Η Διώρυγα του Παναμά, ένας τεχνητός δίαυλος μήκους 82 χιλιομέτρων (51 ναυτικών μιλίων) και ένα από τα σημαντικότερα μηχανικά επιτεύγματα του 20ού αιώνα, έχει από καιρό κεντρική θέση στο παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο.
Συνδέοντας στρατηγικά τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, μείωσε δραστικά τον χρόνο ταξιδιού για τα πλοία, μεταμορφώνοντας το διεθνές εμπόριο και τη ναυτική στρατηγική. Είναι η δεύτερη σε ναυτιλιακή σπουδαιότητα από την άποψη των θαλάσσιων μεταφορών στον κόσμο, μετά τη Διώρυγα Σουέζ.
Η πρώτη προσπάθεια να διανοιχθεί η Διώρυγα άρχισε στις 10 Αυγούστου 1881.Περισσότεροι από 22.000 εργάτες πέθαναν από τροπικές ασθένειες όπως ο κίτρινος πυρετός κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης φάσης κατασκευής και η εταιρεία τελικά χρεοκόπησε πουλώντας τα δικαιώματα του έργου της στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1902 για 40 εκατομμύρια δολάρια που τελικά ανέλαβαν να την φτιάξουν το 1903.
Αρχικά κατασκευασμένη και ελεγχόμενη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Διώρυγα παρέμεινε υπό τη δικαιοδοσία των ΗΠΑ για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Ωστόσο, μέχρι το τέλος του αιώνα, είχε μεταφερθεί ειρηνικά και συμβολικά στον έλεγχο του Παναμά. Η πορεία προς αυτή τη μετάβαση αντανακλά μια σύνθετη αλληλεπίδραση διπλωματίας, εθνικισμού και γεωπολιτικής αλλαγής. Σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει να την πάρει πίσω.
Πως οι ΗΠΑ απέκτησαν τον έλεγχο
Οι ΗΠΑ απέκτησαν τον έλεγχο της Ζώνης της Διώρυγας του Παναμά μέσω της Συνθήκης Hay-Bunau-Varilla του 1903. Αυτή η συνθήκη, που υπογράφηκε μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Φιλίπ Μπινό- Βαριλά, ενός Γάλλου μηχανικού που ενεργούσε εκ μέρους του Παναμά (ο οποίος μόλις είχε κηρύξει την ανεξαρτησία του από την Κολομβία), παραχώρησε στις ΗΠΑ τα δικαιώματα να κατασκευάσουν και να διαχειρίζονται επ’ αόριστον τη Ζώνη της Διώρυγας – μια λωρίδα γης πλάτους περίπου 10 μιλίων.
Σε αντάλλαγμα, ο Παναμάς έλαβε 10 εκατομμύρια δολάρια και μια ετήσια πληρωμή 250.000 δολαρίων. Αν και ο Παναμάς απέκτησε την ανεξαρτησία του με την υποστήριξη των ΗΠΑ, η συνθήκη ήταν βαθιά αντιδημοφιλής μεταξύ των Παναμέζων. Θεωρήθηκε ως μια ταπεινωτική παραίτηση κυριαρχίας.
Οι ΗΠΑ ολοκλήρωσαν τη διώρυγα το 1914 και για δεκαετίες μετά παρέμεινε υπό αμερικανικό έλεγχο. Η Ζώνη της Διώρυγας διοικούνταν σχεδόν σαν αμερικανική αποικία, με αμερικανικά σχολεία, αστυνομία και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Με την πάροδο του χρόνου, οι Παναμέζοι έβλεπαν όλο και περισσότερο την αμερικανική παρουσία ως αποικιακή κατοχή.
Αυξανόμενες Εντάσεις και Εθνικισμός
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η δυσαρέσκεια των Παναμέζων για τον έλεγχο της διώρυγας από τις ΗΠΑ αυξήθηκε. Το ζήτημα έγινε σημείο συσπείρωσης για εθνικιστική και πολιτική κινητοποίηση. Διαμαρτυρίες, απεργίες και διπλωματικές εκκλήσεις έγιναν καθημερινότητα. Το σημαντικότερο γεγονός συνέβη στις 9 Ιανουαρίου 1964, γνωστή ως Ημέρα των Μαρτύρων στον Παναμά, όταν μια διαμάχη για την ύψωση της παναμέζικης σημαίας στη Ζώνη της Διώρυγας κλιμακώθηκε σε βίαιες ταραχές. Αμερικανικά στρατεύματα σκότωσαν πάνω από 20 Παναμέζους διαδηλωτές.
Οι ΗΠΑ, ανησυχώντας για την εικόνα τους κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και έχοντας ολοένα και μεγαλύτερη επίγνωση του αυξανόμενου αντιαμερικανικού αισθήματος στη Λατινική Αμερική, άρχισαν να επανεξετάζουν τη στάση τους. Το 1967, επιτεύχθηκαν προκαταρκτικές συμφωνίες για την επαναδιαπραγμάτευση της διακυβέρνησης της διώρυγας, αλλά αυτές δεν κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος λόγω της πολιτικής αστάθειας στον Παναμά και της αντιπολίτευσης στις ΗΠΑ.
Οι Συνθήκες Torrijos-Carter
Σημαντική πρόοδος σημειώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Ο στρατηγός Ομάρ Τορίχος, de facto ηγέτης του Παναμά, έκανε το ζήτημα της διώρυγας ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής του πολιτικής. Επιδίωξε να ανακτήσει την εθνική κυριαρχία και να αποκαταστήσει την παναμέζικη αξιοπρέπεια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος έδινε προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διπλωματία, ήταν σύμφωνος με τους ισχυρισμούς του Παναμά.
Μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, οι Κάρτερ και Τορίχος υπέγραψαν δύο συνθήκες στις 7 Σεπτεμβρίου 1977: Η Συνθήκη για τη Διώρυγα του Παναμά: Αυτή η συμφωνία όριζε ότι ο Παναμάς θα αποκτούσε τον πλήρη έλεγχο της διώρυγας έως τις 31 Δεκεμβρίου 1999, με τις δύο χώρες να τη διαχειρίζονται από κοινού κατά τη μεταβατική περίοδο.
Η Συνθήκη για τη Μόνιμη Ουδετερότητα και Λειτουργία της Διώρυγας του Παναμά (Συνθήκη Ουδετερότητας): Αυτή η συνθήκη εγγυόταν ότι η διώρυγα θα παρέμενε ανοιχτή και ουδέτερη για πλοία όλων των εθνών ακόμη και μετά τη μεταβίβαση.
Αυτές οι συνθήκες επικυρώθηκαν από τη Γερουσία των ΗΠΑ το 1978, παρά την έντονη αντίθεση των συντηρητικών νομοθετών και τμημάτων του αμερικανικού κοινού που είδαν την παράδοση ως στρατηγική απώλεια. Παρ’ όλα αυτά, οι συνθήκες σηματοδότησαν μια σημαντική μετατόπιση στην πολιτική των ΗΠΑ και σηματοδότησαν μια δέσμευση για πιο δίκαιες σχέσεις με τη Λατινική Αμερική.
Παράδοση στον Παναμά
Από το 1979 έως το 1999, η διώρυγα υπέστη μια προσεκτικά διαχειριζόμενη μετάβαση. Η Επιτροπή της Διώρυγας του Παναμά, μια κοινή υπηρεσία ΗΠΑ-Παναμά, διαχειρίστηκε τις λειτουργίες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Χιλιάδες Παναμέζοι εκπαιδεύτηκαν για να διαχειρίζονται τη διώρυγα, διασφαλίζοντας μια ομαλή μετάβαση.
Στις 31 Δεκεμβρίου 1999, σε μια ειρηνική και συμβολική τελετή, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέδωσαν επίσημα τον έλεγχο της διώρυγας στον Παναμά. Η Autoridad del Canal de Panamá (ACP), μια αυτόνομη κυβερνητική υπηρεσία του Παναμά, ανέλαβε πλήρως την ευθύνη.
Από την μεταβίβαση, ο Παναμάς λειτούργησε και επέκτεινε με επιτυχία τη διώρυγα. Το 2016, ολοκλήρωσε ένα μεγάλο έργο επέκτασης για να φιλοξενήσει μεγαλύτερα πλοία (την «Επέκταση της Διώρυγας του Παναμά» ή «Τρίτο Σετ Δεξαμενών Ανύψωσης»). Τα έσοδα από τη διώρυγα έχουν γίνει σημαντική πηγή εθνικού εισοδήματος και η λειτουργία της έχει γίνει σύμβολο εθνικής υπερηφάνειας.
Τα οικονομικά της Διώρυγας
Η Διώρυγα του Παναμά είναι μία από τις πιο οικονομικά σημαντικές πλωτές οδούς στον κόσμο, διαδραματίζοντας ζωτικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο και αποφέροντας σημαντικά οικονομικά οφέλη στον Παναμά.
Πάνω από 14.000 πλοία διέρχονται από τη διώρυγα ετησίως που σημαίνει ότι διαχειρίζεται περίπου το 5-6% του συνολικού παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου.
Το κανάλι μειώνει τις ναυτιλιακές οδούς κατά χιλιάδες μίλια. Εξαλείφει την ανάγκη να πλεύσει κανείς γύρω από το Ακρωτήριο Χορν, στο νότιο άκρο της Νότιας Αμερικής. Για παράδειγμα, ένα πλοίο που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη στο Σαν Φρανσίσκο εξοικονομεί περίπου 8.000 ναυτικά μίλια χρησιμοποιώντας που σημαίνει ότι εξοικονομεί καύσιμα, χρόνο, εργασία, κόστος ασφάλισης και μειώνει τις εκπομπές άνθρακα.
Οι ναυτιλιακές εταιρείες μπορούν να εξοικονομήσουν εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια ανά πλοίο χρησιμοποιώντας τη Διώρυγα του Παναμά αντί να πλέουν γύρω από τη Νότια Αμερική — ανάλογα με τον τύπο του πλοίου, τη διαδρομή του και το φορτίο του.
Εκτιμώμενη εξοικονόμηση ανά διέλευση σε σύγκριση με τη διαδρομή γύρω από το Ακρωτήριο Χορν: πλοίο εμπορευματοκιβωτίων 250.000 – 450.000 δολάρια, πλοίο μεταφοράς LNG 300.000 – 600.000 δολάρια, πετρελαιοφόρο 200.000 – 500.000 δολάρια και πλοίο μεταφοράς χύδην φορτίου 150.000 $ – 300.000 δολάρια.
Τα διόδια είναι ακριβά — συχνά από 150.000 – 500.000 δολάρια ανά πλοίο, ανάλογα με το μέγεθος, τον τύπο και τον όγκο φορτίου και τις προτιμήσεις κράτησης (π.χ., λωρίδες express)
Παρά τα υψηλά διόδια, οι περισσότερες εταιρείες εξοικονομούν χρήματα αποφεύγοντας τη μεγάλη παράκαμψη στη Νότια Αμερική.
Τα οφέλη για τον Παναμά
Ο Παναμάς κερδίζει έσοδα από τη διώρυγα κυρίως μέσω των διοδίων που χρεώνονται στα πλοία, υπηρεσιών (πλοηγία, ρυμουλκά, χειριστές γραμμών), λιμενικές λειτουργίες και υπηρεσίες logistics και ακίνητα και υποδομές που σχετίζονται με τη διώρυγα
Αυτές οι συνεισφορές καθιστούν τη διώρυγα μία από τις κορυφαίες πηγές εθνικού εισοδήματος του Παναμά, μαζί με τον τραπεζικό τομέα και τα logistics.
Η Autoridad del Canal de Panamá (ACP), η αυτόνομη υπηρεσία που διαχειρίζεται τη διώρυγα, επανεπενδύει μεγάλο μέρος των εσόδων της σε λειτουργίες και εκσυγχρονισμό.
Επίσης δημιουργεί δεκάδες χιλιάδες άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας στα logistics, τη ναυτιλία και τη μηχανική.
Τα έσοδα από το κανάλι βοηθούν στην προσέλκυση επενδύσεων σε λιμάνια, ελεύθερες ζώνες (όπως το Colón) και υποδομές μεταφορών.
Πέρα από τα οικονομικά, το κανάλι αποτελεί σύμβολο κυριαρχίας και οικονομικής ανεξαρτησίας για τον Παναμά.
Τα εμπρηστικά σχόλια Τραμπ
Ο Τραμπ συχνά υποστηρίζει ότι προηγούμενοι ηγέτες των ΗΠΑ έκαναν κακές συμφωνίες που αποδυνάμωσαν την αμερικανική ισχύ. Ο Τραμπ θεωρεί τη παράδοση της Διώρυγας το 1999 ως μία από αυτές τις συμφωνίες και παράδειγμα του ότι οι ΗΠΑ «δωρίζουν» πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία σε άλλες χώρες και αποδυναμώνουν την παγκόσμια θέση τους.
Στην πραγματικότητα ο Παναμάς λειτουργεί αποτελεσματικά τη διώρυγα από το 1999. Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι η διαχείρισή της είναι κακή.
Οι ΗΠΑ διατηρούν εγγυημένη πρόσβαση στη Διώρυγα βάσει της Συνθήκης Ουδετερότητας, την οποία και τα δύο κράτη εξακολουθούν να τηρούν.
Τα σχόλια του Τραμπ σχετικά με τη Διώρυγα του Παναμά είναι ως επί το πλείστον συμβολικά και πολιτικά, με στόχο την προσέλκυση εθνικιστικών και αντικινεζικών συναισθημάτων. Ενώ μπορεί να υποστηρίζει ότι οι ΗΠΑ δεν έπρεπε ποτέ να την είχαν αποδώσει στον Παναμά, η ανάκτησή της δεν είναι ρεαλιστικά εφικτή χωρίς να παραβιαστεί το διεθνές δίκαιο ή να βλαφθεί η αξιοπιστία των ΗΠΑ.
Η μεταβίβαση της Διώρυγας του Παναμά στον Παναμά δεν ήταν μια απλή διπλωματική πράξη, αλλά αποτέλεσμα δεκαετιών διαμαρτυριών, διαπραγματεύσεων και μεταβαλλόμενων παγκόσμιων στάσεων. Αντιπροσώπευε μια σημαντική μετατόπιση στις σχέσεις ΗΠΑ-Λατινικής Αμερικής και χρησίμευσε ως μοντέλο για την επίλυση διεθνών διαφορών μέσω διπλωματίας. Σήμερα, η επιτυχημένη διαχείριση της διώρυγας από τον Παναμά υπογραμμίζει τη σημασία της κυριαρχίας και τα μακροπρόθεσμα οφέλη των δίκαιων διεθνών συνεργασιών.
Πηγή: ot.gr
Διαβάστε επίσης: Μπάουμαν (Fed): Ζητά τρεις μειώσεις επιτοκίων - Σήμα για έναρξη από τον Σεπτέμβριο