Στο βήμα του National Business Conference, στο Babson College, ανεβαίνει ένας άνδρας που δεν μοιάζει με τους συνηθισμένους γκουρού της Wall Street. Ο Ρότζερ Μπάμπσον, στατιστικολόγος, ιδρυτής του ομώνυμου κολεγίου, λάτρης του Νεύτωνα και πολέμιος της… βαρύτητας.
Κοιτάζει το κοινό και προειδοποιεί: «Περισσότεροι άνθρωποι δανείζονται και κερδοσκοπούν σήμερα από ποτέ στην ιστορία μας. Αργά ή γρήγορα θα έρθει μια κατάρρευση. Και μπορεί να είναι τρομερή».
Η αίθουσα παγώνει, η Wall Street τρεμοπαίζει. Ως το τέλος της ημέρας ο δείκτης υποχωρεί περίπου 3%. Ο Τύπος βαφτίζει τη βουτιά «Babson break». Το ρήγμα ανοίγει. Και δεν θα κλείσει. Το ημερολόγιο γράφει 5 Σεπτεμβρίου 1929.
Ο άνθρωπος που λέει «δέστε τα πανιά»
Ο Μπάμπσον δεν μιλά σαν προφήτης κακών· μιλά σαν στατιστικολόγος. Μαζεύει στοιχεία με την επιμονή λογιστή και την εμμονή εφευρέτη. Στήνει διαγράμματα, κοιτάζει τις ροές του δανεισμού, μετρά την κλίση των προσδοκιών.
Προτρέπει ψύχραιμα: «Σοφοί είναι όσοι τώρα ξεχρεώνουν και ‘μαζεύουν πανιά’. Όχι πανικός, αλλά όχι και μόχλευση». Δεν ζητά από κανέναν να ξεπουλήσει τα πάντα· ζητά να σβήσουν τα δάνεια, να αποφευχθεί η περιβόητη αγορά «με περιθώριο». Η αίθουσα, γεμάτη επιχειρηματίες και διαμορφωτές γνώμης, ακούει – αλλά δεν θέλει να πιστέψει.
Το πρώτο ράγισμα
Το απόγευμα της ίδιας μέρας, το Χρηματιστήριο κάνει απότομη «κοιλιά». Μια βουτιά περί το 3% σε λιγότερο από μία ώρα ξεπαγώνει τον φόβο που όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν. Κάποιοι σπεύδουν να κλειδώσουν κέρδη, άλλοι αγοράζουν «στη διόρθωση».
Τα πρωτοσέλιδα την επόμενη ημέρα έχουν ήδη έναν νέο όρο: «Babson break». Κι όμως, το γενικό κλίμα παραμένει αισιόδοξο. «Υγιής διόρθωση», λένε οι αισιόδοξοι. «Ευκαιρία», ψιθυρίζουν οι κερδοσκόποι. Η υπερβολή, όμως, δεν υποχωρεί με έναν τίτλο.
Η ευφορία αντεπιτίθεται
Οι καθιερωμένες φωνές της εποχής βγαίνουν μπροστά για να καθυστερήσουν τον πανικό. Ο Ίρβινγκ Φίσερ, ο πιο προβεβλημένος οικονομολόγος του καιρού, διαβεβαιώνει ότι οι τιμές δεν είναι υπερβολικές, ότι η παραγωγικότητα και η καινοτομία στηρίζουν τα κέρδη, ότι «η αγορά δεν πρόκειται να καταρρεύσει».
Οι επιχειρηματίες χτυπούν παρηγορητικά τις πλάτες, οι τραπεζίτες υπόσχονται «στήριξη». Στις αίθουσες των χρηματιστηρίων, οι δείκτες σκαμπανεβάζουν, αλλά η αφήγηση της αέναης ανόδου επιμένει. Όσο τα πρωτοσέλιδα λοιδορούν τον «γραφικό στατιστικολόγο», τόσο σκληραίνει το αφήγημα ότι «αυτή τη φορά είναι αλλιώς».
Η σιωπή πριν από την καταιγίδα
Ο Σεπτέμβριος προχωρά και μερικές σκοτεινές πινελιές μπαίνουν στον καμβά. Στην Ευρώπη, το σκάνδαλο Χάτρι στο Λονδίνο ραγίζει την εμπιστοσύνη.
Στην Αμερική, τα πρώτα σημάδια κόπωσης σε αυτοκινητοβιομηχανία, χάλυβα, οικοδομή δεν χωρούν εύκολα στα αφιερώματα της ευημερίας.
Αλλά στις αίθουσες των «investment trusts» οι διαφημίσεις για τα «χαρτιά» με τα θηριώδη κέρδη τρέχουν ακόμη. Ο μικροεπενδυτής μπαίνει στην αγορά με δανεικά, ο μεσίτης δίνει «περιθώριο» σαν να μοιράζει καραμέλες. Η βαρύτητα, όμως, δουλεύει σιωπηλά.
Μαύρη Πέμπτη, Μαύρη Δευτέρα, Μαύρη Τρίτη
Το απόγευμα της Τετάρτης 23 Οκτωβρίου, μια ξαφνική ριπή ρευστοποιήσεων γονατίζει το ταμπλό. Πέμπτη 24 Οκτωβρίου – Μαύρη Πέμπτη: η αγορά ανοίγει και χάνει 11% σχεδόν με τη βοή. Οι τραπεζίτες προσπαθούν να επαναλάβουν το «κόλπο» του 1907, ανεβάζουν ταμπέλες με υπερτιμημένες εντολές σε «μπλε τσιπ», και για λίγες ώρες ο πανικός μοιάζει να μαζεύεται.
Η Δευτέρα 28 Οκτωβρίου – Μαύρη Δευτέρα – τον συντρίβει ξανά με πτώση πάνω από 12%. Τρίτη 29 Οκτωβρίου – Μαύρη Τρίτη: οι εντολές πώλησης ξεχειλίζουν, ο τηλέτυπος καθυστερεί ώρες, οι τιμές κατρακυλούν.
Σε δυο ημέρες, ο Dow χάνει πάνω από 23%. Χιλιάδες τίτλοι δεν βρίσκουν αγοραστή σε καμία τιμή. Η υπόσχεση για «μόνιμα υψηλό οροπέδιο» θρυμματίζεται.
Από «υπεύθυνος της κρίσης» σε μνημείο στην αυλή
Εκείνοι που χθες κατηγορούσαν τον Μπάμπσον ότι «κάνει ό,τι μπορεί για να φέρει την κατάρρευση» τώρα μετρούν ζημιές.
Οι τράπεζες αρχίζουν να τρίζουν, επιχειρήσεις κλείνουν, εκατομμύρια θέσεις εργασίας χάνονται. Στο Babson College, μια ογκώδης πέτρα σκαλισμένη σαν γρανάζι θα θυμίζει στο εξής τη μέρα που ειπώθηκαν τα «ανεπιθύμητα».
Ο Μπάμπσον, ο άνθρωπος που μιλούσε για τη «βαρύτητα του χρέους» και για κύκλους που υπακούουν σε νόμους της φύσης, δικαιώνεται στα μάτια της ιστορίας – όχι γιατί έπεσε αλάνθαστος στο λεπτό, αλλά γιατί περιέγραψε με ακρίβεια τη μηχανική της υπερβολής.
Η εξίσωση της φούσκας
Στην καρδιά της αφήγησης υπάρχει μια απλή εξίσωση: υπερβολική μόχλευση + ανισορροπία κερδών = εύθραυστη αγορά.
Ο Μπάμπσον επιμένει ότι οι «επενδυτικοί συνεταιρισμοί» θα σπεύσουν πρώτοι να ρευστοποιήσουν για να σώσουν χαρτιά και κύρος· πίσω τους θα ακολουθήσουν τα ευρωπαϊκά σπίτια· στο τέλος, οι Αμερικανοί λιανικοί επενδυτές, σπρωγμένοι από margin calls, θα οδηγηθούν κατά κύματα στην έξοδο.
Όταν το σπιράλ ξεκινά, οι τιμές δεν πέφτουν απλώς· αποσυνδέονται από την προτέρα αφήγηση, και το «ό,τι ανεβαίνει» θυμάται ότι κάποτε πρέπει να προσγειωθεί.
Το μάθημα που μένει
Σήμερα, η ιστορία του Babson break δεν διαβάζεται σαν τρομακτική καρτ ποστάλ μιας μακρινής εποχής.
Διαβάζεται σαν μνημόνιο κατανόησης με την πραγματικότητα: οι αγορές δεν είναι μόνο προσδοκίες και καινοτομία· είναι και πίστη, μόχλευση, ρευστότητα, θεσμοί. Όταν οι τέσσερις αυτοί άξονες συγχρονίζονται με υπερβολή, μια φράση, ένα 3%, ένα «σπάσιμο» αρκεί για να γίνει ορατό αυτό που όλοι προτιμούν να μη βλέπουν.
Στις 5 Σεπτεμβρίου 1929, ο Μπάμπσον δεν ρίχνει την αγορά. Την ξεσκεπάζει. Κι από εκείνη τη στιγμή, το ρολόι προς τη Μαύρη Πέμπτη και τη Μαύρη Τρίτη αρχίζει να μετρά φωναχτά.
Πηγή: naftemporiki.gr
Διαβάστε επίσης: Προς εβδομαδιαία απώλεια το πετρέλαιο μετά από 3 εβδομάδες ανόδου