Του Βρασίδα Νεοφύτου*
Αν και νωρίς για εξαγωγή συμπερασμάτων, ελπιδοφόρες θεωρούνται οι σημαντικές διορθώσεις στις διεθνείς τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου που καταγράφηκαν κατά τον μήνα Σεπτέμβριο. Τα δύο καύσιμα ευθύνονται για τις πολύ υψηλές τιμές ηλεκτρικού ρεύματος και την εκτίναξη του πληθωρισμού σε ιστορικά υψηλά επίπεδα τεσσάρων δεκαετιών.
Η πρόσφατη αποκλιμάκωση στις ενεργειακές τιμές στις διεθνείς αγορές εμπορευμάτων δίνει τις πρώτες πολύτιμες ανάσες στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά ενόψει του δύσκολου χειμώνα. Από τη μία, το φυσικό αέριο συμμετέχει με υψηλό ποσοστό στην ηλεκτροπαραγωγική διαδικασία, ενώ από την άλλη, το πετρέλαιο «κινεί» την πραγματική αγορά, ενώ επηρεάζει και το κόστος παραγωγής των καταναλωτικών αγαθών και τροφίμων.
Παρόλα αυτά, ο κίνδυνος της ενεργειακής κρίσης δεν έχει παρέλθει καθώς οι τιμές του πετρελαίου Brent που διαπραγματεύονται μεταξύ των $90-$100 το βαρέλι, εξακολουθούν να βρίσκονται κατά 50% πιο πάνω από τις αντίστοιχες περσινές. Ακόμη χειρότερα, οι καταναλωτές βλέπουν την τιμή του Ευρωπαϊκού φυσικού αερίου (Dutch TTF) να διαπραγματεύεται σχεδόν 10 φορές πάνω από τη μέση τιμή της περασμένης δεκαετίας.
Ο κόμβος φυσικού αερίου στην Ολλανδία (Dutch TTF)
Ποιος είναι ο περιβόητος δείκτης φυσικού αερίου Dutch TTF που έχει μπει στη ζωή μας τους τελευταίους μήνες και επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα το κόστος ηλεκτρισμού για εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις στην Ευρώπη και θέλει να τον αλλάξει η Κομισιόν;
Η χονδρική τιμή αναφοράς για τα συμβόλαια του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου βασίζεται στην τιμή που προκύπτει από την ημερήσια διαπραγμάτευση στα μελλοντικά συμβόλαια (future contracts) στον κόμβο εμπορίας αερίου Dutch TTF (Title Transfer Facility) στο ICE – Endex Exchange στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, του μεγαλύτερου χρηματιστηρίου ενέργειας στην Ευρώπη σε ρευστότητα και ημερήσιου όγκου συναλλαγών.
Ο Dutch TTF είναι o βασικός δείκτης που χρησιμοποιείται για την τιμή του φυσικού αερίου στην αγορά της Ευρώπης σε ευρώ ανά μεγαβατώρα (€/MWh), είτε πρόκειται για συμβόλαια προμήθειας μέσω αγωγών ή διά θαλάσσης και μέσω φορτίων υγροποιημένου αερίου (LNG). Η διακύμανση της τιμής του επηρεάζεται από τη ζήτηση και προσφορά της ελεύθερης αγοράς (πραγματικοί προμηθευτές, επενδυτές και χρήστες φυσικού αερίου) όπως και στα υπόλοιπα χρηματιστήρια εμπορευμάτων.
Σε αυτόν τον κόμβο εμπορίας αερίου προσφεύγουν σε καθημερινή βάση οι περισσότερες ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες για την εξασφάλιση επιπρόσθετων ποσοτήτων αερίου για τις ανάγκες τους, πέραν από τις ποσότητες που εισπράττουν από τα μακροχρόνια συμβόλαια προμήθειας αερίου από τους παραγωγούς γύρω από τη γηραιά ήπειρο όπως η νορβηγική Equinor, η αλγερινή Sonatrach και μέχρι πρόσφατα από τη ρωσική Gazprom.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχει και ένας δεύτερος δείκτης φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μικρότερος από τον Dutch TTF και ονομάζεται National Balancing Point (NBP) με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η Κομισιόν είχε προτείνει τη δημιουργία νέου πιο αντιπροσωπευτικού δείκτη στην αγορά φυσικού αερίου, καθώς θεωρεί ότι ο Dutch TTF δεν έχει προσαρμοστεί με τις νέες αλλαγές και τάσεις στην ενεργειακή αγορά και δεν βοηθά στον καλύτερο υπολογισμό του πραγματικού κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας.
Παρόλα αυτά, θεωρείται πολύ δύσκολο εγχείρημα να τιθασεύσεις τις τιμές του φυσικού αερίου σε μια ελεύθερη αγορά μέσω ενός πλαφόν στις τιμές ή μέσω κρατικών παρεμβάσεων και γι’ αυτό απέτυχε η προσπάθεια της Κομισιόν (προς το παρόν).
Μεγάλη αποκλιμάκωση στις τιμές του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου
Η τιμή του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου στον ολλανδικό κόμβο του TTF στο Άμστερνταμ κατέγραψε μια εντυπωσιακή διόρθωση από το ιστορικό ρεκόρ των 343 ευρώ τη μεγαβατώρα στις 26 Αυγούστου 2022 προς στα χαμηλά των 170 ευρώ τη μεγαβατώρα στα τέλη Σεπτεμβρίου, παρά το κλείσιμο της στρόφιγγας του Nord Stream 1 και τις απειλές του Ρώσου προέδρου Πούτιν για μια ολική διακοπή των ροών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Ένας συνδυασμός γεγονότων προκάλεσε τις μειώσεις που αποτυπώνονται στις τιμές αερίου πανευρωπαϊκά, με κυριότερη την αποφασιστικότητα που έδειξαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες και η Κομισιόν να κινηθούν προς μια κοινή ευρωπαϊκή λύση στο πρόβλημα της ενέργειας, ενώ έχουν εξαγγείλει και μερικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Επιπλέον, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης αναμένεται να έχουν γεμίσει τις δεξαμενές αερίου κατά 90% από τον Οκτώβριο, δηλαδή ένα μήνα νωρίτερα από τον αρχικό προγραμματισμό, με εισαγωγές μεγάλων (πανάκριβων) ποσοτήτων Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) από Κατάρ, ΗΠΑ και την αύξηση του όγκου ροής αερίου της Νορβηγίας και Αλγερίας προς την ηπειρωτική Ευρώπη.
Βεβαίως, οι γεμάτες δεξαμενές δεν λύνουν το πρόβλημα ενόψει του χειμώνα καθώς οι ποσότητες επαρκούν μόνο για 2-2,5 μήνες, εντούτοις το γεγονός αυτό είναι θετικό από μόνο του, καθώς μειώνει την αβεβαιότητα έστω και μερικώς για την επάρκεια της προσφοράς ενέργειας τον χειμώνα, αποκλιμακώνοντας προσωρινά τις τιμές ενέργειας στην αγορά.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα χρειαστούν επιπλέον περισσότερες ποσότητες φυσικού αερίου ή LNG στο επόμενο διάστημα, ιδίως αν επιβεβαιωθεί το σενάριο του πλήρους τερματισμού των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία, εν μέσω της εργαλειοποίησης της ενέργειας εκ μέρους του Πούτιν, ο οποίος ασκεί πιέσεις στις Ευρώπη για άρση των αντι-ρωσικών κυρώσεων.
Ακόμη ένας παράγοντας που ώθησε τις τιμές να διορθώσουν από τα ιστορικά υψηλά τους είναι η πιθανή επιβολή πλαφόν στις τιμές εισαγωγών από τη Ρωσία. Το ενδεχόμενο πλαφόν «έδιωξε» πολλούς κερδοσκόπους και άλλα επενδυτικά-αντισταθμιστικά κεφάλαια (hedge funds) από τα συμβόλαια ευρωπαϊκού φυσικού αερίου Dutch TTF τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς βλέπουν περιορισμένα περιθώρια γρήγορου κέρδους στο άμεσο μέλλον.
Την ίδια στιγμή, η υποχώρηση του καύσωνα στις Μεσογειακές χώρες και Κεντρική Ευρώπη με τον συνδυασμό της καθυστέρησης της έλευσης ενός πιο φθινοπωρινού σκηνικού στη Βόρεια Ευρώπη, βοήθησε απρόσμενα στη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς απαιτήθηκε λιγότερη ενέργεια για κλιματισμό και θέρμανση αντίστοιχα.
Πτώση κάτω από τα $100 στο πετρέλαιο
Τα διεθνή συμβόλαια πετρελαίου τύπου Brent και WTI βρίσκονται σε καθοδική τροχιά για τέταρτο συνεχόμενο μήνα, καταγράφοντας το μεγαλύτερο αρνητικό σερί των τελευταίων τουλάχιστον δύο ετών υπό τον φόβο ότι μια παγκόσμια ύφεση θα επιβραδύνει τη ζήτηση στην πετρελαϊκή αγορά.
Η τιμή του αργού Brent-σημείο αναφοράς για το 75% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου- βυθίστηκε από τα ιστορικά υψηλά των $140/βαρέλι στις αρχές Μαρτίου (μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία) μέχρι τα χαμηλά των $87 στα μέσα Σεπτεμβρίου, καταγράφοντας πτώση της τάξης του 35%, ενώ παρόμοια πτωτική κίνηση καταγράφηκε και στο αμερικανικό αργό WTI, που έπεσε από τα $130 στα $81 την ίδια περίοδο.
Οι επενδυτές μετατράπηκαν από αγοραστές σε πωλητές τις τελευταίες εβδομάδες στο πετρέλαιο, καθώς ανησυχούν για τις όλο και μεγαλύτερες προοπτικές μιας παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης. Σε αυτό συντείνει η μεγάλη αύξηση των επιτοκίων που θα φτάσουν στα πιο ψηλά επίπεδα της τελευταίας 20ετίας. Επίσης, η επιβολή των διαδοχικών αυστηρών lockdowns λόγω Covid στην Κίνα (zero-covid policy), η οποία αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα παγκοσμίως, θα επιβαρύνουν το οικονομικό κλίμα και θα μειώσουν τη ζήτηση για πετρελαϊκά προϊόντα όπως η βενζίνη, το ντίζελ, το μαζούτ και τα αεροπορικά καύσιμα.
Την ίδια ώρα, οι τιμές πετρελαίου ξεφούσκωσαν καθώς η προσφορά πετρελαίου στην αγορά παραμένει σε υψηλά επίπεδα παρά τις οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία. Το φθηνό ρωσικό πετρέλαιο (έκπτωση $20-$35/βαρέλι) βρίσκει πρόθυμους αγοραστές σε Κίνα, Ινδία, Μέση Ανατολή και Τουρκία.
Οι εν λόγω χώρες διυλίζουν το φθηνό ρωσικό πετρέλαιο και το μεταπουλάνε νόμιμα στην Ευρώπη (σαν δικό τους προϊόν) με τη μορφή του ντίζελ και βενζίνης, καλύπτοντας το κενό που δημιουργήθηκε μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Ακόμα μια αιτία είναι ότι οι ρωσικές εξαγωγές έχουν αποδειχθεί πιο ανθεκτικές απ’ ό,τι αναμενόταν, με υψηλό όγκο πετρελαίου να εισάγεται από τις ευρωπαϊκές χώρες μάλιστα.
Ευρωπαϊκές εταιρείες ενέργειας συνεχίζουν να αγοράζουν μεγάλες ποσότητες ρωσικού αργού και διυλισμένου πετρελαίου με σκοπό να γεμίσουν τις αποθήκες τους πριν να τεθεί σε ισχύ το εμπάργκο της ΕΕ στις εισαγωγές ρωσικού αργού τον Δεκέμβριο του 2022, ενώ θα ακολουθήσει το εμπάργκο πετρελαϊκών προϊόντων τον Φεβρουάριο του 2023.
Πίεση στις τιμές πετρελαίου προκαλεί και η μεγάλη άνοδος του αμερικανικού δολαρίου σε επίπεδα ρεκόρ 20ετίας λόγω αύξησης των επιτοκίων, καθιστώντας τα εμπορεύματα ενέργειας που τιμολογούνται σε δολάρια λιγότερο ελκυστικά για τους αγοραστές σε ξένο νόμισμα.
Η χειρότερη ενεργειακή κρίση των τελευταίων 50 ετών
Η Ευρώπη μαστίζεται από τη χειρότερη ενεργειακή κρίση των τελευταίων 50 ετών και χρειάζεται ειδική μεταχείριση από την Κομισιόν, καθώς οι λογαριασμοί ρεύματος κατά τους χειμερινούς μήνες θα είναι αρκετά φουσκωμένοι, τα καύσιμα κίνησης και θέρμανσης θα παραμείνουν στα ύψη, διατηρώντας και τις τιμές των τροφίμων στα ράφια των σουπερμάρκετ σε υψηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα να φέρει σε απόγνωση εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Οι κυβερνήσεις με τη σειρά τους οφείλουν να μην αρκεστούν μόνο στις επιδοτήσεις του ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά να στραφούν στην οικονομική στήριξη των πιο ευάλωτων πολιτών, αλλά και στην προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας από τις ενεργοβόρες επιχειρήσεις και βιομηχανίες, τους δημόσιους φορείς και να βάλουν υποχρεωτικά όρια στους πιο ευκατάστατους καταναλωτές.
Σημάδια βαθιάς ύφεσης στην Ευρωζώνη
Η εκτίναξη του κόστους ζωής και η αναγκαστική αύξηση των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες για να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό, ενδέχεται να είναι υπεύθυνα για μια συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας και του ΑΕΠ (Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος) στην Ευρωζώνη στο τελευταίο τρίμηνο του 2022 και στο πρώτο 6μηνο του 2023.
Οι αυξημένες τιμές ενέργειας και τροφίμων και ο περιορισμός της αγοραστικής δύναμης λόγω του πληθωρισμού και του «ακριβού χρήματος» μέσω υψηλών επιτοκίων, θα ασκήσουν σημαντική πίεση στα νοικοκυριά, επιχειρήσεις και στις επενδύσεις, προκαλώντας στην τελική μια τεχνική ύφεση.
Ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη σκαρφάλωσε στο 9,1% τον Αύγουστο, σημειώνοντας νέο ιστορικό ρεκόρ, αυξάνοντας τις πιέσεις στην ΕΚΤ- Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για ανάληψη πιο δραστικών μέτρων για την καταπολέμησή του.
Ιστορικά ρεκόρ πληθωρισμού καταγράφηκαν τον Αύγουστο στην Κύπρο με 9,6%, στην Ελλάδα με 11,1%, στην Κεντρική Ευρώπη μεταξύ του 10%-12%, ενώ πέραν του 20% καταγράφεται στις χώρες της Βαλτικής. Ενδεικτικά η Λιθουανία (21,1%), Λετονία (20,8%) και Εσθονία (25,2%) μαστίζονται από ψηλό πληθωρισμό λόγω της μεγάλης τους εξάρτησης από το ρωσικό αέριο και τη γειτνίασή τους στην εμπόλεμη περιοχή της Ουκρανίας.
Μη έχοντας άλλη επιλογή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αύξησε το καταθετικό της επιτόκιο κατά 75 μονάδες βάσης (bps) στο 0,75% στα μέσα Σεπτεμβρίου για δεύτερη φορά μετά την πρώτη (μετά από 10 χρόνια) αύξηση κατά 0,50% τον Ιούλιο, με στόχο να ελέγξει τον αυξανόμενο πληθωρισμό, ενώ υπονόησε ότι οι αυξήσεις επιτοκίων θα μπορούσαν να συνεχιστούν και μέσα στο 2023, ακόμη και αν αυτό οδηγήσει την Ευρωζώνη σε μια οικονομική ύφεση.
Το χειρότερο σενάριο για την ευρωπαϊκή οικονομία
Στο χειρότερο σενάριο, η απώλεια των ρωσικών προμηθειών σε συνδυασμό της μη επαρκούς προσφοράς ενέργειας σε περίπτωση ενός ψυχρού χειμώνα, είναι πιθανόν να προκαλέσουν απανωτές περικοπές ρεύματος σε βιομηχανίες και επιχειρήσεις στην Ευρωζώνη. Ως επακόλουθο θα προκληθεί μεγάλη μείωση στη βιομηχανική παραγωγή, συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας λόγω μείωσης της καταναλωτικής ζήτησης, κλείσιμο επιχειρήσεων με απολύσεις προσωπικού οι οποίες θα οδηγήσουν σε κοινωνικές εξεγέρσεις και πολιτική αβεβαιότητα που θα επιμένουν μέχρι τον χειμώνα του 2023-24.
Το χειρότερο σενάριο βασίζεται στο γεγονός ότι το ρωσικό φυσικό αέριο - το οποίο πέρυσι κάλυψε περίπου το 40% της ζήτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης- θα είναι δύσκολο να αντικατασταθεί πλήρως από τις εισαγωγές LNG από τις ΗΠΑ και Κατάρ ή τις προμήθειες μέσω αγωγών από τη Νορβηγία, Αζερμπαϊτζάν και Αλγερία.
Η ικανότητα εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) δεν μπορεί να αυξηθεί σε τόσο μικρό διάστημα (χρειάζονται επιπλέον υποδομές και χρόνια επενδύσεων), ενώ η Ευρώπη καλείται να ανταγωνιστεί και τις παραγγελίες LNG από παραδοσιακούς παίχτες όπως η Κίνα, Νότιος Κορέα και Ιαπωνία για τις δικές τους ενεργειακές ανάγκες ενόψει του χειμώνα στο βόρειο ημισφαίριο.
Οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και ειδικά η Γερμανία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες ενόψει του χειμώνα, καθώς δεν έχουν ακόμα τις κατάλληλες υποδομές εισαγωγής LNG- το οποίο μεταφέρεται με πλοία κυρίως από ΗΠΑ και Κατάρ.
Η Γερμανία, η οποία ήταν καθαρά εξαρτημένη από το ρωσικό αέριο μέσω αγωγών, προσπαθεί βεβιασμένα να ανοίξει τους πρώτους πλωτούς τερματικούς σταθμούς LNG (από Έλληνες εφοπλιστές) τους επόμενους μήνες για να μπορεί να εισάγει LNG διά θαλάσσης.
*Υπεύθυνου Επενδυτικής Πολιτικής Exclusive Capital