Της Βάσιας Καττή
Στην καρδιά της κυπριακής Οικονομίας εξακολουθεί να κτυπά ένας πολύτιμος θεσμός που αναδεικνύει την ανθεκτικότητα και τη συνεχή προσαρμογή της στις προκλήσεις του χρόνου: οι οικογενειακές επιχειρήσεις. Από τις παραδοσιακές βιοτεχνίες μέχρι τις σύγχρονες υπηρεσίες, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν πάνω από το 90% όλων των επιχειρήσεων στην Κύπρο και συμβάλλουν στο 50% του ΑΕΠ της χώρας.
Ο ρόλος των οικογενειακών επιχειρήσεων στην κυπριακή οικονομία
«Για πολλούς, ο όρος «οικογενειακή επιχείρηση» σημαίνει μια μικρή ή μεσαίου μεγέθους επιχείρηση, η οποία δραστηριοποιείται σε τοπικό επίπεδο. Ο όρος συνδέεται, επίσης, με ένα σύνολο κοινών και διαχρονικών ζητημάτων, όπως ο προγραμματισμός διαδοχής, η πίεση για πρόσληψη μελών της οικογένειας, η έλλειψη καθορισμένης στρατηγικής σε περίπτωση προγραμματισμένης ή αιφνίδιας συνταξιοδότησης ή θανάτου του ιδιοκτήτη και υψηλό ποσοστό αντικατάστασης και η βραχυπρόθεσμη εργοδότηση όσων υπαλλήλων δεν είναι μέλη της οικογένειας», λέει ο διοικητικός σύμβουλος και επικεφαλής του τομέα Οικογενειακών Επιχειρήσεων στην KPMG Κύπρου, κ. Δημήτρης Βάκης. Και συνεχίζει: «Ενώ πολλές μικρές επιχειρήσεις ταιριάζουν σε αυτήν την περιγραφή, αυτό δεν μειώνει τον ισχυρό ρόλο που διαδραματίζουν στην τοπική και την παγκόσμια Οικονομία. Αντίθετα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Κύπρο, που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 90% των επιχειρήσεων, είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και συμβάλλουν ουσιαστικά στην εθνική Οικονομία».
Επιχειρηματικές επιδόσεις και βιωσιμότητα
«Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαφέρουν σημαντικά από άλλες, καθώς η ιδιοκτησιακή τους δομή τούς δίνει μακροπρόθεσμο προσανατολισμό», σημειώνει ο κ. Βάκης. Η έκθεση Global Family Business, που παρουσιάστηκε στο Global Family Business Summit με τίτλο «The pathway to good: Sustaining family business legacy for wellbeing» στο Vietri sul Mare, Amalfi Coast, στην Ιταλία και εκπονήθηκε από την KPMG και το STEP Project Global Consortium, συνδυάζει προσωπικές πληροφορίες από κορυφαίους ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων με δεδομένα από 2.683 οικογενειακές επιχειρήσεις σε 80 χώρες. Με βάση την έκθεση, το 45% των επιχειρήσεων με ισχυρή κληρονομιά αναφέρουν ισχυρές επιχειρηματικές επιδόσεις και ένα ακόμα υψηλότερο 53% αναφέρει υψηλές βαθμολογίες Βιωσιμότητας.
Τα δύσκολα μονοπάτια των οικογενειακών επιχειρήσεων
Παρά τον σημαντικό τους ρόλο, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι πολλές. «Αν και σε πολλές περιπτώσεις οι οικογενειακές επιχειρήσεις ξεπερνούν τις μη οικογενειακές όσον αφορά τα κέρδη, σήμερα η επιβίωσή τους βρίσκεται σε κίνδυνο», αναφέρει ο κ. Βάκης. «Συγκεκριμένα, στο χρονικό πλαίσιο μιας μόνο γενιάς, οι επιχειρήσεις πρέπει να προσαρμοστούν σε νέους διαύλους Ψηφιακού Μάρκετινγκ, να αποφασίσουν το πλάνο επένδυσής τους σε νέες Τεχνολογίες και να ανταγωνιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι, οι επιχειρηματικοί μετασχηματισμοί που κάποτε χρειάζονταν δεκαετίες για να συμβούν, τώρα συμβαίνουν μέσα σε λίγους μήνες, κυρίως λόγω του γρήγορου ρυθμού των τεχνολογικών αλλαγών και του αυξημένου ανταγωνισμού. Αυτές οι γρήγορες αλλαγές και η αστάθεια έχουν καταστήσει προφανές το ότι κανένας υπάλληλος ή ακόμα και ένας διευθύνων σύμβουλος δεν είναι ειδικός σε όλα. Σε αυτούς τους καιρούς, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι πιο εξωστρεφείς, ανοικτές στην πρόσληψη ατόμων με εμπειρία και τεχνογνωσία, τα οποία μπορεί να μην ανήκουν στην οικογένεια».
Ψηφιοποίηση και νέα τάξη πραγμάτων
Η εξελισσόμενη Ψηφιακή Οικονομία, οι αλλαγές στην Τεχνολογία και η Παγκοσμιοποίηση έχουν εκτεταμένες συνέπειες στα επιχειρηματικά μοντέλα των οικογενειακών επιχειρήσεων. «Ο Covid-19 έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα για τον επιχειρηματικό κόσμο, όπου η Ψηφιοποίηση σε κάθε πιθανή πτυχή της επιχείρησης είναι ζωτικής σημασίας. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις ειδικότερα, πρέπει να ενσωματώσουν τις νέες Τεχνολογίες, Ψηφιοποιώντας τις εργασίες τους όπου είναι δυνατόν, σε μια προσπάθεια να ξεπεράσουν τις αλλαγές που επιβάλλει αυτή η νέα πραγματικότητα. Εκτός από την Ψηφιοποίηση, η Καινοτομία βρίσκεται επίσης ψηλά στην ατζέντα των οικογενειακών επιχειρήσεων, καθώς αναγνωρίζουν πλέον ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε έχει αλλάξει δραματικά και το να κάνουμε τα ίδια πράγματα όπως πριν και το να περιμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα μπορεί να μην είναι η σωστή στρατηγική για μελλοντική επιβίωση, πόσο μάλλον επιτυχία».
Αντιμέτωπες με τον κόσμο πέρα από την οικογένεια
«Ενώ οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι διαφορετικές και μοναδικές στον επιχειρηματικό κόσμο, εξακολουθούν να επηρεάζονται από το γενικό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον», λέει ο κ. Βάκης. «Σήμερα, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες στην Ευρώπη και στην Κύπρο ανησυχούν όλο και περισσότερο για προκλήσεις όπως ο αυξανόμενος πληθωρισμός και η αύξηση του ενεργειακού κόστους. Η περίοδος στασιμότητας που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια του ξεσπάσματος του Covid-19 επιδεινώθηκε λόγω του αντικτύπου στην Οικονομία ως αποτέλεσμα της κρίσης στην Ουκρανία, αλλά και των πρόσφατων κρίσεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής». Το οικονομικό περιβάλλον είναι ευμετάβλητο, λέει ο διοικητικός σύμβουλος και επικεφαλής του τομέα Οικογενειακών Επιχειρήσεων στην KPMG Κύπρου, με τις επιχειρήσεις κάθε είδους να προσπαθούν να περιορίσουν το κόστος και να παραμείνουν σχετικές, διατηρώντας και διευρύνοντας παράλληλα την πελατειακή τους βάση.
Δεν θέλουν να χάσουν τον έλεγχο και καταλήγουν να χάνουν την μπάλα
Η διαχείριση των οικογενειακών περιουσιακών στοιχείων και η διατήρηση του οικογενειακού πλούτου είναι ζωτικής σημασίας κατά τη διάρκεια αυτών των αβέβαιων καιρών. Όπως επισημαίνει ο κ. Βάκης, η απροθυμία των οικογενειακών επιχειρήσεων να καινοτομήσουν, μερικές φορές βασίζεται στον φόβο ότι θα χάσουν τη μοναδική τους ταυτότητα, θα χάσουν τον έλεγχο, θα υπονομεύσουν την οικογενειακή φήμη ή θα διακυβεύσουν τον κοινωνικο-συναισθηματικό πλούτο. «Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η Καινοτομία θα προωθηθεί πλήρως, ενώ παράλληλα θα αξιοποιηθεί η συνοχή εντός της οικογένειας και της επιχείρησης».
Το δίλημμα της ιδιοκτησίας
Ένας τομέας που έχει πάντα αντίκτυπο στη μακροπρόθεσμη επιτυχία μιας οικογενειακής επιχείρησης είναι η ιδιοκτησία, επισημαίνει ο κ. Βάκης. «Πρέπει η οικογένεια να εισαγάγει νέους μετόχους, μη μέλη της οικογένειας; Αυτό είναι ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί λαμβάνοντας υπόψη πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων όλων των μοναδικών χαρακτηριστικών κάθε επιχείρησης και των φιλοδοξιών της οικογένειας. Η απόφαση μπορεί να μη βασίζεται αποκλειστικά σε οικονομικούς λόγους και πάντα υπάρχει ένα δίλημμα».
«Οι επιχειρηματικές συμβουλές και ο στρατηγικός σχεδιασμός ενδέχεται να προέρχονται από έμπειρους επαγγελματίες οι οποίοι δεν είναι μέλη της οικογένειας. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις που απασχολούν εξωτερικούς συμβούλους τείνουν να λαμβάνουν καλύτερα τεκμηριωμένες αποφάσεις, ειδικά όταν η απαιτούμενη τεχνογνωσία δεν είναι διαθέσιμη εσωτερικά ή μέσω του διοικητικού συμβουλίου. Οι επαγγελματίες σύμβουλοι οικογενειακών επιχειρήσεων μπορούν να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο διακυβέρνησης που διαχωρίζει την επιχείρηση από την ιδιοκτησία και καθορίζει μια σαφή διαδικασία για την επίλυση τυχόν ζητημάτων».
Το στοίχημα μιας οικογενειακής επιχείρησης και η διαδοχή
Σύμφωνα με τον κ. Βάκη, το στοίχημα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι να διατηρήσουν τη δυναμική πρόοδο σε όλες τις γενιές. «Για να γίνει αυτό, πρέπει να διαχειριστούν την εγγενή σύγκρουση μεταξύ οικογενειακών και επιχειρηματικών αναγκών σε σταθερή βάση. Οι οικογενειακές προσδοκίες θα πρέπει να τυγχάνουν διαχείρισης και το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για την επιχείρηση. Η διαδοχή είναι μια διαδικασία που πρέπει να σχεδιαστεί και να εκτελεστεί μεθοδικά. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όμως, συνέβη απροσδόκητα και τυχαία. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι συχνά απρόθυμες να εργοδοτήσουν άτομα που δεν ανήκουν στην οικογένεια, με τον φόβο ότι θα παρέμβουν στον προγραμματισμό διαδοχής. Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, ειδικά σε μια εποχή που διαμορφώνεται μια νέα πραγματικότητα».
Πώς η πανδημία «φρέναρε» τη διαδοχή
Σύμφωνα με τα ευρήματα της παγκόσμιας έρευνας της PwC «NextGen 2022», στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από χίλια μέλη οικογενειακών επιχειρήσεων της επόμενης γενιάς από 68 χώρες, λόγω της αβεβαιότητας που δημιούργησε η πανδημία, η σημερινή γενιά φαίνεται να διστάζει περισσότερο να παραδώσει τα ηνία της επιχείρησης, καθιστώντας έτσι πιο δύσκολη την εδραίωση των νεότερων γενιών (NextGens). Μόνο το 28% των NextGens δηλώνουν ότι τους ανατίθεται η διαχείριση ουσιαστικών εσωτερικών εργασιών, ενώ στην αντίστοιχη έρευνα του 2019 το ποσοστό αυτό ανερχόταν στο 48%. Παράλληλα, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι ζητείται η συμβουλή τους έχει μειωθεί στο 32% έναντι 36% το 2019, ενώ το 45% των ερωτηθέντων δυσκολεύονται να αποδείξουν την αξία τους ως νέοι ηγέτες ή μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Σύμφωνα με το 57% των ερωτηθέντων, η απροθυμία της παλαιότερης γενιάς να αποσυρθεί αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τους NextGens.
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν πάνω από το 90% των επιχειρήσεων στην Κύπρο. Παρά το γεγονός ότι πάνω από το 70% αυτών των οικογενειακών επιχειρήσεων φιλοδοξούν να συνεχίσουν την κληρονομιά τους στην επόμενη γενιά, μόλις το 30% καταφέρνει να περάσει από την πρώτη στη δεύτερη γενιά, όπως υποδεικνύουν διάφορες μελέτες. Αυτό το υψηλό ποσοστό αποτυχίας μπορεί να αποδοθεί στην έλλειψη γνώσης σχετικά με τις αποτελεσματικές μεθόδους διαγενεακής μετάβασης.
Ο κατάλληλος διάδοχος και η μάχη της διαδοχής
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού διαδοχής, η αναγνώριση του κατάλληλου διαδόχου αναδεικνύεται ως κρίσιμη φάση που προηγείται όλης της διαδικασίας. Πολλοί παράγοντες, είτε άμεσα συνδεδεμένοι με τον πιθανό διάδοχο είτε προερχόμενοι από μέλη της οικογένειας που συμμετέχουν στην επιχείρηση, διαμορφώνουν σημαντικά αυτήν την απόφαση. Οι παράγοντες που σχετίζονται με τον διάδοχο περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά όπως η προθυμία, η σχετική εκπαίδευση, η προηγούμενη επαγγελματική εμπειρία και τα προσωπικά χαρακτηριστικά. Η οικογενειακή αρμονία, από την άλλη πλευρά, εξαρτάται από τις θετικές σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας εντός του οργανωτικού πλαισίου. Αυτό περιλαμβάνει την υποστήριξη, η απουσία της οποίας μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και ανταγωνισμό μεταξύ αδελφών.
Οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός μπορούν να προκύψουν εάν δεν υπάρχει συμφωνία ή κοινή κατεύθυνση στην επιχειρηματική στρατηγική ή στις αποφάσεις διαδοχής. Επομένως, η ενθάρρυνση της ανοικτής επικοινωνίας και της συνεργασίας ανάμεσα στα οικογενειακά μέλη είναι ουσιώδης για την επιτυχή μετάβαση στη νέα γενιά ηγετών. Συνεπώς, η διαδικασία επιλογής διαδόχου πρέπει να λαμβάνει υπόψη τόσο τις επαγγελματικές δεξιότητες όσο και την κατάσταση των οικογενειακών σχέσεων, προκειμένου να διασφαλίσει τη συνέχιση και την ευημερία της επιχείρησης στο μέλλον.
Πώς οι οικογενειακές επιχειρήσεις του σήμερα γίνονται εύκολοι στόχοι
Ο κ. Βάκης προειδοποίησε ότι, αν δεν λάβουν σοβαρά υπόψιν τους την ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να γίνουν εύκολοι στόχοι. «Καθώς οι οικογενειακές επιχειρήσεις ψηφιοποιούνται, γίνονται πιο ευάλωτες σε απειλές στον Κυβερνοχώρο. Πολλές από αυτές μπορεί να μη διαθέτουν τα ισχυρά μέτρα ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο που διαθέτουν οι μεγαλύτερες εταιρείες, καθιστώντας τις εύκολους στόχους για κυβερνοεπιθέσεις. Η διασφάλιση της προστασίας των δεδομένων και η διασφάλιση της Ψηφιακής υποδομής είναι κρίσιμης σημασίας, αλλά μπορεί να απαιτούν εντατική χρήση πόρων και απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις που μπορεί να μην είναι άμεσα διαθέσιμες εντός της οικογένειας».
Χείρα βοηθείας από τεχνητή νοημοσύνη
Παρά τις προκλήσεις αυτές, η Τεχνητή Νοημοσύνη προσφέρει πολλά υποσχόμενες λύσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις που πλοηγούνται σε αυτό το τεχνολογικό τοπίο, λέει ο κ. Βάκης. «H TN μπορεί να αυτοματοποιήσει εργασίες ρουτίνας, να βελτιώσει τη λήψη αποφάσεων μέσω ανάλυσης δεδομένων και να εξατομικεύσει τις εμπειρίες των πελατών. Για παράδειγμα, τα συστήματα διαχείρισης πελατειακών σχέσεων (CRM) που βασίζονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη μπορούν να βοηθήσουν τις οικογενειακές επιχειρήσεις να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των πελατών, οδηγώντας σε βελτιωμένη εξυπηρέτηση και αφοσίωση πελατών».
Επιπλέον, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να βελτιστοποιήσει τη διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας προβλέποντας τη ζήτηση, τη διαχείριση του αποθέματος και εντοπίζοντας πιθανές διαταραχές, βελτιώνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα και μειώνοντας το κόστος. Επιπρόσθετα, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στον σχεδιασμό διαδοχής προσδιορίζοντας τις δεξιότητες και τις ικανότητες που απαιτούνται για μελλοντικούς ηγετικούς ρόλους. Μπορεί να αναλύσει δεδομένα απόδοσης για να προτείνει προγράμματα κατάρτισης και ανάπτυξης για πιθανούς διαδόχους, διασφαλίζοντας ότι είναι καλά προετοιμασμένοι να αναλάβουν ηγετικούς ρόλους. «Αξιοποιώντας την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα, να καινοτομήσουν και να διασφαλίσουν την κληρονομιά τους σε έναν ολοένα και πιο Ψηφιακό Κόσμο».
Διαβάστε επίσης: Στη δίνη των αεροπορικών οι καταναλωτές