Του Χριστόδουλου Ε. Αγκαστινιώτη*
Αβέβαιο και απρόβλεπτο σκηνικό για την οικονομία και το επιχειρείν ευρύτερα δημιούργησαν οι υγειονομικές, γεωπολιτικές και ενεργειακές κρίσεις, λόγω της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία. Η περίοδος 2021-2022 μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια από τις δυσκολότερες και πιο ανατρεπτικές περιόδους της τελευταίας 20ετίας για την παγκόσμια οικονομία, γεγονός που δεν άφησε ανεπηρέαστη την κυπριακή οικονομία.
Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία αύξησαν την αβεβαιότητα και την αποσταθεροποίηση των αγορών, εκτόξευσαν τον πληθωρισμό σε πρωτόγνωρα επίπεδα 40ετίας, οδήγησαν τις τιμές της ενέργειας σε απαγορευτικά επίπεδα, με αποτέλεσμα να έχει διαταραχθεί εντελώς η προβλεψιμότητα του μακροοικονομικού περιβάλλοντος.
ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ
Η διαμορφωθείσα κατάσταση δημιουργεί αναπόφευκτα νέους ή και ενισχύει υφιστάμενους κινδύνους για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα, με αποτέλεσμα να θεωρείται πλέον βέβαιο ότι τους επόμενους 12-18 μήνες θα υπάρξει σημαντική επιβράδυνση της παγκόσμιας και κατ’ επέκταση και της κυπριακής οικονομίας. Η επικράτηση ψηλών ρυθμών πληθωρισμού, η διατήρηση ψηλών τιμών ενέργειας με έντονη την ανησυχία ότι αυτές ενδεχομένως να αυξηθούν ακόμη περισσότερο ενόψει της χειμερινής περιόδου που ακολουθεί. Την ίδια στιγμή ο αυξημένος κίνδυνος διακοπής της ομαλής προμήθειας ενεργειακών προϊόντων λόγω των κυρώσεων επί της Ρωσίας, σε συνδυασμό με την πολιτική των κεντρικών τραπεζών για αύξηση των επιτοκίων, με στόχο τη σταδιακή μείωση του πληθωρισμού, είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσουν σε μείωση του ρυθμού ανάπτυξης όλων σχεδόν των οικονομιών. Όλα τα πιο πάνω προκαλούν ανησυχία ότι θα οδηγηθούμε σε μειωμένους ενδεχομένως και σε μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως προκύπτει και από την πρόσφατη έρευνα των Ευρωεπιμελητηρίων.
Οι ανησυχίες σχετικά με την οικονομικά προσιτή πρόσβαση στην ενέργεια και στις πρώτες ύλες, οι ελλείψεις δεξιοτήτων και το κόστος εργασίας, συγκαταλέγονται μεταξύ των βασικών προκλήσεων που απασχολούν τις επιχειρήσεις. Είναι σαφές ότι για πολλούς από τους επιχειρηματίες το 2023 θα είναι μια χρονιά κατά την οποία θα δοθεί έμφαση στον βραχυπρόθεσμο περιορισμό των ζημιών, εις βάρος του πιο μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, των επενδύσεων και της ανταγωνιστικότητας.
Οι αυξήσεις των επιτοκίων δημιουργούν πρόσθετη ανησυχία στις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, ιδιαίτερα σε αυτούς που έχουν πιστωτικές διευκολύνσεις, αφού οι αυξήσεις αυτές συνεπάγονται με αύξηση των δόσεων.
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η κυπριακή οικονομία παρά τις πολλές δυσκολίες που αντιμετώπισε, το 2022 κατέγραψε αξιοσημείωτους ρυθμούς ανάπτυξης, 5,5% για το 2021, 6% για το πρώτο εξάμηνο του 2022. Η εικόνα αυτή οφείλεται κυρίως στην πολύ καλή πορεία του τουρισμού, στη θεαματική αύξηση των εγχώριων εξαγωγών (αύξηση 14% το 2021 και πέραν του 20% κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022), στη θετική πορεία στους Tομείς του Εμπορίου, της Ναυτιλίας και των Επαγγελματικών Υπηρεσιών, αλλά και του Τομέα των Ακινήτων παρά την κατάργηση του επενδυτικού προγράμματος.
Ο πληθωρισμός για την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2022 κυμάνθηκε στο 8,6% παραμένοντας σε ψηλά επίπεδα, ως αποτέλεσμα κυρίως της ψηλής τιμής της ενέργειας και των καυσίμων, της ψηλής τιμής του μεταφορικού κόστους, τις τιμές των τροφίμων, των εισαγόμενων προϊόντων και των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή εγχώριων προϊόντων.
Όσον αφορά το δημόσιο χρέος και παρά την έντονη στήριξη που παραχωρήθηκε κατά την περίοδο του Κορωνοϊού προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις, αυτό μειώθηκε από 115% ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2020 σε 103,6% το 2021, ενώ οι προβλέψεις για το 2022 είναι ότι θα μειωθεί περαιτέρω στο 89,3%.
Η ανεργία για ολόκληρο το 2021 περιορίστηκε στο 7,5%, ενώ για την περίοδο Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου 2022 κυμάνθηκε στο 8% ως αποτέλεσμα των μέτρων που εφάρμοσε το Υπουργείο Εργασίας. Παρουσιάζονται, ωστόσο, σοβαρότατα προβλήματα έλλειψης εργατικού δυναμικού για κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων σε πολλούς Τομείς της Οικονομίας.
Αν και η συνολική εικόνα της οικονομίας για την περίοδο 2021-2022 είναι σε γενικές γραμμές αρκετά ικανοποιητική, η ανησυχία του ΚΕΒΕ, για το τι θα ακολουθήσει τους επόμενους μήνες, είναι έντονη. Οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία είναι δυστυχώς πολλές και δεν φαίνεται ότι θα εκλείψουν σύντομα. Απαιτείται σωστή δημοσιοοικονομική πολιτική, με ταυτόχρονη παροχή στοχευμένων μέτρων στήριξης προς τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και Τομέων της Οικονομίας που πλήττονται αποδεδειγμένα από τον πόλεμο και τις επιπτώσεις του.
Οι αλλεπάλληλες κρίσεις έχουν αναδείξει για ακόμα μια φορά την πιεστική ανάγκη για εκσυγχρονισμό του τρόπου λειτουργίας του κράτους με ολοκλήρωση επιτέλους των βασικών μεταρρυθμίσεων, βασικού προαπαιτούμενου για να διασφαλιστεί η έγκαιρη και πλήρης αξιοποίηση των πόρων του ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Επιβάλλεται, επίσης, η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, Κράτους και Ιδιωτικού Τομέα και η ταχύτερη υλοποίηση των σχεδιασμών και επενδύσεων για την Πράσινη Μετάβαση. Η αύξηση του ρυθμού ένταξης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της χώρας για σταδιακή μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, επίτευξη των περιβαλλοντικών μας υποχρεώσεων και μείωση του κόστους ενέργειας για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, αποτελεί και εκ των πραγμάτων αδήριτη ανάγκη.
ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ
Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και τις πρόσθετες αλυσιδωτές επιπτώσεις που επέφεραν οι κυρώσεις στη Ρωσία, το ΚΕΒΕ είχε έγκαιρα διαγνώσει ότι ο πληθωρισμός θα αποτελούσε το κυριότερο πρόβλημα της επόμενης διετίας.
Με βάση τα πιο πάνω, το ΚΕΒΕ προέβλεψε ότι τα κυριότερα προβλήματα που θα αντιμετώπιζε η Κύπρος μέσα στο επόμενο διάστημα, ενδεχομένως μέχρι και το 2023 θα ήταν τα πιο κάτω:
(α) Ψηλός πληθωρισμός με διατήρηση των ψηλών τιμών σε αρκετά προϊόντα και υπηρεσίες για μεγάλο χρονικό διάστημα.
(β) Ψηλό ενεργειακό κόστος (καύσιμα και ηλεκτρισμός) τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα νοικοκυριά.
(γ) Περιορισμένες ποσότητες σιτηρών για ανθρώπινη και κτηνοτροφική χρήση σε ψηλές τιμές.
(δ) Ελλείψεις τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, σε αρκετές πρώτες ύλες, ενδιάμεσα και τελικά προϊόντα, σε συνδυασμό με ψηλές τιμές που αναμένεται να επηρεάσουν την ομαλή λειτουργία αρκετών επιχειρήσεων και την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων τους.
(ε) Μειωμένες πωλήσεις λόγω πληθωρισμού που θα προκαλέσουν προβλήματα ρευστότητας σε αρκετές επιχειρήσεις.
Για αντιμετώπιση των επιπτώσεων το ΚΕΒΕ ζήτησε να εξαγγελθούν άμεσα πρακτικά και στοχευμένα μέτρα τόσο βραχυπρόθεσμου, όσο και μακροπρόθεσμου χαρακτήρα που να στοχεύουν μεταξύ άλλων:
(α) Στην ελάφρυνση του αυξημένου κόστους που θα καταβάλουν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις κυρίως στα θέματα των καυσίμων και της ενέργειας (ηλεκτρισμός) για όσο χρονικό διάστημα παρατηρούνται ψηλές τιμές στα καύσιμα.
(β) Στην εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων σε σιτηρά, κυρίως για κτηνοτροφικούς σκοπούς.
(γ) Στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και απεξάρτησης της οικονομίας στα θέματα ενεργειακής αυτάρκειας με έμφαση στις επενδύσεις στους Τομείς των ΑΠΕ, της εξοικονόμησης ενέργειας και της έλευσης του ΦΑ. Για τον σκοπό αυτό προτείναμε όπως επισπευσθούν οι διαδικασίες ολοκλήρωσης του συστήματος λειτουργίας της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και υλοποίησης των επενδύσεων σε δίκτυα και υποσταθμούς.
Πέραν των πιο πάνω γενικών εισηγήσεων και με στόχο την αποτελεσματική στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων, το ΚΕΒΕ πρότεινε επίσης σειρά μέτρων τομεακού χαρακτήρα.
Πρέπει τέλος να εγκύψουμε και στα τρέχοντα καθημερινά προβλήματα της οικονομίας όπως είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, το κόστος χρήματος από τις τράπεζες, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους η ενίσχυση των επενδύσεων, η έλλειψη εργατικού δυναμικού για συγκεκριμένους κλάδους η δημιουργία νέων υποδομών, κ.ά.
Σφήνα σ’ αυτά τα θέματα εισέρχεται και το Μεταναστευτικό, το οποίο λαμβάνει πολύ ανησυχητικές διαστάσεις για τη χώρα μας. Η έλευση πολλών παράνομων μεταναστών από τα κατεχόμενα είναι μια νέα γάγγραινα για την οικονομία και την κοινωνία της Κύπρου.
Το ΚΕΒΕ δηλώνει έτοιμο να συνεργαστεί με την εκάστοτε κυβέρνηση και με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, για αντιμετώπιση των πιο πάνω προκλήσεων και τη λήψη των αναγκαίων αποφάσεων και μέτρων για το καλό της οικονομίας και του τόπου.
Διαβάστε επίσης: Στρατής Ματθαίου: Ενώπιον σημαντικών προκλήσεων η νέα κυβέρνηση
*Προέδρου του ΚΕΒΕ (Κυπριακού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου)