ΤΗΣ ΠΩΛΙΝΑΣ ΑΝΙΦΤΟΥ*
Ο Νείλος διαπερνά 11 χώρες και εκτείνεται σε Μπουρούντι, Αίγυπτο, Ερυθραία, Αιθιοπία, Κένυα, Ρουάντα, Νότιο Σουδάν, Σουδάν, Τανζανία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) και Ουγκάντα με την Αίγυπτο ιστορικά να χρησιμοποιεί το μεγαλύτερο μερίδιο του νερού του Νείλου και δη μέσω του Φράγματος του Ασουάν. Ο πληθυσμός των χωρών της λεκάνης του Νείλου αυξήθηκε από 236 εκατομμύρια το 1990 σε 437 εκατομμύρια το 2012 και αναμένεται να φτάσει τα 575 εκατομμύρια το 2025. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κινούνταν κατά μήκος του Νείλου όπου τις πλημμύρες του τις ονόμαζαν Χαπύ και με το νερό και την υπερχείλιση δημιουργούσαν γόνιμα εδάφη για εξαγωγές στις χώρες της Αφρικής και της Μεσογείου.
Ο Νείλος ήταν η κύρια έξοδος για τους Φαραώ και τους υπηκόους τους ώστε να διασχίσουν την έρημο και να φτάσουν στην Ερυθρά Θάλασσα και τη Μεσόγειο. Μικρές και μεγάλες βάρκες και καράβια της εποχής αναλάμβαναν τις μεταφορές προϊόντων, πολεμικών ειδήσεων, ήσαν αγγελιοφόροι βασιλιάδων των βασιλείων και των φυλών της λεκάνης του Νείλου. Ο Ρα ήταν για τους Αιγύπτιους ο θεός ήλιος με κεφάλι γερακιού και έντονη απεικόνιση ανθρώπου. Ενώθηκε με τον Άμμωνα και αποτέλεσε τη μεγάλη δυναστική θεότητα της Αιγύπτου. Οι Αιγύπτιοι υποστήριζαν ότι αυτός έφτιαχνε τους ανθρώπους και αυτοαποκαλούνταν τα ζωντανά του Ρα. Έτσι κατά τους Αρχαίους Αιγυπτίους οι άνθρωποι είναι προϊόν του ήλιου, μια διεκδίκηση που σήμερα φαίνεται όλο και πιο αληθής πολιτικά σε μια οικονομική ζώνη όπως αυτή του Νείλου που οι άνθρωποι και τα κράτη διεκδικούν τη γη, το νερό και τον ήλιο κατά μήκος του ποταμού.
Το Μήλον της Έριδος ο Νείλος για τα κράτη της περιοχής
Το γεγονός ότι η Αίγυπτος ευνοήθηκε ιστορικά και πολιτικά από τη χρήση του Νείλου ανέδειξε πολλές διπλωματικές παθογένειες της χώρας απέναντι στα νεοφυή κράτη της Αφρικής που οι εξωτερικές επενδύσεις από τρίτους αλλά και οι τοπικές παραδόσεις τα ώθησαν στο να αμφισβητήσουν καθεστώτα αναχρονιστικών συμφωνιών. Η συνθήκη μεταξύ Αιθιοπίας και Μεγάλης Βρετανίας για την οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ Αιθιοπίας και Σουδάν το 1902 υποχρέωνε την Αιθιοπία να μην κατασκευάσει κανένα φράγμα σε παραπόταμους του Νείλου που θα εμπόδιζαν τη ροή των υδάτων του ποταμού στις άλλες χώρες της περιοχής. Δόθηκαν δε διαβεβαιώσεις στην Αίγυπτο με ανταλλάγματα περιοχές για επενδύσεις από βρετανικές εταιρείες στη Βρετανία το 1929 ότι οποιαδήποτε έργα σε χώρες υπό βρετανική διοίκηση δεν θα επηρεάσουν τα «ιστορικά δικαιώματα» της Αιγύπτου. Η διμερής συμφωνία για «Πλήρη Χρήση του Νερού του Νείλου» μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν το 1959 ποσοστικοποιήθηκε μετά την κατασκευή του Φράγματος του Ασουάν (AHD), διαθέτοντας 55,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) νερού του Νείλου στο Ασουάν στην Αίγυπτο και 18,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα στο Σουδάν.
Η Αιθιοπία μετά την ανεξαρτησία της και την ενσωμάτωση της Ερυθραίας μετά τον ΒΠΠ βρέθηκε σε πλεονεκτική θέση απέναντι στην Αίγυπτο. Μια χώρα με 37 εκατομμύρια χριστιανούς προσέλκυσε Αιγύπτιους χριστιανούς εμπόρους και πλέον μέσω της Ερυθραίας (η οποία αποσχίστηκε το 1994) έλεγχε μεγάλο μέρος της πειρατείας αλλά και του θαλάσσιου εμπορίου της Ερυθράς Θάλασσας. Κατέστη, επίσης, δυνατό με την κινητοποίηση νέων πηγών χρηματοδότησης, ιδίως από την Κίνα, η Αιθιοπία να κατασκευάσει ένα μεγάλο φράγμα στον ποταμό Τεκέζε, το οποίο λαμβάνει από τον Νείλο το 13% από την ετήσια ροή του. Το μεγαλύτερο δε έργο το Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) που κατασκευάστηκε στον Γαλάζιο Νείλο, παραπόταμο του Νείλου λαμβάνει από τον ποταμό το 59% της ετήσια ροής του ποταμού.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις και η Κίνα
Η επίσημη έναρξη της λειτουργίας του φράγματος GERD από την Αιθιοπία τον Απρίλιο του 2011 προκάλεσε εντάσεις με την Αίγυπτο σχετικά με την εμπλοκή της Κίνας. Το GERD αξιολογήθηκε σε 4,8 δισεκατομμύρια δολάρια και η Αιθιοπία για να να πετύχει τον μακροπρόθεσμο στόχο της και να καταστεί σε περιφερειακό επίπεδο προμηθευτής ενέργειας σε χώρες όπως το Τζιμπουτί, την Κένυα, το Σουδάν και την Υεμένη, ανακοίνωσε το 25ετές «Master Plan» της το 2009, για την κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων κατά μήκος των τεράστιων υδάτινων οδών της χώρας σε 12 λεκάνες παραπόταμων και ποταμών. Πέντε από τα έξι προτεινόμενα έργα φράγματος κατασκευάζονται από κινεζικές εταιρείες, ενώ το έκτο χρηματοδοτείται ως κυβερνητικό έργο της Αιθιοπίας. Για το έργο GERD, η Κίνα εκτιμάται ότι έχει συνεισφέρει 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια από τα συνολικά 4,8 δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση του έργου. Είναι σαφές ότι η Κίνα έχει αναγνωρίσει την άνοδο της Αιθιοπίας και στοχεύει να ενισχύσει μια χώρα ιστορικά γνωστή στην περιοχή που μάλιστα έχει εκτόπισμα στην περιοχή της ΜΕΝΑ, αφού το Βασίλειο της Αβησσυνίας εκτεινόταν στο σημερινό Σουδάν αλλά και στην Υεμένη με επενδύσεις όπως το Ethiopian Investment Holdings (EIH) που είναι το μεγαλύτερο κρατικό επενδυτικό ταμείο στην Αφρική, με περισσότερα από 150 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία υπό διαχείριση και πρόσθετη εισροή εσόδων από μερίσματα.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Επενδύσεων 2022 της UNCTAD, οι εισροές Άμεσων Ξένων Επενδύσεων ή ΑΞΕ (FDI) στην Αιθιοπία αυξήθηκαν σε 4,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, από 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020, ενώ το συνολικό απόθεμα ΑΞΕ διαμορφώθηκε σε 31,6 δισεκατομμύρια δολάρια, περίπου στο 31,8% του ΑΕΠ της χώρας. Οι περισσότερες ξένες επενδύσεις κατευθύνονται στους τομείς της διύλισης πετρελαίου, της εξόρυξης, του real estate, της μεταποίησης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η χώρα έχει επίσης εκμεταλλευτεί τις δυσκολίες του κλωστοϋφαντουργικού τομέα του Μπαγκλαντές για να προσελκύσει ξένες εταιρείες κλωστοϋφαντουργίας ανοίγοντας νέους ορίζοντες επενδύσεων κοντά στην Ινδία που μαζί με την Τουρκία και την Κίνα είναι μια από τις τρεις μεγαλύτερες επενδυτικές δυνάμεις.
Η Κίνα έχει χρηματοδοτήσει το 60% των εγκεκριμένων νέων έργων ΑΞΕ, με σημαντικές επενδύσεις στη μεταποίηση και τις υπηρεσίες. Παρόλη την πολιτική αστάθεια στη χώρα με τις συγκρούσεις στην περιοχή Tigray (η συνθήκη παύσης των εχθροπραξιών που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2022), η πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, κατέλαβε τη δεύτερη θέση στον κόσμο μετά το Πεκίνο όσον αφορά την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων στην κατασκευή κέντρων δεδομένων, σύμφωνα με έκθεση της fDi Intelligence. Επιπλέον, τα επίσημα κυβερνητικά στοιχεία δείχνουν ότι κατά τους πρώτους εννέα μήνες του οικονομικού έτους 2021-22 (21 Ιουλίου-22 Ιουνίου), η Αιθιοπία προσέλκυσε 2,43 δισεκατομμύρια δολάρια σε ΑΞΕ, σημειώνοντας ετήσια αύξηση 18,3%.
Η έρημος ως γη των ενεργειακών πάρκων
Η ηλιακή ενέργεια και το πολιτικό modus operandi που μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε γεωπολιτικό δεν αφορά μόνο την αγορά και την πώληση ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και ανανεώσιμων πηγών. Σε χώρες της Μέσης Ανατολής η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία έχουν σχεδιάσει ηλιακά πάρκα που στην Αίγυπτο θα καλύπτουν τις ανάγκες σε 130.000 νοικοκυριά σε πρώτη φάση. Η Αίγυπτος για να κατοχυρώσει τη θέση της στην αφρικανική ήπειρο έχει αναλάβει μια πολιτική ενέργεια όπως στις ακτές του Νείλου όπου κατοικεί το 93% του πληθυσμού της να υπάρχουν ενεργειακά και φωτοβολταϊκά πάρκα ώστε η Αίγυπτος να ανταγωνιστεί την αναδυόμενη δύναμη της Αιθιοπίας αλλά και να συνεχίσει να είναι ο ρυθμιστής των σχέσεων με το Σουδάν. Ο σημερινός συνολικός πληθυσμός των χωρών της λεκάνης του Νείλου υπολογίζεται σε 487,3 εκατομμύρια. Η Αιθιοπία έχει τον υψηλότερο πληθυσμό (99,4 εκατομμύρια) ακολουθούμενη από την Αίγυπτο (91,5 εκατομμύρια) και τη ΛΔ Κονγκό (72,1 εκατομμύρια). Η Ερυθραία (5,2 εκατομμύρια), το Μπουρούντι (11,2 εκατομμύρια) και η Ρουάντα (11,7 εκατομμύρια) με μικρότερους πληθυσμούς έχουν ήδη αναζητήσει συνεργασίες για έργα κοντά στον Νείλο.
Ο όγκος των ξένων επενδύσεων σε νέα ενεργειακά έργα στην Αίγυπτο διπλασιάστηκε στα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021/2022 σε ετήσια βάση, σύμφωνα με στοιχεία της Αρχής Νέας και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Στη δέκατη τρίτη περιοδική έκδοσή της, η Αρχή ανέφερε ότι οι δυνατότητες των νέων ενεργειακών έργων υπό ανάπτυξη παρουσίασαν αξιοσημείωτη αύξηση κατά την περίοδο, φτάνοντας τα 3.570 megawatts, με άμεσες ξένες επενδύσεις σχεδόν 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, διπλάσιες από τις αντίστοιχες το 2020.
Ηλιακό πάρκο 41 ηλιακών σταθμών στο Benban
Το ηλιακό πάρκο Benban είναι ένα συγκρότημα ηλεκτρικής ενέργειας 41 ηλιακών σταθμών που αναπτύσσονται στο Benban, που βρίσκεται στην επαρχία Aswan, στην Αίγυπτο στο μεγαλύτερο φράγμα του Νείλου στη χώρα. Το Benban αναμένεται να γίνει το μεγαλύτερο ηλιακό φωτοβολταϊκό πάρκο στον κόσμο, μετά την ολοκλήρωσή του. Η κρατική Αρχή Νέας και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (NREA) επιβλέπει το έργο 1,8 GW, το οποίο περιλαμβάνει έναν αριθμό μικρών σταθμών ηλιακής ενέργειας που αναπτύσσονται από διαφορετικές εταιρείες με συνολικό κόστος 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μια κοινοπραξία υπό την ηγεσία της International Financial Corporation (IFC) παρείχε χρηματοδότηση 653 εκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή 13 σταθμών ηλιακής ενέργειας στο ηλιακό πάρκο Benban τον Οκτώβριο του 2017. Η κοινοπραξία που αποτελείτο από το United Nations’ Green Climate Fund (GCF), την Dutch Development Bank, FMO, την Islamic Development Bank (IsDB) και το Islamic Corporation for the Development of the Private Sector (ICD) αποτελεί ένα από τα μεγάλα έργα συνδρομής της Δύσης στην περιοχή με έντονο το ενδιαφέρον όπως το δολάριο να συνυπάρξει με την παράδοση των ισλαμικών οικονομικών στην περιοχή σε όρους δανειοδότησης. Αυτό ανοίγει μια γέφυρα επικοινωνίας ώστε σε νομικό, φοροταξικό και οικονομικό επίπεδο να δανειοδοτηθούν από μικτές κοινοπραξίες και άλλα μεγάλα έργα στην περιοχή χωρίς τον φραγμό του κανονιστικού πλαισίου των ισλαμικών οικονομικών.
Η άντληση χρηματοδοτήσεων
Περαιτέρω η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), το Ταμείο του ΟΠΕΚ για τη Διεθνή Ανάπτυξη, η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (AfDB), το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα (GCF) και η Arab Bank υπέγραψαν μόλις τον Απρίλιο του 2023 ένα πακέτο χρηματοδότησης 114 εκατομμυρίων δολαρίων με την ACWA Power για την κατασκευή του μεγαλύτερου ιδιωτικού ηλιακού εργοστασίου στην Αίγυπτο. Η ανάπτυξη του ηλιακού σταθμού Kom Ombo θα προσθέσει 200 MW ενεργειακής δυναμικότητας, αυξάνοντας το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας της Αιγύπτου και προωθώντας περαιτέρω τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας.
Το πακέτο περιλαμβάνει δάνεια έως 36 εκατομμύρια δολάρια από την EBRD, 18 εκατομμύρια δολάρια από το Ταμείο του ΟΠΕΚ, 17,8 εκατομμύρια δολάρια από το AfDB, 23,8 εκατομμύρια δολάρια από το GCF και 18 εκατομμύρια δολάρια από την Arab Bank. Αυτό προστίθεται στα δάνεια μετοχικού κεφαλαίου ύψους έως 14 εκατομμυρίων δολαρίων από την EBRD και 33,5 εκατομμυρίων δολαρίων από την Arab Petroleum Investments Corporation (APICORP). Το νέο εργοστάσιο Kom Ombo θα βρίσκεται λιγότερο από 20 χιλιόμετρα από το μεγαλύτερο ηλιακό πάρκο της Αφρικής, το συγκρότημα Benban 1,8 GW και μόλις τεθεί σε λειτουργία, η νέα μονάδα κλίμακας κοινής ωφέλειας θα εξυπηρετεί 130.000 νοικοκυριά.
Μάλιστα η European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) έχει εγκρίνει έργα που θα αποδώσει 750 μεγαβάτ ηλιακής φωτοβολταϊκής ισχύος. Η EBRD, η Γαλλική Υπηρεσία Ανάπτυξης, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δρομολογήσει επίσης χρηματοδότηση πράσινης οικονομίας ύψους 140 εκατομμυρίων ευρώ στην Αίγυπτο για παροχή δανείων μικρής κλίμακας σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από ιδιωτικές εταιρείες.
Το στοίχημα για την Αίγυπτο
Η Αίγυπτος καλείται οικονομικά και πολιτικά να ανταποκριθεί στα κενά που άφησε η ηγεμονία του Καντάφι για τους Άραβες της Βόρειας Αφρικής, αλλά και στα όσα αποφασίζει ο Αραβικός Σύνδεσμος για τη Μέση Ανατολή. Ο πρόεδρος Αλ Σίσι επέλεξε να μην εμπλακεί στις σχέσεις των αραβικών χωρών της Β. Αφρικής μιας και η Αίγυπτος δεν μπορεί πολιτικά να ανταγωνιστεί την Αλγερία που πάντα γεφύρωνε τους τριγμούς στις αραβικές σχέσεις, η Αίγυπτος όμως θα πρέπει σύντομα να οριοθετήσει τα συμφέροντά της στη λεκάνη του Νείλου μιας και χώρες όπως η Αιθιοπία λαμβάνουν επενδύσεις από την Κίνα, η Ερυθραία έχει ρωσική στήριξη και το Σουδάν φαίνεται πως επενδύει στις καλές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία που επίσης θέλει να εξαπλωθεί στην Αίγυπτο για την ασφάλεια της νέας πόλης της ΝΕΟΜ στην Ερυθρά Θάλασσα.
*Συμβούλου επενδύσεων και εξωτερικής πολιτικής