Κυριάκος Ε. Γεωργίου*
Η νοημοσύνη σε όλες τις εκφάνσεις της, με απασχολεί από τα φοιτητικά χρόνια. Στο κείμενο αυτό δίδονται κάποιες βασικές έννοιες για να γίνουν πιο κατανοητές οι διάφορες μορφές νοημοσύνης και οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ τους. Από τη δεκαετία του 1950 η προσπάθεια των επιστημόνων και μηχανικών ήταν να κατανοήσουν τον τρόπο λειτουργίας της ανθρώπινης νοημοσύνης και η μεταφορά της σε ένα νοήμονα μηχανικό και λογισμικό σύστημα.
Τι είναι η νοημοσύνη;
Η νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να αντιλαμβάνεται, κατανοεί, μαθαίνει, σκέφτεται, λαμβάνει αποφάσεις και επιλύει προβλήματα. Είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που περιλαμβάνει διάφορες γνωστικές, διανοητικές και γενικότερες δεξιότητες.
Η νοημοσύνη εκφράζεται μέσω πολλών πτυχών, όπως η γλωσσική κατανόηση, η λογική σκέψη, η μνήμη, η αφαίρεση, η αναγνώριση προτύπων, η δημιουργικότητα, η κοινωνική επίγνωση, η αυτοεκτίμηση και η αυτορύθμιση, (αυτορρύθμιση). Επιπλέον, η νοημοσύνη περιλαμβάνει την ικανότητα να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις, να αντιμετωπίζει προκλήσεις, να επιτυγχάνει στόχους και να εκδηλώνει κοινωνικές δεξιότητες.
Η νοημοσύνη διαφέρει ανάμεσα στα άτομα και μπορεί να εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, όπως οι γνωστικές ικανότητες, η επίλυση προβλημάτων, η δημιουργικότητα, η κοινωνική επικοινωνία και η συναισθηματική ευαισθησία. Η νοημοσύνη επίσης είναι ευέλικτη και εξελίσσεται με τη μάθηση και την εμπειρία.
Συνολικά, η νοημοσύνη είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο που καθορίζει την ικανότητα ενός ατόμου να αντιμετωπίζει, να προσαρμόζεται και να αλληλεπιδρά (αλληλοεπιδρά) με τον κόσμο γύρω του.
Τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη;
Η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence - AI) αναφέρεται στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας που ασχολείται με τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη συστημάτων που μπορούν να εκτελούν καθήκοντα που απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη. Σκοπός της τεχνητής νοημοσύνης είναι να δημιουργήσει μηχανές και συστήματα που μπορούν να μάθουν, να λαμβάνουν αποφάσεις, να επιλύουν προβλήματα και να εκτελούν εργασίες με αυτοματισμένο τρόπο, παρόμοια με τον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη νοημοσύνη.
Οι τεχνικές και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην τεχνητή νοημοσύνη περιλαμβάνουν την ανάπτυξη αλγορίθμων, την αναγνώριση προτύπων, τη μηχανική μάθηση, την εξόρυξη δεδομένων, την κατανόηση φυσικής γλώσσας, τη ρομποτική και πολλές άλλες τεχνικές.
Οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης είναι ευρέως διάσπαρτες και περιλαμβάνουν τον υπολογιστικό χώρο, τη ρομποτική, την αυτοματοποίηση, την ιατρική, την οικονομία, την αυτοκινητοβιομηχανία, την ασφάλεια, την προσωπική βοήθεια και πολλούς άλλους τομείς.
Συνολικά, η τεχνητή νοημοσύνη επιδιώκει να αναπαράγει και να αυξήσει τις νοημοσύνες και τις δυνατότητες που συνδέονται με την ανθρώπινη νοημοσύνη σε μηχανές και συστήματα.
Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη;
Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει, να κατανοεί, να διαχειρίζεται και να εκφράζει συναισθήματα, τόσο τα δικά του όσο και τα συναισθήματα των άλλων ατόμων. Στηρίζεται στην ιδέα ότι τα συναισθήματα είναι σημαντικά για την κατανόηση του εαυτού του, των άλλων ανθρώπων και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει τις ακόλουθες δεξιότητες:
• Αναγνώριση συναισθημάτων: Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα διάφορα συναισθήματα, τόσο στον εαυτό μας όσο και στους άλλους.
• Κατανόηση συναισθημάτων: Η ικανότητα να κατανοούμε τις αιτίες και τις επιπτώσεις των συναισθημάτων, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την αντίληψή μας.
• Εκφραστικότητα συναισθημάτων: Η ικανότητα να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας με ενδεδειγμένο τρόπο, τόσο λεκτικά όσο και μη λεκτικά.
• Χρήση συναισθημάτων στη λήψη αποφάσεων: Η ικανότητα να χρησιμοποιούμε τα συναισθήματα για να επηρεάζουμε τη λήψη αποφάσεων και την αντίδρασή μας σε διάφορες καταστάσεις.
• Αντίληψη συναισθηματικών καταστάσεων στους άλλους: Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων ατόμων και να αντιδρούμε ανάλογα.
Η συναισθηματική νοημοσύνη έχει σημαντική συνάφεια με την κοινωνική νοημοσύνη και είναι σημαντική για την ανθρώπινη επικοινωνία, την αντίληψη των σχέσεων και την ευημερία του ατόμου. Στην τεχνητή νοημοσύνη, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένας αναδυόμενος τομέας που ασχολείται με τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη συστημάτων που μπορούν να αναγνωρίζουν και να αλληλεπιδρούν (αλληλοεπιδρούν) με τα ανθρώπινα συναισθήματα.
Πώς συγκρίνεται η νοημοσύνη με την τεχνητή νοημοσύνη;
Η σύγκριση μεταξύ της ανθρώπινης νοημοσύνης και της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα ευρύ και πολυπλοκό (πολύπλοκο) θέμα. Ας δούμε μερικές κύριες διαφορές και ομοιότητες:
• Κατασκευή: Η ανθρώπινη νοημοσύνη προέρχεται από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται σε υπολογιστικά συστήματα και αλγορίθμους που επιδιώκουν να προσομοιώσουν την ανθρώπινη νοημοσύνη.
• Ικανότητες: Η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι πολυδιάστατη και περιλαμβάνει ευφυΐα, αντίληψη, συλλογισμό, επίλυση προβλημάτων, δημιουργικότητα, κοινωνικές δεξιότητες και πολλά άλλα. Η τεχνητή νοημοσύνη, από την άλλη πλευρά, επικεντρώνεται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων, όπως αναγνώριση προτύπων, αυτοματοποίηση, μηχανική μάθηση και λήψη αποφάσεων.
• Αυτοβοήθεια: Η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι σε θέση να αντιληφθεί τον εαυτό της, να αναλύσει και να αξιολογήσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες της. Αντίθετα, η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει συνείδηση ή αυτοανάλυση και λειτουργεί με βάση τους προγραμματισμένους αλγορίθμους και τα δεδομένα που της παρέχονται.
• Ευελιξία: Η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι ευέλικτη και προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις, περιβάλλοντα και προκλήσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη, αν και μπορεί να είναι εξαιρετικά ικανή σε συγκεκριμένους τομείς, συχνά απαιτεί προσαρμογή ή επανακατάρτιση για να αντιμετωπίσει νέες καταστάσεις.
Παρόλο που η τεχνητή νοημοσύνη προσπαθεί να μοντελοποιήσει και να αναπαράγει ορισμένες πτυχές της ανθρώπινης νοημοσύνης, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσά τους. Η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι ένα πολυδιάστατο και σύνθετο φαινόμενο που διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη επικεντρώνεται στην ανάπτυξη συγκεκριμένων τεχνικών και δεξιοτήτων για να επιτύχει συγκεκριμένους στόχους.
Πώς συγκρίνεται η συναισθηματική νοημοσύνη με την τεχνητή νοημοσύνη;
Η συναισθηματική νοημοσύνη και η τεχνητή νοημοσύνη είναι δύο διαφορετικές έννοιες που αναφέρονται σε διαφορετικά είδη νοημοσύνης. Ας δούμε πώς συγκρίνονται αυτές οι δύο έννοιες:
• Φύση της νοημοσύνης: Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να διαχειρίζεται συναισθήματα, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στη δημιουργία μηχανών και συστημάτων που μπορούν να εκτελούν καθήκοντα που απαιτούν ανθρώπινη νοημοσύνη.
• Ανθρώπινη εμπειρία: Η συναισθηματική νοημοσύνη σχετίζεται άμεσα με την ανθρώπινη εμπειρία και την αντίληψη των συναισθημάτων, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη αναπαράγει και προσπαθεί να μοντελοποιήσει την ανθρώπινη νοημοσύνη με τη χρήση μηχανών και αλγορίθμων.
• Ανάπτυξη και μάθηση: Η συναισθηματική νοημοσύνη αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας μέσω της εμπειρίας και της διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσεται μέσω της προγραμματισμένης μάθησης και της εκπαίδευσης μεγάλων όγκων δεδομένων.
• Πεδία εφαρμογής: Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι σημαντική στον τομέα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της επικοινωνίας και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη έχει εφαρμογές σε πολλούς τομείς, όπως η ρομποτική, η αυτοκινητοβιομηχανία, η υγεία, η ασφάλεια και η πληροφορική.
Αν και η συναισθηματική νοημοσύνη και η τεχνητή νοημοσύνη είναι διαφορετικές έννοιες, κάποιες προσπάθειες έχουν γίνει για την ενσωμάτωση των συναισθημάτων στην τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη συστημάτων που μπορούν να αναγνωρίζουν και να αντιδρούν σε συναισθήματα, όπως τη φωνή, την έκφραση του προσώπου και τη σωματική γλώσσα, για πιο ευαισθητη (ευαίσθητη) επικοινωνία με τους ανθρώπους.
Το πείραμα με το OpenAI – Chat GPT
Το πιο πάνω κείμενο έχει γραφεί με απόλυτη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης OpenAI – Chat GPT. Δεν έχω παρέμβει στο αποτέλεσμα με οποιοδήποτε τρόπο. Έχω δημιουργήσει λογαριασμό στο OpenAI – Chat GPT (https://openai.com/blog/chatgpt) αξιοποιώντας τον λογαριασμό μου στο Google εφ’ εξής Dr. Google. Βρίσκω το κείμενο αρκετά λογικό και σωστά διαρθρωμένο . Υπάρχουν βεβαία μικρά λάθη συντακτικά και γραμματικά αλλά γενικά το κείμενο ρέει φυσιολογικά. Υπάρχουν φράσεις που δεν έχουν ουσία όπως για παράδειγμα η τελευταία πρόταση στο τμήμα που καθορίζει τις διαφορές μεταξύ της νοημοσύνης με την τεχνητή νοημοσύνη. Επίσης δεν υπάρχουν παραπομπές και αναφορά σε πηγές. Αν εξαιρέσει κάποιος αυτές τι μικρές παρατηρήσεις τότε το κείμενο φαίνεται να είναι καλογραμμένο και αξιόπιστο.
Έτρεξα τις ίδιες ερωτήσεις στα αγγλικά και πήρα πανομοιότυπες απαντήσεις. Θεωρώ ότι οι απαντήσεις στα Ελληνικά είναι καλές μεταφράσεις των αντίστοιχων Αγγλικών. Νομίζω ότι η μετάφραση είναι καλύτερη από αυτή που δίνει η Word ή ο Dr. Google. Ο τρόπος με τον οποίο αντλεί δεδομένα από όλες τις διαθέσιμες πηγές στο διαδίκτυο φέρνουν OpenAI – Chat GPT σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με μια μηχανή αναζήτησης όπως ο Dr. Google ή μια διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια όπως η Wikipedia. Πρέπει να παραδεχτώ ότι χρησιμοποιώ και τα δύο στην καθημερινή μου εργασία για αναζήτηση γρήγορων πληροφορίων . Όμως η σημαντική διαφορά είναι ότι και τα δύο εργαλεία αυτά δίνουν πληροφόρηση ως προς τις πηγές τους. Ο Dr. Google ως μηχανή αναζήτησης αλλά και οι επιστημονικές βάσεις πληροφόρησης παραπέμπουν σε άρθρα και βιβλία των οποίων την αξιοπιστία μπορεί κάποιος να εκτιμήσει και να αξιολογήσει ανάλογα.
“Artificial Intelligence is neither”
Παρακολουθώ με προσοχή την αρθρογραφία γύρω από την τεχνολογία από τη δεκαετία του 1980 και έχω διαβάσει αρκετά βιβλία και επιστημονικά άρθρα γύρω από το θέμα και τις προσπάθειες επιστημόνων να διδάξουν μηχανές μέσω λογισμικού να μαθαίνουν και να παράγουν γνώση. Όλοι ανέμεναν ότι με την ανάπτυξη της επιστήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και με την καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της ανθρώπινης νοημοσύνης αυτό που ονομάζεται τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να δημιουργηθεί και θα μπορούσε να βοηθήσει την ανθρωπότητα με χίλους δυο τρόπους. Βέβαια υπήρχαν και οι αμφισβητίες οι οποίοι ως επιχείρημα χρησιμοποιούσαν το χαριτολόγημα Artificial Intelligence is neither (η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι τίποτα από τα δύο).
Αυτό όμως που συμβαίνει είναι μια επανάσταση που φέρνει στα χέρια των πολλών μια τεχνολογία η οποία τις προηγούμενα δεκαετίες βρισκόταν αποκλειστικά στα χέρια μηχανικών και επιστημόνων οι οποίοι προσπαθούσαν αφενός να κατανοήσουν την έννοια της ευφυΐας και αφετέρου να μεταφέρουν αυτή τη γνώση μέσω λογισμικού σε μηχανές. Είναι ένα πράγμα η ΙΒΜ με τον Deep Blue, ένα έμπειρο σύστημα σκακιού ενσωματωμένο σε ένα υπερυπολογιστή, να νικά τον Παγκόσμιο Πρωταθλητή στο Σκάκι Gary Kasparov το 1997 και άλλο να έρχονται οι φοιτητές μας να φτιάχνουν τις εργασίες τους με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Οι φοιτητές βρίσκονται μπροστά μας ή έτσι νομίζουν;
Το πόσο γρήγορα εξαπλώθηκε το φαινόμενο το συνειδητοποίησα όταν η δεύτερη θυγατέρα και συνάδελφος με πληροφόρησε ότι οι φοιτητές της άρχισαν να αξιοποιούν το OpenAI – Chat GPT στην ετοιμασία των εργασιών τους και ότι το Turnitin, το έξυπνο σύστημα το οποίο αξιοποιούμε για την ανίχνευση λογοκλοπής, άρχισε να δίνει ψηλά ποσοστά χρήσης OpenAI – Chat GPT. Οι φοιτητές μας για μια ακόμη φορά βρίσκονται μπροστά μας στη χρήση της τεχνολογίας και την αξιοποιούν για να μας ξεγελάσουν. Νομίζουν. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η γνώση και εμπειρία αποκτώνται με κόπο και προσπάθεια και φυσικά λιώσιμο των ρούχων στη θέση που έρχονται σε επαφή με την καρέκλα.
Βεβαίως οι συνάδελφοι έχουν την επιλογή να μηδενίσουν την εργασία ή ακόμη καλύτερα να ζητήσουν επανάληψη με τις σωστές, αξιόπιστες διαδικασίες. Με την πρώτη επιλογή τιμωρείται ο φοιτητής με τη δεύτερη υποχρεώνεται να κάνει την εργασία σωστά και να καταλάβει πώς να μαθαίνει όπως άλλωστε κάνει και ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης.
Στη δική μου αναζήτηση ανακάλυψα ότι το OpenAI – Chat GPT υστερεί σε καθαρά Ελληνική θεματολογία. Όταν ζήτησα να συγκρίνει τον Ηγεμόνα του Nicolo Machiavelli με το αντίστοιχο του Μέγα Φώτιου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό. Ήταν φανερό ότι η γνώση για τον Πατριάρχη Φώτιο ήταν περιορισμένη όσο δε για το έργο του ανύπαρκτη. Αυτό θεωρώ ότι στο πέρασμα του χρόνου θα βελτιωθεί εφόσον εμπλουτιστεί το σύστημα, όπως θα βελτιωθεί και η χρήση της γλώσσας.
Οι προκλήσεις είναι τεράστιες
Δεν θεωρώ ότι οι θέσεις εργασίας που εμπεριέχουν γνώση και κρίση κινδυνεύουν αυτές μόνο να ωφεληθούν μπορούν από την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Οι άλλες θέσεις εργασίας που μπορούν εύκολα να αυτοματοποιηθούν θα εκλείψουν. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές με τη εισαγωγή μιας νέας τεχνολογίας. Επίσης και αυτή η τεχνολογία όπως κάθε άλλη μπορεί να αξιοποιηθεί για το καλό και για το κακό. Εξελικτικά η επιστημονική κοινότητα θα πρέπει να μελετήσει τις επιπτώσεις και να εισηγηθεί τρόπους ορθολογικής, ηθικής, νόμιμης και χρήσιμης αξιοποίησης και τιμωρίας της ανέντιμης, παράνομης και καταστροφικής χρήσης. Χρειαζόμαστε καλύτερη κατανόηση και ένα ευρέως αποδεκτό θεσμικό πλαίσιο.
Οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις μπροστά μας είναι τεράστιες. Η γνώση ως γνώση είναι πάντοτε διαθέσιμη και ο τρόπος αναζήτησης, αξιολόγησης και αξιοποίησης παραμένει ο ίδιος. Υπάρχει η εύκολη ανέντιμη και ανήθικη οδός της αξιοποίησης της γνώσης μέσω κλοπής και υπάρχει και η δύσκολη οδός που απαιτεί χρόνο, κόπο και λιωμένα ρούχα αλλά οι καρποί της είναι γλυκείς, νόμιμοι και μόνιμοι.
Στο τέλος της ημέρας ο τελικός στόχος δεν είναι η κατάκτηση της γνώσης για χάρη της γνώσης. Είναι στο επίπεδο της κοινότητας η αξιοποίησή της για το γενικό καλό και στο ατομικό η κατάκτηση της σοφίας. Αυτός είναι πράγματι ένας στόχος αυτοπραγμάτωσης.
*Εργάτης Γνώσης