείας Μπάιντεν και µίλησε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, µε ασθενή επιτυχία. Αν υπάρχει όµως κάτι που θα θυµίζει τη διακυβέρνηση Μπάιντεν είναι το γεγονός πως θυσίασε το Ισραήλ αλλά και την ασφάλεια του κόσµου µε το να εκθρέφει πολέµους στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή.
Το νέο Ισραήλ
Το Ισραήλ επιδιώκει στην περιοχή να έχει µια σταθερή παρουσία για την επίτευξη των στόχων του βραχυπρόθεσµα αλλά και µακροχρόνια, ώστε να µειώσει τους ορατούς κινδύνους στον ζωτικό του χώρο. Ως εκ τούτου, τα σηµεία στα οποία προσβλέπει το Ισραήλ είναι η αύξηση του ζωτικού του χώρου.
Ο ζωτικός χώρος µιας χώρας δεν είναι µόνο τα σύνορά της. Υπάρχει ο χώρος του πυρήνα της που έχει να κάνει µε τα σύνορά της, τη σφαίρα εγγύτητάς της που αναφέρεται στον περιβάλλοντα χώρο, τον χώρο ασφαλείας που µπορεί να δράσει στρατιωτικά και περιβάλει γειτονικά κράτη και τελικώς τη σφαίρα επιρροής που δύναται να µην έχει γεωγραφική εγγύτητα αλλά να είναι χώρες που ανήκουν στην ίδια συµµαχία.
Προς αυτή την κατεύθυνση το Ισραήλ δρα ταυτόχρονα σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές και έχει ως σκοπό ή να διασφαλίσει τη δική του εξωτερική πολιτική ή να εµπλακεί ως άρµα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, βέβαια όποτε οι καιροί το επιτρέπουν και εφόσον υπάρχει ίδια βλέψη µε την αµερικανική εξωτερική πολιτική. Ας µην ξεχνάµε πως το Ισραήλ κατά περιόδους όπως τις δεκαετίες 1980-90 όταν προσέγγισε την Κίνα κατηγορήθηκε από τις ΗΠΑ ότι δίνει κρατικά µυστικά των ΗΠΑ στην κοµµουνιστική χώρα.
Πλέον για το Ισραήλ υπάρχουν τρεις µεγάλοι στόχοι: α) η ενεργειακή συµµαχία Κύπρου- Ισραήλ- Αζερµπαϊτζάν, β) η επέκταση του Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα και η επάνοδός του στην Υεµένη και γ) η αύξηση των χωρών των Συµφωνιών του Αβραάµ ως απάντηση στην απειλή της Αιγύπτου και του Ιράν.
Ενεργειακή συμμαχία Κύπρου- Ισραήλ- Αζερμπαϊτζάν
Η σχέση της Κύπρου µε το Αζερµπαϊτζάν για δεκαετίες δεν ήταν ιδιαίτερα καλή, λόγω του ότι το Αζερµπαϊτζάν υπήρξε προσκολληµένο στην Τουρκία, µια σχέση που ξεκίνησε πριν δύο αιώνες όταν το Αζερµπαϊτζάν πέρασε στα χέρια των Οθωµανών και η περσική τους διάλεκτος αναµείχθηκε µε τα τουρκικά. Στην προσπάθειά του το Αζερµπαϊτζάν να απωθήσει το Ιράν, αναγκάστηκε να αποκτήσει µια εκτουρκευµένη ταυτότητα που το κράτησε ζωντανό και επί ΕΣΣ∆.
Μετά την πτώση της ΕΣΣ∆ το Αζερµπαϊτζάν ως νέο κράτος και θέλοντας να αποφύγει τις σχέσεις µε τις χώρες της ΕΣΣ∆, οι οποίες δεν ήταν σε καλή οικονοµική κατάσταση, ακολούθησε σε µεγάλο βαθµό τις πολιτικές των ΗΠΑ και του Ισραήλ για το Ιράν. Σύµφωνα µε αµερικανικά και ισραηλινά συµφέροντα ασφαλείας, το Αζερµπαϊτζάν επέλεξε έναν αγωγό για να παραδώσει το πετρέλαιο του στη ∆ύση παραγκωνίζοντας το ιρανικό έδαφος. Ο λεγόµενος αγωγός BTC (Baku–Tbilisi–Ceyhan Pipeline) θα διευκόλυνε πιο αξιόπιστα την παράδοση πετρελαίου στο Ισραήλ.
Η εταιρεία του αγωγού η Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline Company (BTC Co.) ιδρύθηκε στο Λονδίνο την 1η Αυγούστου 2002. Η τελετή έναρξης κατασκευής του αγωγού πραγµατοποιήθηκε στις 18 Σεπτεµβρίου 2002. Η κατασκευή ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2003 και ολοκληρώθηκε το 2005. Ο αγωγός µήκους 1.768 χιλιοµέτρων (1.099 µίλια) ξεκινά από τον τερµατικό σταθµό Sangachal κοντά στο Μπακού στο Αζερµπαϊτζάν, διασχίζει τη Γεωργία και καταλήγει στον θαλάσσιο τερµατικό σταθµό Ceyhan (Terminal Haydar Aliyev) στη νοτιοανατολική µεσογειακή ακτή της Τουρκίας. 443 χιλιόµετρα (275 µίλια) του αγωγού βρίσκονται στο Αζερµπαϊτζάν, 249 χιλιόµετρα (155 µίλια) στη Γεωργία και 1.076 χιλιόµετρα (669 µίλια) στην Τουρκία.
Η διαδροµή του BTC από το πετρέλαιο του Αζερµπαϊτζάν θα δηµιουργούσε επίσης απτά εµπορικά οφέλη για το Ισραήλ αν επεκτεινόταν και θα έπληττε την αγορά πετρελαίου του Περσικού Κόλπου που κυριαρχείτο από χώρες που δεν είχαν διπλωµατικές σχέσεις µε το Ισραήλ µέχρι το 2020 και την υπογραφή των Συµφωνιών του Αβραάµ. Επιπλέον, µόνο αυτός ο αγωγός παρέχει µια συντοµότερη διαδροµή για τις εξαγωγές πετρελαίου του Αζερµπαϊτζάν στη ∆ύση συµπεριλαµβανοµένου του Ισραήλ, αλλά και του λιµένα Τζεϊχάν όπου οι εγκαταστάσεις του θα επέτρεπαν επίσης τη χρήση µεγάλων δεξαµενόπλοιων καθιστώντας έτσι την Τουρκία τον κύριο τερµατικό σταθµό πετρελαίου και αερίου της Μεσογείου.
Το Ιράν αντιτάχθηκε στην κατασκευή του BTC, γιατί ο αγωγός θα στερούσε από το Ιράν ένα µεγάλο µέρος της αγοράς πετρελαίου και επιπλέον θα άνοιγε και τη συζήτηση για το πετρέλαιο της Κασπίας, της οποίας το καθεστώς διευκρινίστηκε πολύ αργότερα περί το 2018. Η ιρανική κυβέρνηση αµφισβητούσε όχι µόνο την οριοθέτηση των θαλάσσιων ορίων και του βυθού της Κασπίας Θάλασσας, αλλά και το νοµικό καθεστώς µετά την κατάρρευση της ΕΣΣ∆.
Σήµερα η Azerbaijan International Operating Company (AIOC) είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία και ανάπτυξη των κοιτασµάτων Chirag, Azeri και Guneshli. Αυτά τα τρία κοιτάσµατα έχουν συνολικά 3,8 δισεκατοµµύρια βαρέλια αποθεµάτων πετρελαίου. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν επίσης περισσότεροι από 2,5 δισεκατοµµύρια τόνοι πετρελαίου αποθεµάτων στο τµήµα του Αζερµπαϊτζάν της Κασπίας Θάλασσας. Το Αζερµπαϊτζάν έχει 65 κοιτάσµατα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αν και 22 από αυτά τα κοιτάσµατα είναι έτοιµα για παραγωγή πετρελαίου, η παραγωγή πετρελαίου δεν πραγµατοποιείται (off-shore) ακόµα. Στις υπόλοιπες 43 περιφέρειες υπάρχει παραγωγή ενεργού πετρελαίου (στην ξηρά).
Η οικονοµική ανάπτυξη του Αζερµπαϊτζάν ανέκαµψε γρήγορα µετά το σοβαρό πλήγµα από την πανδηµία Covid-19, η οποία προκάλεσε συρρίκνωση της οικονοµίας της χώρας κατά 4,3% το 2021 (5,6% σύµφωνα µε την κυβέρνηση). Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούν πάνω από το 90% των εξαγωγών του Αζερµπαϊτζάν, µε την παραγωγή να αυξάνεται σηµαντικά τη δεκαετία του 2000 µετά την ανακάλυψη του κοιτάσµατος φυσικού αερίου Shah Deniz, φτάνοντας σε επίπεδα ρεκόρ το 2010. Η κυβέρνηση και οι διεθνείς εταιρείες έχουν επενδύσει σηµαντικά στον ενεργειακό τοµέα και στην κατασκευή πολλών νέων σταθµών ηλεκτροπαραγωγής.
Κατά τη δεκαετία του 1980 η ζήτηση στο Ισραήλ που θα ήταν ο τελικός αποδέκτης του BTC ήταν 282,5 δισεκατοµµύρια κυβικά (Bcf) ετησίως έως το 2010. Ο δε εθνικός πάροχος ηλεκτρικής ενέργειας στο Ισραήλ, µόνο το 2008 επένδυσε 1,5 δισεκατοµµύρια δολάρια στην κατασκευή οκτώ επιπλέον εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής ενέργειας για να καλύψει τις ανάγκες. Έτσι, λοιπόν, η σχέση του Ισραήλ µε το Αζερµπαϊτζάν και η εξάρτησή του από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δοκίµασε τη σχέση του Ισραήλ µε την Αρµενία που θυσιάστηκε, ενώ στον πόλεµο του Ναγκόρνο Καραµπάχ το 1988- 1994 το Ισραήλ απέστειλε µαζί µε την Τουρκία στρατεύµατα για να πολεµήσουν στο πλάι του Αζερµπαϊτζάν.
Ενεργειακό Iron Dome
Η δεκαετία του 1970 έφερε στο Ισραήλ πολιτειακές αλλαγές µε την άνοδο του Likud (1977) που πλέον δεν ακολουθούσε την πορεία του πρώτου ΠΘ της χώρας, Μπεν Γκιουριόν που ήθελε τη δηµιουργία ενός εκµοντερνισµένου Ισραήλ µακριά από την επιρροή της θρησκείας. Το Likud έψαχνε τη δηµιουργία ενός εβραϊκού κράτους και την εµπλοκή της θρησκείας στην κρατική ταυτότητα αυτού. Ένα κράτος που θα γινόταν η σκεπή των Εβραίων της γης.
Οι αλλαγές αυτές βρήκαν τη βιοµηχανία της Τουρκίας αρκετά ισχνή λόγω του Ψυχρού Πολέµου (1947-1988), και οι υποδοµές της χώρας επηρεάστηκαν δραµατικά από το εµπάργκο πετρελαίου του 1973 στον απόηχο του πολέµου του Γιοµ Κιπούρ µεταξύ του Ισραήλ, της Αιγύπτου και της Συρίας. Η Τουρκία επιδίωξε τη φιλία των αραβικών πετρελαιοπαραγωγών χωρών και η άνοδος του εθνικισµού και ισλαµισµού στην Τουρκία έφεραν και την αναγνώριση της Παλαιστινιακής Οργάνωσης της PLO το 1975.
Το Ισραήλ έβλεπε την Κύπρο ως την προέκταση του χώρου ασφαλείας του, όπου ο εναέριος της χώρος θα του χάριζε ένα στρατηγικό άνοιγµα απέναντι στις αραβικές χώρες, αλλά απέναντι και στην Τουρκία µε την οποία από το 2009 και µετέπειτα κυρίως λόγω της έλευσης Νετανιάχου οι σχέσεις δεν ήσαν καλές. Επίσης, η Κύπρος για το Ισραήλ ήταν ένας επενδυτικός µηχανισµός όπου οι Ισραηλινοί και οι εταιρείες τους θα µπορούσαν να υπάρξουν δίπλα στο Ισραήλ, αλλά και να δραστηριοποιηθούν ένεκα και της έλλειψης πολιτικού και κοινωνικού αντισηµιτισµού από τον οποίο υποφέρει η Ευρώπη.
Σύµφωνα µε στοιχεία του Jewish Telegraphic Agency περίπου 15.000 Ισραηλινοί διαµένουν µόνιµα στην Κύπρο και οι πλείστοι µε µόνιµη εµπορική ιδιότητα. Οι εισαγωγές του Ισραήλ από την Κύπρο ήταν 298,74 εκατοµµύρια δολάρια ΗΠΑ το 2022 και οι εξαγωγές του Ισραήλ στην Κύπρο ήταν 1,05 δισεκατοµµύρια δολάρια ΗΠΑ το 2022, σύµφωνα µε τη βάση δεδοµένων COMTRADE των Ηνωµένων Εθνών για το διεθνές εµπόριο.
Πλέον το Ισραήλ ένεκα της ύπαρξης κοιτασµάτων στις ΑΟΖ των δύο χωρών επιλέγει στρατόπεδα και τη σύνταξη συµµαχιών. Μετά τον Οκτώβριο 2023 και την επίθεση της Χαµάς γνωρίζει πως δεν µπορεί να εµπιστευθεί πλήρως τους Άραβες παρά τις Συµφωνίες του Αβραάµ, ενώ οι σχέσεις µε την Τουρκία και το Ιράν παρά την παλαιότερη καλή τους κατάσταση µέχρι το 1970 δεν θα µπορέσουν ποτέ πλήρως να αποκατασταθούν. Μια ενδεχόµενη πτώση του καθεστώτος στην Τεχεράνη θα έφερνε κοντά τις δύο χώρες και το πετρέλαιο του Αζερµπαϊτζάν θα διαπερνούσε µέσα από ιρανικό έδαφος.
Όµως πια το Ισραήλ αναγνωρίζει πως θα πρέπει να δηµιουργηθεί µια συµµαχία που θα του εξασφαλίσει την ενεργειακή του επάρκεια στην περιοχή, αλλά και που θα διαχωρίζει την περιοχή στα δύο. ∆ηλαδή θα φτιαχτεί ένα ενεργειακό Iron Dome που θα αντικαταστήσει τη σκέψη για τον αγωγό BTC. Η µόνη περίπτωση για να πετύχει όλο αυτό είναι η συµµαχία µε µέρη τα οποία δεν έχουν συγκρουστεί ποτέ στο παρελθόν και δεν έχουν κακές διπλωµατικές σχέσεις, δεν έχουν άµεσα όλες γεωγραφική εγγύτητα για να υπάρξει σύγκρουση συµφερόντων και το κέρδος εστιάζεται και σαν λόγος επιβίωσής τους.
Το Αζερµπαϊτζάν γεωγραφικά βρίσκεται στον Καύκασο και το Λιµάνι του Μπακού µπορεί να εξυπηρετήσει την Ευρασία, την Άπω Ανατολή και τη ∆ύση. Μαζί µε τα κοιτάσµατα τα οποία έχουν βρεθεί στην Κύπρο και στο Ισραήλ οι τρεις χώρες φτιάχνουν έναν ενεργειακό άξονα όπου χωρίζεται η δύση από την ανατολή και πλέον από τον Καύκασο ως την Ερυθρά Θάλασσα µπορούν να ελέγξουν το πετρέλαιο, το αέριο και το διεθνές εµπόριο µέσω του λιµανιού του Εϊλάτ και των λιµανιών της Κύπρου.
Υπό αυτή την ιδιότητα είναι καθοριστικά:
1) Η δηµιουργία συµµαχίας της Κύπρου µε τον Λίβανο και τη Συρία σε θέµατα ασφαλείας.
2) Η αναγνώριση του Ισραήλ από τη Συρία, το Ιράκ και τον Λίβανο ώστε ενδεχόµενοι αγωγοί από το Αζερµπαϊτζάν να περάσουν από αυτές τις χώρες.
3) Η αλλαγή του καθεστώτος στην Τεχεράνη ώστε να µην υπάρχει παρεµβατικότητα και χρηµατοδότηση της τροµοκρατίας.
4) Η ανάκτηση της εξουσίας από το Ισραήλ στη Γάζα και αποκοπή της επιρροής της Αιγύπτου που εξελίσσεται σε απειλή για το Ισραήλ µέσω των Ένοπλων Οργανώσεων.
5) Αποκόλληση του Αζερµπαϊτζάν από την Τουρκία και καθιέρωση σχέσεων µε την Κ∆.
6) Η επαναφορά της εβραϊκής κοινότητας στην Υεµένη για έλεγχο των στενών του Άντεν.
Με τις πιο πάνω στρατηγικές ανακατατάξεις η ενεργειακή συµµαχία θα µπορεί να ελέγχει το 30% του παγκόσµιου εµπορίου και το 10% της παγκόσµιας ενέργειας, πράγµα που θα πιέσει και για λύση του Κυπριακού που δεν θα είναι στα πλαίσια της ∆∆Ο. Αφού η ύπαρξη της Τουρκίας στην Κύπρο απειλεί τον ζωτικό χώρο του Ισραήλ και της συµµαχίας αυτής.
*Συμβούλου Εξωτερικής Πολιτικής και Επενδύσεων
Διαβάστε επίσης: «Στο τραπέζι» €22.000 αφορολόγητο, εισηγήσεις και απλοποιήσεις