Του Δρ. Γεώργιου Θεοχαρίδη
Καθώς μπαίνουμε τώρα στις διάφορες φάσεις χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων, η οικονομία και ο επιχειρηματικός κόσμος προχωράνε σιγά-σιγά στην επανεκκίνηση των δραστηριοτήτων τους. Πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνήσουν πως αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος, καθώς υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα ως προς το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση. Κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, προστατευθήκαμε από τον ιό για το χρονικό διάστημα που περιοριστήκαμε στα σπίτια μας.
Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση, μέσω των μέτρων που ανακοινώθηκαν από τα Υπουργεία Εργασίας και Οικονομικών, επιχορήγησε και υποστήριξε το εισόδημα αρκετών πολιτών. Καθώς οι εργαζόμενοι επιστρέφουν τώρα στις εργασίες τους, τα σχολεία ανοίγουν και η διακίνηση επιτρέπεται και πάλι χωρίς περιορισμούς (προς το παρόν για μετακινήσεις εντός της χώρας μόνο), υπάρχει πάντα ο κίνδυνος έναρξης δεύτερου κύματος του ιού.
Επιπλέον, η κυβέρνηση θα εξακολουθήσει να στηρίζει στο μέτρο του δυνατού (άμεσα ή έμμεσα) την οικονομία, αλλά οι διαθέσιμοι πόροι δεν είναι απεριόριστοι, και επομένως κάθε οικογένεια, οι αυτοεργοδοτούμενοι και οι οργανώσεις πρέπει να λαμβάνουν έξυπνες αποφάσεις σχετικά με τον τρόπο που θα αντιμετωπίσουν αυτή την υγειονομική και οικονομική κρίση. Μια κρίση η οποία, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν πρόκειται να μας εγκαταλείψει σύντομα, τουλάχιστον όχι μέχρι να βρεθεί αποτελεσματικό εμβόλιο ή θεραπεία, και η οποία θα μπορούσε να διαρκέσει για διάστημα μεγαλύτερο του ενός χρόνου από τώρα. Η προσδοκία αυτή τη στιγμή είναι για μια απότομη ύφεση για το 2020 και σταδιακή ανάκαμψη (tick-shaped, ✓) να αναμένεται μέσα στα επόμενα χρόνια.
Επιπλέον, η ανεργία αναμένεται να σημειώσει αύξηση, ενώ το επίπεδο του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους θα ανεβεί σημαντικά, όπως επίσης και το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης (αυξημένα έξοδα για το κράτος, ενώ τα έσοδα θα είναι μειωμένα). Αναλύοντας τον αντίκτυπο ανά τομέα της οικονομίας, η προσδοκία για τις κύριες βιομηχανίες μας έχει ως εξής:
Τουρισμός
Αναμφίβολα πρόκειται για έναν τομέα που θα επηρεαστεί αρνητικά σε τεράστιο βαθμό. Πρόκειται για έναν μεγάλο τομέα με σημαντική συμβολή στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας – περιλαμβάνει ξενοδοχεία, μπαρ και εστιατόρια, ταξιδιωτικούς πράκτορες, αεροδρόμια, υπηρεσίες μεταφορών και άλλα. Η κρίση μάς έπληξε στη χειρότερη δυνατή στιγμή, σε μια εποχή που όλοι οι συμμετέχοντες στη βιομηχανία προέβαιναν στις διευθετήσεις τους για τη θερινή περίοδο. Έτσι, ακόμη και αν τα αεροδρόμια ανοίξουν μέχρι τα τέλη Ιουνίου, το ήμισυ της θερινής περιόδου θα έχει ήδη παρέλθει. Στη συνέχεια, οι παραδοσιακές αγορές με τις οποίες συνεργαζόμαστε, συγκεκριμένα το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία, έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον κορωνοϊό, οπότε δεν υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες για αυτές, ακόμα και αν επιτρέψουμε σε πολίτες από αυτές τις χώρες να επισκεφθούν την Κύπρο. Το Υφυπουργείο Τουρισμού καταβάλλει έντονες προσπάθειες για προσέλκυση νέων αγορών από γειτονικές χώρες (Ισραήλ, Ελλάδα), αλλά αυτό θα είναι δύσκολο, αφού υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός με άλλους προορισμούς της Μεσογείου και δεν θα ήταν εφικτό να αντικαταστήσουμε τους μεγαλύτερούς μας πελάτες. Μπορεί να υπάρξουν πρόσθετα έσοδα από την εγχώρια αγορά (καθώς οι Κύπριοι πιθανότατα δεν θα ταξιδέψουν στο εξωτερικό για τις καλοκαιρινές τους διακοπές), αλλά και πάλι τα έσοδα αυτά δεν θα μπορέσουν να προσεγγίσουν τα τεράστια ποσά που θα χαθούν.
Ακίνητα και κατασκευές
Αποτελούν έναν ακόμη πυλώνα της οικονομίας μας, ο οποίος θα επηρεαστεί αρνητικά σε σημαντικό βαθμό. Σε αυτό το προβλεπόμενο αποτέλεσμα συντελούν πολλοί λόγοι, μεταξύ των οποίων οι ακόλουθοι:
- Έλλειψη χρηματοδότησης, καθώς οι τράπεζες θα γίνουν πιο συντηρητικές, ειδικά χωρίς τις κρατικές εγγυήσεις.
- Η αβεβαιότητα που θα επικρατεί θα μειώσει την όρεξη/ζήτηση για επενδύσεις.
- Εξάρτηση από ξένους επενδυτές και από το σχέδιο για την απόκτηση κυπριακού διαβατηρίου (το οποίο ήδη πριν από την έναρξη της κρίσης αντιμετώπιζε προβλήματα μειωμένης ζήτησης).
Χονδρικό και λιανικό εμπόριο
Ο εμπορικός τομέας στο σύνολό του θα έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις. Το διαθέσιμο εισόδημα αναμένεται να μειωθεί, αφού θα χαθούν θέσεις εργασίας και θα μειωθούν οι μισθοί, ενώ η αβεβαιότητα για το μέλλον πιθανότατα θα μειώσει τις διακριτικές δαπάνες (μη απαραίτητες δαπάνες, όπως για πολυτελή αγαθά, ταξίδια, χόμπι και άλλα).
Επαγγελματικές / Χρηματοοικονομικές / Τραπεζικές Υπηρεσίες
Άλλος ένας πυλώνας για την οικονομία μας, ο οποίος επίσης θα έχει αρνητικές επιπτώσεις. Περιλαμβάνει τράπεζες (εγχώριες και διεθνείς), λογιστικά και νομικά γραφεία, εταιρείες παροχής διοικητικών υπηρεσιών, εταιρείες επενδύσεων, κεφάλαια (διοίκηση και διαχείριση) και ασφαλιστικές εταιρείες. Ο τραπεζικός τομέας, αν και αναμφίβολα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση σε σύγκριση με το παρελθόν, εξακολουθεί να πάσχει από χαμηλή κερδοφορία, υψηλά λειτουργικά κόστη και σημαντικό αριθμό ΜΕΔ. Ωστόσο, σε αυτή την κρίση, σε αντίθεση με το 2013, οι τράπεζες αναμένεται να στηρίξουν την οικονομία, ιδίως λόγω της άφθονης ρευστότητάς τους. Παρά τα προβλήματά τους, πιστεύω ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί, εφόσον τους δοθούν τα σωστά εργαλεία από τις αρχές (ΕΚΤ, Κεντρική Τράπεζα και κράτος). Είναι ατυχές το γεγονός ότι το σχέδιο νόμου για τις κρατικές εγγυήσεις έχει αποσυρθεί. Θα αποτελούσε ένα χρήσιμο εργαλείο που είναι απαραίτητο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Εν πάση περιπτώσει, αυτό που αναμένεται είναι ότι ο τραπεζικός τομέας θα καταλήξει με μεγαλύτερο αριθμό ΜΕΔ λόγω της κρίσης τα επόμενα χρόνια. Θα χρειαστεί και πάλι μια τεράστια προσπάθεια για να μειωθεί αυτός ο αριθμός στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Όσον αφορά τις υπόλοιπες υπηρεσίες, αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ζήτηση. Δεδομένου ότι αυτή αναμένεται να μειωθεί, ο τομέας θα επηρεαστεί αρνητικά (αλλά όχι στον ίδιο βαθμό με τον τουρισμό ή τις κατασκευές).
Όπως είναι φυσικό, θα υπάρξουν και ορισμένοι τομείς οι οποίοι αναμένεται να τα πάνε καλά, ακόμη και κάτω από τέτοιες συνθήκες (υγειονομική περίθαλψη, υπεραγορές). Υπάρχουν επίσης μερικοί άλλοι που, με τη σωστή υποστήριξη και ανάπτυξη, μπορούν ενδεχομένως να εξελιχθούν και να αποκτήσουν σημαντική θέση μελλοντικά (εκπαίδευση, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έρευνα, καινοτομία & ανάπτυξη). Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια έχουν ληφθεί μέτρα και έγιναν βήματα για την προώθηση αυτών των τομέων. Ωστόσο, χρειάζεται να γίνουν περισσότερα. Πρόκειται για τομείς που μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, να φέρουν αυξημένα έσοδα για το κράτος και ταυτόχρονα να είναι φιλικοί προς το περιβάλλον. Επιπρόσθετα, διαθέτουμε το ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτό που χρειάζεται είναι όραμα. Αυτή η κρίση που έφερε η πανδημία του COVID-19 μπορεί να είναι μια καλή δικαιολογία και ίσως η κατάλληλη χρονική συγκυρία για να επαναπροσδιορίσουμε τους στρατηγικούς μας στόχους και να προωθήσουμε την υλοποίηση σχεδίων αυτής της μορφής.
*Αναπληρωτή Καθηγητή Χρηματοοικονομικών CIIM & Διευθυντή Goal Portofolios Insurance Advisors