ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΜΙΛΥ ΜΙΝΤΗ
«Η Κύπρος διαθέτει έναν δυναμικό ιδιωτικό τομέα που θα οδηγήσει την ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια, με πρωταγωνιστές την ενέργεια, τη ναυτιλία, τον τουρισμό, την εκπαίδευση και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες», τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο περιοδικό Economy Today o Country Managing Partner της EY Κύπρου, Ronald Attard. Όπως υπογραμμίζει, η Κύπρος έχει την ευκαιρία να ανακάμψει δυναμικά αλλά και να μετασχηματιστεί σε μια πιο διαφοροποιημένη, πιο πράσινη και πιο ψηφιοποιημένη οικονομία, και εκμεταλλευόμενη τα πλεονεκτήματά της «να καταστεί πρωταγωνιστής σε αυτές τις αλλαγές». Όσον αφορά την ΕΥ, ο κ. Attard εκφράζει τον ενθουσιασμό του για την ανάληψη των καθηκόντων του, ενώ μας παρουσιάζει τα επόμενα σχέδια του οργανισμού.
Έχετε αναλάβει τον ρόλο του Διευθύνοντος Συμβούλου της EY Κύπρου εν μέσω της κρίσης που δημιουργήθηκε από την πανδημία του κορωνοϊού. Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις για την κυπριακή οικονομία και ποιες είναι οι προσδοκίες σας;
Είμαι πολύ ενθουσιασμένος που αναλαμβάνω τον ρόλο του Country Managing Partner της EY Κύπρου αυτή την περίοδο. Είναι μια δύσκολη μεταβατική περίοδος για την Κύπρο, αλλά αυτό ισχύει και για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η Κύπρος έχει αποδείξει επανειλημμένα ότι είναι ανθεκτική, ευέλικτη και προσαρμοστική, όπως διαπιστώσαμε πρόσφατα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης 2012-13, και τα χαρακτηριστικά αυτά θα αποτελέσουν σημαντικό πλεονέκτημα στο επόμενο διάστημα. Έχοντας αντιμετωπίσει την πανδημία, η Κύπρος έχει τώρα την ευκαιρία να ανακάμψει δυναμικά αλλά και να μετασχηματιστεί σε μια πιο διαφοροποιημένη, πιο πράσινη και πιο ψηφιοποιημένη οικονομία. Καθώς ο κόσμος αλλάζει, η Κύπρος πρέπει να προσαρμοστεί, να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματα που της δίνει το μικρό μέγεθός της και να πρωταγωνιστήσει σε αυτές τις αλλαγές. Το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να το πετύχουμε.
Σε ό,τι αφορά τις προοπτικές της οικονομίας, βρισκόμαστε στη διαδικασία οριστικοποίησης της πρώτης κυπριακής έκδοσης του EY Business Leaders Confidence Barometer, το οποίο θα παρουσιάσουμε σύντομα. Το Βαρόμετρο δείχνει ότι τα ανώτερα στελέχη από τις μεγαλύτερες εταιρείες στην Κύπρο που ρωτήθηκαν είναι συγκρατημένα αισιόδοξα και αναμένουν ότι η οικονομία θα ανακάμψει στα προ της πανδημίας επίπεδα μεσοπρόθεσμα (δηλαδή σε 1-2 χρόνια). Οι απόψεις ποικίλλουν ανά τομέα, με την τεχνολογία και τις τηλεπικοινωνίες καθώς και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες να είναι πιο αισιόδοξες, ενώ τα στελέχη σε τομείς όπως η φιλοξενία, το real estate και οι κατασκευές είναι μετριοπαθείς στις εκτιμήσεις τους, έχουν μικρότερη διάθεση για επενδύσεις, ενώ εξετάζουν και περιορισμένες μειώσεις προσωπικού.
Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥ
Πώς θα πραγματοποιηθεί η μετάβαση της EY Κύπρου στην μετά COVID-19 εποχή; Σε ποιους άξονες θα εστιαστεί το στρατηγικό σας σχέδιο; Ποιες είναι οι προτεραιότητές σας και οι νέες πρωτοβουλίες;
Η EY εντείνει τις προσπάθειές της να γίνει ένας πραγματικά πελατοκεντρικός οργανισμός και να αναγνωρίζεται ως ο προτιμώμενος πάροχος επαγγελματικών υπηρεσιών στην Κύπρο, συνεχίζοντας παράλληλα να συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης προς την κυπριακή οικονομία. Αυτό βασίζεται στην κατανόηση των αλλαγών που μετασχηματίζουν τον κόσμο μας και του πώς αυτές επηρεάζουν όλες τις πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας των πελατών μας. Πιστεύω ότι είμαστε σήμερα σε ιδανική θέση για να βοηθήσουμε τους πελάτες μας στο ψηφιακό τους ταξίδι, στην προσαρμογή της στρατηγικής και των εφοδιαστικών τους αλυσίδων στις αλλαγές στις παγκόσμιες εμπορικές ροές, στον μετασχηματισμό των δραστηριοτήτων τους και στη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο. Ταυτόχρονα, θα υποστηρίξουμε τις προσπάθειες ανάκαμψης της χώρας και την καλύτερη δυνατή χρήση των πόρων του RRF. Πριν από μερικές εβδομάδες, πραγματοποιήσαμε μια πρώτη διαδικτυακή εκδήλωση σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης του RRF με τη συμμετοχή υπουργών και κυβερνητικών αξιωματούχων.
Σχεδιάζουμε επίσης μια σειρά από νέες πρωτοβουλίες. Μεταξύ άλλων, τη διοργάνωση, για πρώτη φορά στην Κύπρο, του διαγωνισμού EY Entrepreneur of the Year, ενός μοναδικού παγκόσμιου προγράμματος που επιβραβεύει το επιχειρηματικό όραμα, τα επιτεύγματα και την ηγεσία. Παρουσιάζουμε επίσης το EY-Parthenon, την εταιρεία εξειδικευμένων συμβούλων μας που βοηθά τους διευθύνοντες συμβούλους και τους ηγέτες των επιχειρήσεων να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μετασχηματιστικές στρατηγικές σε όλο το εύρος της επιχείρησής τους. Θέλουμε να συνεχίσουμε να βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή για να παρέχουμε στην Κύπρο ό,τι καλύτερο προσφέρει η ΕΥ, εξασφαλίζοντας ότι στηρίζουμε τη χώρα με όλο το εύρος των παγκόσμιων δυνατοτήτων μας.
Ποιες ήταν οι σημαντικότερες επιπτώσεις της πανδημίας στην EY Κύπρου και πώς διασφαλίσατε την ομαλή λειτουργία της εταιρείας και την εξυπηρέτηση των πελατών κατά τη διάρκεια των lockdowns;
Η πανδημία ήταν μια τεράστια πρόκληση για όλους, ιδιαίτερα στην αρχική φάση. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα καταφέραμε άριστα, χάρη στις προσπάθειες των Κυπρίων συναδέλφων μου και του υπέροχου ομαδικού πνεύματος σε ολόκληρη την εταιρεία. Κρατήσαμε τους ανθρώπους μας ασφαλείς, ακολουθώντας αυστηρά πρωτόκολλα υγείας, και προσαρμοστήκαμε γρήγορα, με τη βοήθεια εργαλείων, πρωτοκόλλων και τεχνολογίας που είχαμε ήδη εφαρμόσει πριν από την πανδημία. Υποστηρίξαμε επίσης τους ανθρώπους μας στην ομαλή προσαρμογή τους στην τηλεργασία. Το πιο σημαντικό, διατηρήσαμε τη σύνδεση με τους πελάτες μας, παρέχοντας εξαιρετική εξυπηρέτηση στη διάρκεια της κρίσης. Πιστεύω ότι δώσαμε σε όλους τους πελάτες μας πολύτιμη υποστήριξη για να διαχειριστούν τις ευκαιρίες και τις απειλές, ειδικά σε τομείς που επλήγησαν από την κρίση. Βοηθήσαμε τους πελάτες μας στην αντιμετώπιση των καθημερινών προκλήσεων της πανδημίας, παρέχοντας επίσης πληροφόρηση σχετικά με τις επιπτώσεις για τους κλάδους τους, όπως, για παράδειγμα, μέσω των Industry Pulse Reports για τον τουρισμό, το real estate και τον τραπεζικό τομέα, αλλά και μιας σειράς από webcasts/webinars που οργανώσαμε. Η πανδημία έχει ενισχύσει την ευελιξία μας, πράγμα που σκοπεύουμε να αξιοποιήσουμε περαιτέρω στο μέλλον. Έχουμε μια συναρπαστική περίοδο μπροστά μας, καθώς οι άνθρωποί μας επιστρέφουν σταδιακά στο γραφείο και συναντάμε για άλλη μια φορά τους πελάτες ζωντανά και όχι ψηφιακά.
ΔΥΝΑΜΙΚΟΣ Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
Ποιες πολιτικές πρέπει να εφαρμόσει το κράτος για την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων καθώς και για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας;
Η Κύπρος διαθέτει έναν δυναμικό ιδιωτικό τομέα που θα οδηγήσει την ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια, με πρωταγωνιστές την ενέργεια, τη ναυτιλία, τον τουρισμό, την εκπαίδευση και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Το κράτος καλείται να παίξει έναν καθοριστικό ρόλο, δημιουργώντας ένα σύγχρονο ρυθμιστικό περιβάλλον και εξασφαλίζοντας συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά και διαφάνεια στις συναλλαγές του με τις επιχειρήσεις. Πρέπει επίσης να εργαστούμε συστηματικά για να συνεχίσουμε τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και των υποδομών. Οι συνάδελφοί μου, για παράδειγμα, υποστηρίζουν τη θεσμική αναδιοργάνωση της κυπριακής Αστυνομίας και τη μετατροπή της Λευκωσίας σε έξυπνη πόλη. Κοιτάζοντας την ευρύτερη εικόνα, η κυπριακή οικονομία βασίστηκε παραδοσιακά σε τρεις τομείς: τον τουρισμό, το real estate και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Πιστεύω ότι η πανδημία μάς έδειξε ότι η υπερβολική εξάρτηση από έναν τομέα ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Επομένως, πρέπει να διαφοροποιήσουμε σταδιακά το οικονομικό μας μοντέλο, ενθαρρύνοντας τις επενδύσεις σε νέους τομείς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στους οποίους μπορεί να αξιοποιηθεί το καλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας, όπως η ψηφιακή τεχνολογία, οι βιοεπιστήμες, η καθαρή τεχνολογία και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η ΚΥΠΡΟΣ ΩΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ
Ποια είναι η εικόνα της Κύπρου διεθνώς ως επενδυτικού προορισμού;
Όπως γνωρίζετε, οι εισροές ΑΞΕ στην Κύπρο αυξάνονται σταθερά από το 2014. Πέρυσι, παρουσιάσαμε, για πρώτη φορά στην Κύπρο, την Έρευνα ΕΥ Attractiveness Survey, η οποία καταγράφει τις αντιλήψεις της παγκόσμιας επενδυτικής κοινότητας για την ελκυστικότητα της χώρας ως επενδυτικού προορισμού. Τα ευρήματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά, με το 56% των ερωτηθέντων και το 83% των εταιρειών που είναι ήδη εγκατεστημένες στην Κύπρο να εκτιμούν ότι η ελκυστικότητα της Κύπρου θα βελτιωθεί περαιτέρω τα επόμενα τρία χρόνια. Ως βασικά πλεονεκτήματα της Κύπρου, οι επενδυτές θεωρούν πολύ ελκυστική την ποιότητα ζωής (99%), τις ψηφιακές υποδομές (90%), τις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού (81%) και τη φορολογία των επιχειρήσεων (73%). Προσωπικά, είμαι εντυπωσιασμένος με το επίπεδο δεξιοτήτων στην Κύπρο και, φυσικά, στην EY, και αυτό είναι κρίσιμο, καθώς σήμερα είναι το πρώτο πράγμα που οι επενδυτές εξετάζουν όταν αποφασίζουν πού θα επενδύσουν.
Ποιες είναι οι προσδοκίες σας όσον αφορά τις επενδύσεις; Τι θα συνιστούσατε στις αρμόδιες κυβερνητικές αρχές σχετικά με την προσέλκυση νέων επενδυτών;
Η φετινή έρευνα ΕΥ Attractiveness Survey Europe δείχνει ότι, παρά την πανδημία, οι ΑΞΕ στην Ευρώπη παρουσίασαν μια μικρή μόνο πτώση κατά 13% και ότι η Ευρώπη παραμένει, μακράν, ο πιο ελκυστικός προορισμός παγκοσμίως. Επιπλέον, το 63% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η ελκυστικότητα της Ευρώπης θα βελτιωθεί περαιτέρω τα επόμενα τρία χρόνια. Επομένως, είμαι αισιόδοξος. Και είμαι βέβαιος ότι μπορούμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία, το μέγεθος και την ευελιξία μας προς όφελός μας. Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει, περισσότερο από ποτέ, να υποστηρίξουμε τους τομείς υψηλής τεχνολογίας και την καινοτομία, να αναπτύξουμε περαιτέρω την εκπαίδευση και τις δεξιότητες και να επενδύσουμε σε υποδομές, ιδιαίτερα ψηφιακές.
Ποια είναι η άποψή σας για τη συζήτηση που ξεκίνησε για την επιβολή ενός παγκόσμιου φόρου στις επιχειρήσεις;
Ας είμαστε ειλικρινείς γι’ αυτό – η επιβολή ενός ελάχιστου φορολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις μπορεί να έχει κάποια βραχυπρόθεσμη επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα χωρών με σχετικά χαμηλούς συντελεστές φορολογίας επιχειρήσεων, όπως η Κύπρος. Ωστόσο, δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε τη σημασία της φορολογίας ως παράγοντα που επηρεάζει τις επενδυτικές αποφάσεις. Λάβετε υπόψη ότι, σύμφωνα με την ΕΥ Attractiveness Survey Cyprus, η φορολογία βρισκόταν στην τέταρτη θέση μεταξύ των θετικών στοιχείων της ελκυστικότητας της Κύπρου. Στη σημερινή εποχή, παράγοντες όπως η διαθεσιμότητα δεξιοτήτων, το επίπεδο των ψηφιακών υποδομών και η σταθερότητα του πολιτικού και κανονιστικού περιβάλλοντος βρίσκονται πιο ψηλά στην ατζέντα, ειδικά για το είδος των επενδύσεων που πρέπει να προσελκύσει η Κύπρος, σε τομείς όπως η τεχνολογία και η πράσινη οικονομία. Ας μην υποτιμούμε επίσης τη σημασία ήπιων παραμέτρων, όπως η ποιότητα ζωής. Πιστεύω επίσης ακράδαντα ότι μπορούμε να αξιοποιήσουμε το μέγεθός μας προς όφελός μας. Μπορούμε να είμαστε ευκίνητοι και ευέλικτοι σε περιόδους αλλαγών όπως η σημερινή.
Πώς αξιολογείτε το φορολογικό σύστημα της Κύπρου και ποιες είναι οι προτάσεις σας σχετικά με τη νέα φορολογική μεταρρύθμιση που υποστηρίζεται από επαγγελματίες στον τομέα σας;
Στην EY παρακολουθούμε στενά τις επερχόμενες νομοθετικές αλλαγές σε ευρωπαϊκό επίπεδο που απορρέουν από την έγκριση των συστάσεων BEPS 2.0 και αξιολογούμε τον αντίκτυπό τους στην Κύπρο. Είναι μια καλή ευκαιρία να ξεκινήσει η διαδικασία φορολογικής μεταρρύθμισης που θα ευθυγραμμίσει την Κύπρο με τις αναμενόμενες νομοθετικές αλλαγές στην Ε.Ε. Όλοι συμφωνούμε ότι η Κύπρος χρειάζεται ένα ισχυρό, αποτελεσματικό και δίκαιο πλαίσιο φορολογίας των επιχειρήσεων που να υποστηρίζει την ανάκαμψη μετά τον COVID-19 και να είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με τις αναμενόμενες νομοθετικές αλλαγές. Θα ήθελα να προσθέσω ότι στην EY έχουμε επενδύσει και συνεχίζουμε να επενδύουμε σε μεγάλο βαθμό σε μια ολοκληρωμένη λειτουργία φορολογικών συμβουλευτικών υπηρεσιών, και πρόσφατα αποκτήσαμε δύο ακόμη εταίρους σε αυτόν τον τομέα.
Ο ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
Πώς θα περιγράφατε την εικόνα στο χρηματοοικονομικό σύστημα της Κύπρου και πόσο σας ανησυχεί το επίπεδο των NPL; Ποια προβλήματα δημιουργεί για την οικονομία;
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε την τεράστια πρόοδο που έχει σημειωθεί στην αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, μέσα από την αναδιάρθρωση πολλών δανείων, τις πωλήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί και τη δημιουργία της ΚΕΔΙΠΕΣ. Πιθανότατα θα υπάρχουν μερικά νέα κόκκινα δάνεια που δημιουργήθηκαν ως αποτέλεσμα του COVID-19, αλλά ελπίζουμε ότι δεν θα είναι στα επίπεδα που ενδεχομένως φοβόμασταν. Ταυτόχρονα, οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να εκσυγχρονίζονται, να επενδύουν σε ψηφιακές τεχνολογίες και να δημιουργούν προϊόντα και υπηρεσίες που να ικανοποιούν τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των πελατών. Οι κυπριακές τράπεζες σήμερα, σε σύγκριση με το 2013, είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση για να διαχειριστούν τις καθυστερήσεις έγκαιρα, πριν μετατραπούν σε NPL, καθώς και για να επιτύχουν και να ανακτήσουν γρήγορα νέες περιπτώσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Τι προτείνετε για την επίλυση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων;
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές επιλογές, όπως αναδιαρθρώσεις, περισσότερες πωλήσεις δανείων, δημιουργία μιας bad bank ή επέκταση του ρόλου της ΚΕΔΙΠΕΣ. Όλες οι επιλογές έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, οπότε πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά. Πιστεύω ότι αυτά που πρέπει να διασφαλίσουμε, πάνω απ’ όλα, είναι ότι οι υγιείς δανειολήπτες μπορούν να επανεκκινήσουν τις επιχειρήσεις τους και ότι διατηρείται η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών, ενώ αντιμετωπίζονται τα προβληματικά δάνεια που μπορούν να τύχουν καλύτερης διαχείρισης εκτός του τραπεζικού συστήματος.
ΕΠΟΧΗ ΡΑΓΔΑΙΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ
Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση στον τομέα των υπηρεσιών;
Είναι μια εποχή ραγδαίων αλλαγών – από την επιταχυνόμενη ψηφιακή μετάβαση, στο μεταβαλλόμενο φορολογικό περιβάλλον και την ανάκαμψη από μια παγκόσμια πανδημία. Σε αυτό το περιβάλλον, έχουμε έναν κρίσιμο ρόλο να διαδραματίσουμε σε διάφορους τομείς. Για παράδειγμα, βλέπω έναν σημαντικό ρόλο στη στήριξη των εταιρειών στον μετασχηματισμό και το ψηφιακό τους ταξίδι ή βοηθώντας τις να κατανοήσουν και να ανταποκριθούν στις μεταβαλλόμενες προτιμήσεις και προσδοκίες των καταναλωτών. Υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη απαίτηση από όλες τις πλευρές για διαφάνεια, λογοδοσία και αναφορές τόσο οικονομικών όσο και μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών, η οποία οδηγεί επίσης σε ένα αυστηρότερο ρυθμιστικό περιβάλλον. Και εδώ πάλι, οι επαγγελματικές υπηρεσίες έχουν έναν ουσιαστικό ρόλο υποστήριξης του πελάτη σε ζητήματα συμμόρφωσης.