Του Βρασίδα Νεοφύτου*
Οι διεθνείς τιμές πετρελαίου ανέκαμψαν εντυπωσιακά κατά τον μήνα Μάιο, εν μέσω προσδοκιών για εξισορρόπηση της αγοράς πετρελαίου. Ο συνδυασμός των μεγάλων περικοπών παραγωγής υπό την αιγίδα του ΟΠΕΚ και η σταδιακή ανάκαμψη της ζήτησης πετρελαίου, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων παγκοσμίως, ανέβασαν τις τιμές πετρελαίου σε επίπεδα πριν από την περίοδο των lockdowns του Απριλίου.
Η ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, στην οποία βασίζεται η τιμή πετρελαίου, έχει βελτιωθεί γρηγορότερα απ’ ό,τι υπολόγιζαν αρχικώς οι αναλυτές, λόγω και της προοπτικής για ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας στο β΄ εξάμηνο του 2020.
Η σχετική βελτίωση των θεμελιωδών στοιχείων βοήθησε την αγορά πετρελαίου να απορροφήσει τα χειρότερα από την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού και να αποτρέψει την επανάληψη αρνητικών τιμών, όπως συνέβη για πρώτη φορά στην ιστορία στις 20 Απριλίου.
Άνοδος πέραν του 200% στο αμερικανικό αργό WTI
Η τιμή του αμερικανικού αργού West Texas Intermediate (WTI) σκαρφάλωσε πέραν των $34 ανά βαρέλι στο τέλος Μαΐου. Το WTI κατέγραψε άνοδο πέραν του 200% από τα χαμηλά των $10 ανά βαρέλι, όπου βρέθηκε να τυγχάνει διαπραγμάτευσης κατά τη χρηματιστηριακή συνεδρία της 22ας Απριλίου 2020.
Εξίσου έντονα ανοδικά κινήθηκε και ο διεθνής δείκτης τιμών πετρελαίου Brent, ο οποίος καλύπτει τα 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής. Η τιμή του Brent ξεπέρασε τα $37 ανά βαρέλι κατά την τελευταία εβδομάδα του Μαΐου, ενισχυμένη πέραν του 100% από τα χαμηλά των $16 ανά βαρέλι από τις 22 Απριλίου 2020.
Παρά την εντυπωσιακή άνοδο των τιμών κατά τις τελευταίες εβδομάδες, τα δύο κυριότερα συμβόλαια πετρελαίου εξακολουθούν να τυγχάνουν διαπραγμάτευσης χαμηλότερα κατά 50% από τα προ πανδημίας επίπεδα των $60-$70 ανά βαρέλι.
Οι λόγοι της ανόδου
Οι τιμές πετρελαίου έχουν καταγράψει ισχυρά κέρδη τις τελευταίες εβδομάδες για τέσσερις θεμελιώδεις λόγους:
1. Περιορισμός της παγκόσμιας υπερπροσφοράς:
Καταλυτικό ρόλο στην εξισορρόπηση της αγοράς πετρελαίου είχαν οι μεγάλες εθελοντικές περικοπές παραγωγής από τις χώρες του ΟΠΕΚ και τη Ρωσία, που τέθηκαν σε εφαρμογή από την 1η Μαΐου, σε συνδυασμό με τις μειώσεις που ανακοίνωσαν οι πετρελαιοπαραγωγοί στις ΗΠΑ και τον Καναδά.
2. Ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου:
Αρκετές χώρες έχουν ήδη χαλαρώσει τους περιορισμούς στην κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα, που είχαν επιβληθεί για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του κορωνοϊού, γεγονός που αναμένεται να ενισχύσει την παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου κοντά στα προ πανδημίας επίπεδα.
3. Βελτίωση δυνατότητας αποθήκευσης πετρελαίου:
Οι ανησυχίες για τις παγκόσμιες δυνατότητες αποθήκευσης πετρελαίου έχουν περιοριστεί πλέον, λόγω των συντονισμένων περικοπών παραγωγής πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ και άλλους παραγωγούς και της ανάκαμψης της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου.
4. Πρόοδος στην παρασκευή εμβολίου για τον κορωνοϊό:
Το επενδυτικό κλίμα στα παγκόσμια χρηματιστήρια έχει βελτιωθεί αισθητά, εν μέσω αισιοδοξίας ότι η επιστημονική κοινότητα έχει σημειώσει πρόοδο στην παρασκευή ενός εμβολίου για τον κορωνοϊό.
Μείωση προσφοράς πετρελαίου από ΟΠΕΚ
Το υπερπλεόνασμα φθηνού πετρελαίου λόγω του «πολέμου τιμών» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας, με την ταυτόχρονη παραγωγή-ρεκόρ από τη σχιστολιθική βιομηχανία (shale oil) στις ΗΠΑ, ήταν από τις σημαντικότερες αιτίες της πτώσης της τιμής του αργού κατά 90% τον Απρίλιο του 2020.
Προκειμένου να αντιμετωπίσουν το μεγάλο πρόβλημα των αδιάθετων βαρελιών, οι χώρες του ΟΠΕΚ, μαζί με τη Ρωσία και άλλους εταίρους, προχώρησαν σε ιστορική συμφωνία για μείωση της παραγωγής πετρελαίου κατά 9,7 εκατ. βαρέλια για τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2020, όγκος που αντιπροσωπεύει το 10% της συνολικής παγκόσμιας ζήτησης. Επιπρόσθετα, η συμφωνία προνοεί την κλιμακωτή μείωση της παραγωγής σε 7,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του 2020 και στη συνέχεια σε 5,8 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι τον Απρίλιο του 2022.
Ωστόσο, τα μέλη του ΟΠΕΚ εξέφρασαν την πρόθεσή τους για επέκταση της περικοπής των 9,7 εκατ. βαρελιών μέχρι το τέλος του 2020, κάτι που θα αποφασιστεί κατά την επόμενη συνάντησή τους στις 10 Ιουνίου. Με αυτόν τον τρόπο, ο ΟΠΕΚ θα επισπεύσει την αποκατάσταση της ισορροπίας στην αγορά πετρελαίου.
Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι θα μειώσει περαιτέρω την παραγωγή πετρελαίου κατά 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως τον Ιούνιο, γεγονός που θα διαμορφώσει τη συνολική ημερήσια παραγωγή της χώρας στα 7,5 εκατ. βαρέλια, στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2002. Συνολικά, το βασίλειο θα έχει μειώσει την παραγωγή του κατά 4,8 εκατ. βαρέλια, από τα 12,3 εκατ. βαρέλια που παράγονταν κατά το τέλος Απριλίου.
Σημαντική εξέλιξη θεωρήθηκε και η αύξηση στις τιμές πώλησης πετρελαίου της κρατικής Saudi Aramco για τον Ιούνιο, συγκριτικά με τις τιμές του Μαΐου, μια κίνηση που υποδήλωνε την ανάκαμψη της ζήτησης ενόσω οι τιμές ήταν στα χαμηλά επίπεδα των $20 το βαρέλι.
Πτώση στην παραγωγή πετρελαίου στη Βόρεια Αμερική
Η βιομηχανία πετρελαίου στις ΗΠΑ και τον Καναδά αντέδρασε άμεσα στις χαμηλές τιμές πετρελαίου και στις δυνάμεις της αγοράς, με μεγάλες περικοπές στην παραγωγή και περιορισμό στις δραστηριότητες. Οι μειώσεις της παραγωγής στη Βόρεια Αμερική έρχονται να προστεθούν στις εθελοντικές περικοπές παραγωγής από πλευράς των χωρών του ΟΠΕΚ και εταίρων, που τέθηκαν σε εφαρμογή από την 1η Μαΐου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικανικής Υπηρεσίας Ενέργειας, η συνολική παραγωγή στις ΗΠΑ μειώθηκε στα 11,6 εκατ. βαρέλια την ημέρα, σε επίπεδο δηλαδή χαμηλότερο κατά 1,5 εκατ. βαρέλια από το ρεκόρ παραγωγής στο τέλος Μαρτίου, ενώ στον Καναδά κατά 1 εκατ. βαρέλια.
Μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες, όπως οι Exxon, Chevron και άλλες, δήλωσαν ότι θα περιορίσουν τον προϋπολογισμό τους μέχρι το 2021 και θα μειώσουν την παραγωγή τους κατά 30%. Επίσης, πολλές μικρές εταιρείες έρευνας και εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου έχουν κηρύξει πτώχευση ή μηδένισαν την παραγωγή τους, αδυνατώντας να εμφανίσουν κέρδος με υψηλό κόστος παραγωγής ($40 το βαρέλι) και με τόσο χαμηλές τιμές πώλησης.
Ενδεικτικός της μειωμένης δραστηριότητας και παραγωγής είναι και ο αριθμός των ενεργών εξεδρών γεώτρησης στις ΗΠΑ, που μειώθηκε για δεύτερο συνεχόμενο μήνα, κοντά στα χαμηλά δεκαετίας.
Η συνολική μείωση της παραγωγής πετρελαίου υπολογίζεται στα 12 εκατ. βαρέλια την ημέρα σε παγκόσμιο επίπεδο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020, με πολλές από αυτές τις περικοπές να συνεχίζονται ακόμη και όταν η ζήτηση θα ανακάμψει.
Αύξηση της ζήτησης πετρελαίου
Η επανεκκίνηση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, αρχικώς στην Ασία και μετέπειτα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, έχει ήδη δώσει ισχυρή ώθηση στη ζήτηση πετρελαίου, καθώς ανακάμπτει από την πανδημία.
Η μείωση της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου τον Απρίλιο, κατά το διάστημα των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, υπολογίζεται στα 35 εκατ. βαρέλια την ημέρα ή στο 35% της παγκόσμιας ζήτησης. Η πανδημία εκμηδένισε τη ζήτηση καυσίμων, καθώς δισεκατομμύρια άνθρωποι σταμάτησαν να χρησιμοποιούν μέσα συγκοινωνίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η παγκόσμια ζήτηση για αεροπορικά καύσιμα (κηροζίνη) υπολογίζεται να μειώθηκε κατά 50%, για καύσιμα κίνησης (βενζίνη) κατά 30% και για ντίζελ κατά 20%.
Ωστόσο, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) προχώρησε σε αναβάθμιση των εκτιμήσεών του για τη ζήτηση πετρελαίου που αφορά το δεύτερο εξάμηνο του 2020. Ο ΙΕΑ εκτιμά ότι η χρήση πετρελαίου για το σύνολο του 2020 θα είναι κατά μέσο όρο περίπου 9 εκατ. βαρέλια την ημέρα (ή 9%), αριθμός πολύ πιο βελτιωμένος σε σύγκριση με τον μαύρο Απρίλιο, καθώς η επαναλειτουργία των επιχειρήσεων και η άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών αναμένεται να ενισχύσει την κατανάλωση πετρελαίου.
Χώρες με μεγάλη κατανάλωση πετρελαίου, όπως Κίνα, ΗΠΑ, Γερμανία, Ινδία και Ιαπωνία, προετοιμάζονται για την επανεκκίνηση της επιχειρηματικής και βιομηχανικής δραστηριότητάς τους, που εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης καυσίμων κίνησης, ντίζελ, πετροχημικών και κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας.
Επιπλέον, τα τελευταία θετικά μακροοικονομικά στοιχεία της Κίνας ενίσχυσαν τις προσδοκίες των επενδυτών αναφορικά με την ανάκαμψη της μεγαλύτερης ασιατικής οικονομίας, η οποία θα συμβάλει στην άνοδο της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου. Ήδη, η κατανάλωση πετρελαίου στην Κίνα έχει επανέλθει σε επίπεδα προ πανδημίας, ενώ και οι εισαγωγές αργού έχουν αυξηθεί από τον Απρίλιο.
Παρ’ όλα αυτά, η ανάκαμψη της παγκόσμιας ζήτησης σε επίπεδα προ πανδημίας αναμένεται να είναι αργή και σταδιακή, καθώς η κατανάλωση καυσίμων στον κλάδο των αερομεταφορών εκτιμάται ότι θα αποκατασταθεί πλήρως μέχρι το 2023.
Βελτίωση δυνατότητας αποθήκευσης
Οι τιμές πετρελαίου δέχτηκαν ισχυρή ώθηση από τη βελτίωση της δυνατότητας αποθήκευσης παγκοσμίως, κυρίως από τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης του Cushing στην Οκλαχόμα των ΗΠΑ.
Οι ανησυχίες σχετικά με τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης έχουν υποχωρήσει, μετά τη δημοσίευση των πιο πρόσφατων στοιχείων της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Ενέργειας, σύμφωνα με τα οποία τα αποθέματα πετρελαίου εξακολουθούν να αυξάνονται για 15η διαδοχική εβδομάδα, αλλά ο ρυθμός αύξησής τους έχει επιβραδυνθεί λόγω της εξισορρόπησης προσφοράς και ζήτησης στις ΗΠΑ.
Τα πρώτα σημάδια αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου, σε συνδυασμό με τις μεγάλες περικοπές παραγωγής από τον ΟΠΕΚ και άλλους παραγωγούς, έχουν περιορίσει αισθητά τον αριθμό των αδιάθετων βαρελιών πετρελαίου που κατέληγαν για αποθήκευση.
Παρ’ όλα αυτά, παραμένει ακόμα ένα από τα πλέον εμφανή δείγματα υπερπροσφοράς, που δεν είναι άλλο από τον όγκο των εκατομμυρίων βαρελιών που παραμένουν αποθηκευμένα σε δεξαμενόπλοια που πλέουν ανά τον κόσμο.
«Ισορροπία τρόμου»
Η αγορά πετρελαίου παρακολουθεί πολύ στενά τη νέα πραγματικότητα, δηλαδή την «ισορροπία τρόμου» μεταξύ της επανεκκίνησης της οικονομικής δραστηριότητας και της προσπάθειας αποφυγής ενός νέου, δεύτερου κύματος κρουσμάτων.
Ένα νέο κύμα της πανδημίας πιθανόν να είναι ο χειρότερος εφιάλτης για την «εύθραυστη» πλέον βιομηχανία πετρελαίου, εφόσον θα προκαλέσει ένα δεύτερο κύμα κατάρρευσης της ζήτησης πετρελαϊκών προϊόντων, περαιτέρω αποσταθεροποίηση των ενεργειακών αγορών και πιθανή νέα ραγδαία πτώση των τιμών πετρελαίου στο χρηματιστήριο.
Το παράδειγμα χωρών όπως η Κίνα, η Γερμανία και η Νότιος Κορέα, που είδαν τα κρούσματα να αυξάνονται μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων, δείχνει ότι η επανεκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας θα αποτελέσει μια μακρά και επίπονη διαδικασία.
Επίσης, το επενδυτικό κλίμα επιβαρύνεται και από την εξάπλωση της πανδημίας στη Βραζιλία, τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής, η οποία πλέον βρίσκεται στη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε αριθμό κρουσμάτων, πίσω από τις ΗΠΑ.
Καταλύτης για τη ζήτηση πετρελαίου η ανακάλυψη εμβολίου
Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο έχουν εστιάσει στην ανακάλυψη ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του φονικού ιού, για να μπορέσει η κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα να επιστρέψει στα φυσιολογικά επίπεδα προ πανδημίας. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το εμβόλιο αναμένεται να είναι έτοιμο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2021, κάτι που σημαίνει ότι, για τουλάχιστον ακόμα έναν χρόνο, ο φόβος της πανδημίας θα πορεύεται μαζί με την ανθρωπότητα.
Το εμβόλιο θα είναι ο πιο σημαντικός καταλύτης για να επιστρέψει η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου στα προ πανδημίας επίπεδα των 100 εκατ. βαρελιών την ημέρα, εφόσον οι άνθρωποι θα μπορούν να διακινούνται ελεύθερα χωρίς κανένα περιορισμό.
Ωστόσο, σε περίπτωση επανεμφάνισης της πανδημίας του κορωνοϊού πριν από την εξεύρεση του εμβολίου, θα απαιτηθούν νέα περιοριστικά μέτρα σε όλες τις χώρες του κόσμου, κάτι που θα προκαλέσει εκ νέου καθοδικές πιέσεις στις τιμές πετρελαίου.
Γεωπολιτικοί κίνδυνοι
1. Εμπορικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας
Η επανάληψη του εμπορικού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα ενδέχεται να είναι επιζήμια για την αγορά του πετρελαίου, καθώς θα μπορούσε να περιορίσει την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη και να μειώσει τη ζήτηση για πετρέλαιο.
Οι ΗΠΑ έχουν κλιμακώσει τις επιθέσεις τους κατά της Κίνας, επιρρίπτοντας στη χώρα ευθύνες για την εξάπλωση της πανδημίας και για «τους μαζικούς θανάτους σε παγκόσμια κλίμακα». Οι ΗΠΑ εξετάζουν την επιβολή νέων δασμών στις εισαγωγές κινεζικών προϊόντων, προκαλώντας την αντίδραση της Κίνας για παρόμοιας φύσης αντίποινα.
Επίσης, οι εντάσεις μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου είχαν φουντώσει μετά την πρόθεση της Κίνας να επιβάλει ένα νέο νομικό πλαίσιο και μηχανισμό επιβολής στο Χονγκ Κονγκ, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση των ΗΠΑ και άλλων χωρών.
2. Εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας
Η αγορά πετρελαίου προβληματίζεται έντονα από τις πρόσφατες εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας. Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, και πολλοί γερουσιαστές από πολιτείες με βαριά βιομηχανία πετρελαίου είναι έντονα θορυβημένοι με τις τακτικές της Σαουδικής Αραβίας. Η κήρυξη του «πολέμου τιμών» με τη Ρωσία, στις αρχές Μαρτίου, είχε ως αποτέλεσμα την κατρακύλα του αμερικανικού αργού WTI σε αρνητικές τιμές, γεγονός που οδήγησε στην κατάρρευση της αμερικανικής βιομηχανίας σχιστολιθικού πετρελαίου, στην απόλυση χιλιάδων εργαζομένων και στην πτώχευση εταιρειών στον τομέα έρευνας και εξόρυξης.
Η μεγάλη ζημιά στη βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου εξόργισε την κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία αποφάσισε την απόσυρση δύο συστοιχιών πυραύλων Patriot από τα εδάφη της Σαουδικής Αραβίας, οι οποίοι αποτελούσαν ασπίδα προστασίας από τις επιθέσεις του εχθρικού Ιράν. Η φυγή των πυραύλων θα αυξήσει την αβεβαιότητα στον Περσικό Κόλπο, εφόσον θα αφήσει απροστάτευτα από επιθέσεις φιλο-ιρανικών οργανώσεων τα πιο μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο.
Επίσης, το γεγονός αυτό εγείρει και νέες ανησυχίες για την ασφάλεια των πλοίων που διαπλέουν τα Στενά του Ορμούζ, έναν θαλάσσιο δίαυλο ζωτικής σημασίας που χωρίζει το Ιράν και το Ομάν, συνδέοντας τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του Περσικού Κόλπου –Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Ιράν, ΗΑΕ, Κατάρ, Κουβέιτ και Μπαχρέιν– με τις παγκόσμιες αγορές. Εκτιμάται ότι από τα Στενά του Ορμούζ διαπλέει περίπου το 30% του αργού πετρελαίου και του φυσικού αερίου (LNG) της παγκόσμιας ημερήσιας κατανάλωσης.
Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να κλιμακώσει την ένταση στη Μέση Ανατολή και να αυξήσει το ρίσκο για την απρόσκοπτη εξαγωγή του πετρελαίου της περιοχής, όπως έγινε στο πρόσφατο παρελθόν. Οι τιμές πετρελαίου είχαν εκτοξευθεί κοντά στα $70 το βαρέλι μετά τη δολοφονία του Ιρανού υποστράτηγου Κασέμ Σουλεϊμανί, στις αρχές του έτους, και μετά τις επιθέσεις στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της Saudi Aramco, στις 14 Σεπτεμβρίου 2019, οπότε και μειώθηκε προσωρινά η παραγωγή πετρελαίου κατά 5 εκατ. βαρέλια την ημέρα ή κατά το 50% της συνολικής παραγωγής του βασιλείου.
Τα δεδομένα
Η βελτίωση των θεμελιωδών στοιχείων της προσφοράς και ζήτησης πετρελαίου με γρήγορο ρυθμό υποδηλώνει ότι τα χειρότερα έχουν περάσει για την παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Η καμπύλη της υπερπροσφοράς πιθανότατα έπεσε μετά την κορύφωσή της στα μέσα Απριλίου, ενώ έχουν εμφανιστεί και τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της ζήτησης, με αποτέλεσμα την υποχώρηση των φόβων ότι οι δεξαμενές αποθήκευσης θα γεμίσουν ασφυκτικά παγκοσμίως.
Η αγορά πετρελαίου πρέπει να διανύσει αρκετό δρόμο ακόμα μέχρι να σταθεροποιηθεί, καθώς παραμένει ο κίνδυνος ενός δεύτερου κύματος εξάπλωσης του κορωνοϊού πριν από την ανακάλυψη ενός εμβολίου, την ώρα που ο πλανήτης εξέρχεται σταδιακά από τα περιοριστικά μέτρα.
Ωστόσο, η αναζωπύρωση των γεωπολιτικών εντάσεων, όπως η επανάληψη του εμπορικού πολέμου ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα και οι μόνιμες εντάσεις στον Περσικό Κόλπο, θα μπορούσε να απειλήσει τις προοπτικές μιας ταχείας παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία και –ακολούθως– τις προοπτικές ανάκαμψης της παγκόσμιας πετρελαϊκής ζήτησης.
*Υπεύθυνος Επενδυτικής Στρατηγικής Exclusive Capital