Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου*
Εν µέσω θέρους η κλιµατική κρίση αποτυπώνει ένα επερχόµενο ζοφερό µέλλον όπου η αύξηση της θερµοκρασίας, πέρυσι και φέτος έχουν καταγραφεί οι ψηλότερες θερµοκρασίες και οι παρατεταµένοι καύσωνες, οδηγεί στην ερηµοποίηση περιοχών, δραµατικές αλλαγές στη γεωργία και κτηνοτροφία και στην παραγωγή τροφίµων. Η κλιµατική κρίση είναι το µεγαλύτερο και κρισιµότερο πρόβληµα το οποίο αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα. Το δεύτερο µεγαλύτερο και κρισιµότερο πρόβληµα είναι ο υπερπληθυσµός της Γης, ο οποίος δηµιουργεί φτώχεια και εξαθλίωση σε χώρες της Ασίας, Αφρικής και Νοτίου Αµερικής και µεταναστευτικές πιέσεις για τις πλούσιες χώρες της ∆ύσης. ∆υστυχώς για ακόµη µια φορά η βραχονησίδα Κύπρος δεν έχει ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της όπως καταγράφει και η Eνδιάµεση Έκθεση του ∆ηµοσιονοµικού Συµβουλίου Κύπρου (∆ΣΚ) η οποία κυκλοφόρησε αρχές Αυγούστου αλλά και σχετικό σηµείωµα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής .
Το ∆ΣΚ θεωρεί ότι η ελλιπής ανταπόκριση της ∆ηµοκρατίας προς τις κλιµατικές και περιβαλλοντικές της υποχρεώσεις είναι ένα σηµαντικό αναδυόµενο ζήτηµα, µε σοβαρές δηµοσιονοµικές προεκτάσεις. Πέρα από τις σχετικές δεσµεύσεις έναντι της Ε.Ε. στις οποίες η πρόοδος δεν ανταποκρίνεται στις δεσµεύσεις, παράλληλα το κόστος για την προετοιµασία για την κλιµατική αλλαγή αυξάνεται συνεχώς. Το αυξανόµενο κόστος σχετίζεται µε τη διαχείριση των διαθέσιµων υδάτινων πόρων, την παρατεταµένη ανοµβρία, την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινοµένων, της θερµοκρασίας, τις δασικές πυρκαγιές και το υψηλό κόστος ενέργειας.
Η Κύπρος εκτός στόχων
Η ∆ηµοκρατία έχει αποστείλει το επικαιροποιηµένο Ενοποιηµένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίµα και έχει ήδη λάβει προκαταρκτικά σχόλια από την Επιτροπή. Τα σχόλια αναδεικνύουν την ανεπάρκεια σχεδιασµού. Οι στόχοι που προτείνονται είναι χαµηλότεροι και σε αρκετές περιπτώσεις πολύ χαµηλότεροι των δεσµεύσεων και υποχρεώσεων της ∆ηµοκρατίας. Με αυτά τα δεδοµένα η Επιτροπή υπογραµµίζει πως η Κύπρος βρίσκεται εκτός τροχιάς για τους εν λόγω στόχους και υποχρεώσεις. Επίσης, θεωρεί πως «το Σχέδιο «δεν περιλαµβάνει πειστικές επεξηγήσεις όσον αφορά στο πώς θα επιτευχθούν οι εν λόγω στόχοι», ενώ υπογραµµίζει ότι χρειάζεται «πιο φιλόδοξη κλιµατική δράση».
Από το 1990, η Ε.Ε. σηµείωσε µείωση κατά 31% των καθαρών εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου από 100 το 1990 σε 69 το 2022 ή από 11,2 τόνους κατά κεφαλήν το 1990 σε 7,3 τόνους το 2022. Οι περισσότερες χώρες έχουν δει σηµαντικές µειώσεις µε την πάροδο των ετών, αλλά άλλες, όπως η Κύπρος έχουν κάνει το αντίθετο σε µεγάλο βαθµό. Η Κύπρος είχε καθαρές εκποµπές αερίων θερµοκηπίου 100 το 1990, έτος βάσης και 158 το 2022 ή από 10,6 τόνους κατά κεφαλήν το 1990 σε 10,2 το 2022. Τόσος πολύς ήλιος πηγαίνει χαµένος και εξακολουθούµε να χρησιµοποιούµε µαζούτ και πετρέλαιο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η προσπάθεια αξιοποίησης αερίου ως ενδιάµεση λύση έχει αποδειχθεί ατελέσφορη και κλασικό παράδειγµα ανικανότητας και διαφθοράς. Άλλοι παραβάτες περιλαµβάνουν την Ισλανδία, την Ιρλανδία και το Λουξεµβούργο, όλες βόρειες χώρες µε κρύους χειµώνες.
Αν συνεχιστεί η αρνητική πορεία, η Κύπρος θα συνεχίσει να καταβάλλει µεγάλα ποσά για την αγορά «δικαιωµάτων» αποτυχίας έναντι των στόχων και να επιβαρύνει τη δηµοσιονοµική της πολιτική, ενώ οι Κύπριοι καταναλωτές θα συνεχίσουν να επιβαρύνονται µε το υψηλό κόστος παραγωγής ενέργειας και µε το κόστος εξαγοράς δικαιωµάτων ρύπων.
Εισήγηση του ∆ΣΚ είναι η αύξηση της έντασης στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων, µε προτίµηση τα ίδια ποσά (κοντά στο 1% του ΑΕΠ) να δαπανηθούν για έργα υποδοµής, προστασίας και βελτίωσης του κλιµατικού αποτυπώµατος της χώρας, αντί για την καταβολή αντίστοιχων ποσών υπό τη µορφή «προστίµων». Θα πρόσθετα ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να προτείνει µέτρα και να ζητήσει χρηµατοδότηση από την Ε.Ε. τα οποία να καλύπτουν και το κατεχόµενο µέρος της πατρίδας.
Συχνότεροι οι περίοδοι ανοµβρίας
Ιστορικά, στην Κύπρο, περίοδοι ανοµβρίας παρατηρούνται κάθε δύο έως τρία διαδοχικά χρόνια, λόγω της µείωσης της βροχόπτωσης και επιπλέον, τα τελευταία πενήντα χρόνια, τα περιστατικά ξηρασίας έχουν αυξηθεί τόσο σε µέγεθος όσο και σε συχνότητα. Ακόµη, άλλες µελέτες έχουν δείξει ότι το διαθέσιµο υπόγειο νερό δεν αναπληρώνεται και το θαλασσινό νερό εισέρχεται για να πληρώσει τις υφιστάµενες κοιλότητες, µε αποτέλεσµα την εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα του νησιού.
Η γεωργική παραγωγή για το τρέχον έτος µε την παρατεταµένη ανοµβρία, λειψυδρία και αυξηµένες θερµοκρασίες έχει οδηγήσει σε ολιγοκαρπία και µικροκαρπία και σε αυξηµένες τιµές για φρούτα, λαχανικά και δηµητριακά. Ακόµη αρκετές ξηρικές καλλιέργειες όπως ελιές, αµυγδαλιές και τερατσιές κινδυνεύουν να καταστραφούν από ξηρασία. Η ξηρασία επηρεάζει και τα δάση όπου παρατηρούνται φαινόµενα περιοχών µε νεκρά δένδρα και θάµνους. Οι παρούσες καιρικές συνθήκες και ανοµβρία θα πρέπει να οδηγήσουν σε επανεξέταση της γεωργικής και κτηνοτροφικής πολιτικής της χώρας. Για παράδειγµα, η εκτροφή βοοειδών και η εξαγωγή νερού υπό τη µορφή πατατών και κολοκασιού δεν είναι οικονοµικά και περιβαλλοντικά βιώσιµες.
Επίσης, οι αυξηµένες τιµές έχουν οδηγήσει σε αυξηµένο πληθωρισµό ο οποίος προβληµατίζει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως προς τον στόχο της µείωσης των επιτοκίων και της αύξησης της ρευστότητας στο σύστηµα .
Οι στρατηγικές για τα ορυκτά καύσιµα και CO2
Η καταπολέµηση της κλιµατικής κρίσης και η µείωση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη µπορεί να επιτευχθεί µε τη µείωση των υφιστάµενων αερίων του Θερµοκηπίου, ιδιαίτερα του CO2, στην ατµόσφαιρα βασίζεται σε δύο παράλληλες στρατηγικές:
(α) εξάλειψη της χρήσης ορυκτών καυσίµων και
(β) δέσµευση και αποθήκευση ∆ιοξειδίου του Άνθρακα CO2 στην ατµόσφαιρα.
Η πλήρης άµεση εξάλειψη της χρήσης ορυκτών καυσίµων που θα έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση του ατµοσφαιρικού ∆ιοξειδίου του Άνθρακα (CO2) δεν είναι εφικτή. .Έτσι αυτό που χρειάζεται παράλληλα µε την εισαγωγή των ΑΠΕ είναι να υπάρξει µια συντονισµένη σταδιακή µείωση των ορυκτών καυσίµων αλλά και των ρύπων τους. Για παράδειγµα κτήρια µε µηδενικό ή και ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωµα. Μηχανές παραγωγής ενέργειας, κίνησης, κλιµατισµού και βιοµηχανικής παραγωγής µε το ελάχιστο δυνατό ενεργειακό αποτύπωµα λόγω της χρήσης πιο φιλικών προς το περιβάλλον καυσίµων φυσικού αερίου αντί για αργό πετρέλαιο ή καθαρό πετρέλαιο αλλά και βελτιωµένης αποδοτικότητας. Γι’ αυτά τα θέµατα θα πρέπει να υπάρξει αυξηµένη χρηµατοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη µε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους.
Η δέσµευση και αποθήκευση ατµοσφαιρικού ∆ιοξειδίου του Άνθρακα CO2 είναι δυνατή µε πολλούς τρόπους τόσο φυσικούς όσο και µε τη χρήση της τεχνολογίας. Τα δάση είναι σηµαντική πηγή δέσµευσης του άνθρακα, απορροφώντας, µαζί µε τα αγροκτήµατα και τα λιβάδια, περίπου το 25% του εκπεµπόµενου CO2. Ένα ποσοστό της τάξης του 30% απορροφάται από τα ανώτερα στρώµατα των ωκεανών. Ο στόχος της Ε.Ε. για τη φύτευση 3 δις δένδρων µέχρι το 2030 είναι ένας πολύ κρίσιµος, θετικός στόχος. ∆έσµευση CO2 επιτυγχάνεται µε την αξιοποίηση ξυλείας στην οικοδοµική βιοµηχανία αντί των ενεργοβόρων υλικών και µεθόδων που αξιοποιούνται τώρα και έτσι πρέπει να υπάρξει µια νέα ισορροπία µεταξύ κοπής και αναπλήρωσης δένδρων µέσω φύτευσης και καλλιέργειας .
Η τεχνολογία µπορεί να βοηθήσει στη δέσµευση και αξιοποίηση για άλλες χρήσεις του µεγαλύτερου µέρους του υπόλοιπου του 45% το οποίο παραµένει στην ατµόσφαιρα και σε αυτό τον τοµέα θα πρέπει να υπάρξει αυξηµένη χρηµατοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη µε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους.
Η γεωλογική δέσµευση άνθρακα είναι η διαδικασία αποθήκευσης ∆ιοξειδίου του Άνθρακα σε υπόγειους γεωλογικούς σχηµατισµούς ή. σε πορώδη πετρώµατα για µακροχρόνια αποθήκευση. Σχετικές πρακτικές αξιοποιούνται στις ΗΠΑ και ειδικά στο Τέξας.
Σε άλλες εφαρµογές το ∆ιοξείδιο του Άνθρακα δεσµεύεται από µια βιοµηχανική πηγή, όπως η παραγωγή χάλυβα ή τσιµέντου, άλλων δοµικών υλικών και ασφάλτου µεταξύ άλλων. Στη Γαλλία έχω επισκεφτεί ένα εργοστάσιο παραγωγής τσιµέντου όπου αξιοποιούν CO2, από παρακείµενη µονάδα επεξεργασίας λυµάτων και παραγωγής υγραερίου όπου το CO2 είναι υποπροϊόν, σε µια νέα γραµµή παραγωγής όπου το τσιµέντο µε την προσθήκη CO2 παρασκευάζεται σε χαµηλότερες θερµοκρασίες και εποµένως µε τη χρήση µειωµένης ενέργειας. Στις ΗΠΑ φορτηγά αυτοκίνητα που χρησιµοποιούν πετρέλαιο για κίνηση δεσµεύουν και αποθηκεύουν CO2 για βιοµηχανική χρήση όπως έχει περιγραφεί πιο πάνω. Με αυτό τον τρόπο υπάρχει διπλό όφελος.
Η διαφθορά τροχοπέδη στην προσπάθεια
Όλο και πιο συχνά συλλαµβάνω τον εαυτό µου ως ένα γέρο γκρινιάρη από το Muppet Show να µουρµουρώ και να διαµαρτύροµαι απέναντι στη διαφθορά, την ανεπάρκεια, το ρουσφέτι και την αδυναµία της πολιτικής ηγεσίας να οριοθετήσει τους σωστούς στόχους και να τους υλοποιήσει µε αποδοτικότητα και αποτελεσµατικότητα. Όλο και πιο συχνά βλέπω πως τα συµφέροντα µε τη στενή έννοια όρου τα προσωπικά, επιχειρηµατικά ή και κοινοτικά να αδρανοποιούν σχεδιασµούς επωφελείς για τη χώρα και την κοινωνία.
Στην προσπάθεια επέκτασης των ΑΠΕ και παράλληλης προστασίας του περιβάλλοντος παρεµβαίνουν αρνητικά επιχειρηµατικά συµφέροντα ζητώντας διάφορες χαλαρώσεις, συνήθως περιβαλλοντικών, οι οποίες επιβαρύνουν το περιβάλλον αλλά και κοινότητες που δεν επιθυµούν την εγκατάσταση αιολικών ή και φωτοβολταϊκών πάρκων σε γειτονικές περιοχές φοβούµενες οχληρία, αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και µείωση της αξίας της γης. Το ίδιο ισχύει για µονάδες επεξεργασίας λυµάτων και απορριµµάτων και για οχληρές βιοµηχανίες.
Την έντονη αντίδρασή τους για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου ισχύος 180MW στην περιοχή τους εκφράζουν οι κοινότητες Αναλυόντα, Μαθιάτη και Λυθροδόντα, παραπέµποντας και στη δηµοσίευση της σχετικής Μελέτης Εκτίµησης Επιπτώσεων Περιβάλλοντος. Όπως αναφέρουν, η ανάπτυξη θα καλύπτει έκταση τεσσάρων τετραγωνικών χιλιοµέτρων και το µεγαλύτερο µέρος της έκτασης είναι κρατική γη µε άγρια βλάστηση και πευκοδάση.
Στην κατασκευή αιολικού πάρκου και την εγκατάσταση ανεµογεννητριών, στην κοινότητα Κελλιών της επαρχίας Λάρνακας, εντός του Κρατικού ∆άσους Κελλιών και της περιοχής του ∆ικτύου Natura 2000, διαπιστώνεται παράβαση 8 από τους 12 νοµικά δεσµευτικούς και ουσιώδεις όρους της περιβαλλοντικής έγκρισης. Μέχρι στιγµής, έχουν εκδοθεί δύο εξώδικα πρόστιµα και σταµάτησαν προσωρινά οι κατασκευαστικές εργασίες. Σταµάτησαν επίσης οι εργασίες εγκατάστασης εναέριου δικτύου µέσης τάσης και ζητήθηκε η υποβολή των σχετικών σχεδίων εγκατάστασης του δικτύου της ΑΗΚ και το θέµα αναµένεται να εξεταστεί συνολικά από την Ad Hoc Επιτροπή για την Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ) .
Στην περίπτωση του πρώτου αιολικού πάρκου στους Ορείτες σε περιοχή Natura οι επενδυτές έπρεπε να τηρήσουν ένα αυστηρό περιβαλλοντικό πρωτόκολλο και οι Άγγλοι τεχνικοί σύµβουλοι ήταν πολύ αυστηροί σε θέµατα περιβάλλοντος, ασφάλειας και υγείας. Για την κατασκευή του αιολικού πάρκου έφτιαξαν δρόµους, χώρους πρόσβασης και εργασίας διπλάσιους από τους απαιτούµενους για τη λειτουργία. Μετά την ολοκλήρωση του έργου επανέφεραν το φυσικό περιβάλλον και απέδωσαν πίσω 50% της γης που είχε δεσµευτεί για την κατασκευή.
Γι’ αυτό το έργο δουλέψαµε ως περιβαλλοντικοί σύµβουλοι στην περίοδο της 18µηνης κατασκευής και πέντε χρόνια αργότερα στην επίβλεψη της αποκατάστασης και συντήρησης του χώρου. Σε µια γωνία του Πάρκου υπήρχαν εφτά φυτά Φλωµίς η Θαµνώδης (Ασφάκα - Phlomis fruticosa, the Jerusalem sage) τα οποία έπρεπε να µεταφυτευτούν και για έξι χρόνια παρακολουθούσαµε την ανάπτυξή τους. Τα τέσσερα από τα εφτά φυτά επέζησαν και αναπτύχθηκαν. Τα τελευταία χρόνια της παρακολούθησης βρήκαµε και νέα φυτά σε µικρή απόσταση. Εργασίες που γίνονται µε τον σωστό τρόπο δεν έχουν παρά να αποδώσουν τεχνικά, οικονοµικά και περιβαλλοντικά.
Καβγάς περί όνου σκιάς
Η έλευση φυσικού αερίου είτε από τα κοιτάσµατα που έχει η Κύπρος είτε από τη ∆ιεθνή Αγορά, µε την οποία έχουµε ασχοληθεί και στην πρόσφατη αρθρογραφία, έχει εξελιχθεί σε µια κλασική περίπτωση διαφθοράς και ανεπάρκειας η οποία επιβαρύνει αρνητικά το κόστος παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος όπως επίσης και το περιβάλλον. Θα πρέπει να διδάσκεται σε σχολές διοίκησης επιχειρήσεων και µηχανικής ως εξαίρετο παράδειγµα αποφυγής, αλλά και πολιτικής και επιχειρησιακής ανεπάρκειας και διαφθοράς.
Η ηλεκτρική διασύνδεση της Κύπρου µε την Ελλάδα και το Ισραήλ µέσω του Great Sea Interconnector είναι ένα έργο στρατηγικής σηµασίας σε επίπεδο Ε.Ε., το οποίο συγχρηµατοδοτείται από την Ένωση µε €657 εκατοµµύρια µε συνολικό προϋπολογισµό έργου 2,5 δις και το οποίο δυνητικά θα επιφέρει σηµαντική µείωση στο κόστος του ηλεκτρισµού αλλά και στην περιβαλλοντική επιβάρυνση στην Κύπρο. Η Κύπρος παραµένει η µόνη χώρα µέλος της Ε.Ε., η οποία δεν είναι συνδεµένη µε άλλη χώρα µέλος. Αυτή η σύνδεση εξυπηρετεί την αµφίδροµη µεταφορά ενέργειας, την εξισορρόπηση των δικτύων και τη µεταφορά ηλεκτρικού ρεύµατος σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών.
Η κυβέρνηση φαίνεται να έχει αµφιβολίες και δεύτερες σκέψεις σε σχέση µε αποφάσεις που είχαν ληφθεί πρόσφατα και επί της προηγούµενης κυβέρνησης. ∆εν είναι ξεκάθαρο ποια είναι τα κίνητρα της κυβέρνησης ενδεχοµένως όµως να αφορούν και πιέσεις από πλευράς ΑΗΚ και ιδιωτών συµβατικών παραγωγών ηλεκτρισµού και όλοι αυτοί να κρύβονται πίσω από την ΡΑΕΚ. Η θέση της ΡΑΕΚ είναι ότι οι Κύπριοι καταναλωτές δεν θα πρέπει να επωµιστούν εκ των προτέρων, από 1 Ιανουαρίου 2025, ένα κόστος της τάξης των 0,6 σεντ ανά κιλοβατώρα. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι αντίστοιχη πρακτική έχει αξιοποιηθεί στη δηµιουργία των συστηµάτων διαχείρισης λυµάτων όπου οι καταναλωτές πλήρωσαν εκ των προτέρων για την κατασκευή των υποδοµών. Σε ένα τρίτο, που παρακολουθεί από µακριά, ο καβγάς είναι περί όνου σκιάς και ο οποίος εκθέτει πρώτα από όλους το κράτος.
Βρισκόµαστε σε µια µεταβατική περίοδο από την περίοδο των υδρογονανθράκων και των ορυκτών καυσίµων στην περίοδο των ΑΠΕ, η οποία δυνητικά θα επιλύσει την κλιµατική κρίση µέχρι το 2050. Το κρίσιµο ζήτηµα είναι να κάνουµε όλοι αυτό που πρέπει για να φτάσουµε ως εκεί. Το χρωστούµε στις επερχόµενες γενεές. Το περιβάλλον ξεπερνά και είναι πάνω από τις όποιες άλλες διαφορές και προβλήµατα και µας αφορά όλους.
*Εργάτη Γνώσης
Διαβάστε επίσης: Ανοιχτή για business η Κύπρος, αλλά όχι για επιχειρηματικότητα