Ο αείμνηστος Πάπας Φραγκίσκος είχε δίκιο να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την κρίση χρέους και ανάπτυξης που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενες χώρες, σύμφωνα με τον Τζόζεφ Στίγκλιτς, ο οποίος αναφέρθηκε σχετικά στους Financial Times. Και είχε δίκιο να συνδέσει το ζήτημα του χρέους με ευρύτερα ζητήματα παγκόσμιας δικαιοσύνης, ανθρώπινης αξιοπρέπειας και διαχρονικής ευθύνης.
Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι το πρόβλημα του χρέους στον αναπτυσσόμενο κόσμο εξασθενεί, αλλά στην πραγματικότητα η κατάσταση σε πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (LLMICs) έχει γίνει βαθύτερη και πιο εδραιωμένη. Ενώ αυτές οι χώρες μπορεί να μην αθετούν τις συμβάσεις χρέους τους, αθετούν τις υποχρεώσεις τους για ανάπτυξη.
Χωρίς χρήματα, οι κυβερνήσεις εκτρέπουν πολύτιμους δημόσιους πόρους από την εκπαίδευση, την υγεία, τις υποδομές και την προσαρμογή στο κλίμα για να εξυπηρετήσουν χρέη που έχουν συναφθεί νωρίτερα, όταν οι παγκόσμιες οικονομικές συνθήκες ήταν πιο ευνοϊκές.
Πρόσφατα στοιχεία από τον οργανισμό εμπορίου και ανάπτυξης του ΟΗΕ, UNCTAD, αποκαλύπτουν ότι 54 χώρες δαπανούν πάνω από το 10% των φορολογικών τους εσόδων για πληρωμές τόκων. Η μέση επιβάρυνση από τόκους για τις αναπτυσσόμενες χώρες, ως ποσοστό των φορολογικών εσόδων, έχει σχεδόν διπλασιαστεί από το 2011.
Περισσότεροι από 3,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε χώρες που πλέον ξοδεύουν περισσότερα για την εξυπηρέτηση του χρέους παρά για την υγεία, και 2,1 δισεκατομμύρια σε χώρες που ξοδεύουν περισσότερα για το χρέος παρά για την εκπαίδευση. Αυτή δεν είναι μια πορεία προς τη βιώσιμη ανάπτυξη – αυτό το χρέος αποτελεί εμπόδιο, τονίζει ο νομπελίστας.
Ταυτόχρονα, το κόστος δανεισμού αυξάνεται απότομα. Το χρέος που συσσωρεύτηκε μετά την οικονομική κρίση του 2008, όταν τα επιτόκια έπεσαν σχεδόν στο μηδέν, τώρα μετακυλίεται με πολύ υψηλότερα επιτόκια.
Ακόμα και καθώς τα spreads έχουν μειωθεί από την πανδημία και το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, το κόστος της μετακύλισης του χρέους στις σημερινές κεφαλαιαγορές παραμένει απαγορευτικά υψηλό για πολλές LLMIC. Η κρίση επιδεινώνεται από ένα αποδυναμωμένο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον. Η βραδύτερη ανάπτυξη υπονομεύει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του χρέους, εμβαθύνοντας την κρίση.
Συστημική αποτυχία
Η σημερινή κρίση αντανακλά μια συστημική αποτυχία, η οποία έγκειται στην επίμονη ασυμμετρία των παγκόσμιων ροών κεφαλαίων. Ενώ το κεφάλαιο τείνει να ρέει προς τις προηγμένες οικονομίες – υποστηρίζοντάς τες σε περιόδους ύφεσης – ρέει αντίθετα για τις αναπτυσσόμενες χώρες, επιδεινώνοντας τους κραδασμούς. Το αποτέλεσμα; Οι καθαρές εξωτερικές μεταβιβάσεις έχουν γίνει αρνητικές.
Μόνο το 2023, οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (εκτός της Κίνας) παρουσίασαν καθαρή εκροή προς τον ιδιωτικό τομέα ύψους 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε μακροπρόθεσμο χρέος – μια μικρή βελτίωση από σχεδόν 50 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική επιβάρυνση για την ανάπτυξη.
Οι πολυμερείς χρηματοδοτικοί οργανισμοί (MDB) παρουσιάζουν επίσης υστέρηση. Οι καθαρές μεταβιβάσεις από το ΔΝΤ προς τις χώρες LLMIC – που αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας – έχουν πλέον καταρρεύσει. Από μια θετική μεταφορά 22 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2020, το καθαρό ποσό έχει μειωθεί στο μηδέν το 2022 και σε μείον 5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023. Αυτό οφείλεται στις χαμηλότερες εκταμιεύσεις και στη μαζική αύξηση πληρωμών τόκων.
Ωστόσο, χωρίς τις πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης, τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα: υπάρχει μια κρυφή διάσωση, με χρήματα να ρέουν από τις MDB που παρέχουν το σκληρό νόμισμα που χρησιμοποιούν στη συνέχεια οι φτωχές χώρες για τη χρηματοδότηση των αποπληρωμών προς τον ιδιωτικό τομέα, αντί για πραγματικούς αναπτυξιακούς στόχους.
Η επιτακτική ανάγκη δεν θα μπορούσε να είναι σαφέστερη. Χρειαζόμαστε μια συστημική απάντηση – και αυτή ξεκινά με την αναγνώριση της κρίσης. Ο Πάπας Φραγκίσκος έδειξε τι είδους ηγεσίας λείπει, τόσο από την πλευρά του οφειλέτη όσο και από την πλευρά των πιστωτών. Η έκκλησή του για ένα ιωβηλαίο έτος που θα δίνει προτεραιότητα στη δικαιοσύνη για το χρέος δεν ήταν απλώς συμβολική. Αντικατοπτρίζει την επείγουσα ανάγκη να επανεξετάσουμε τις δομές που απογοητεύουν δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Η επιτροπή Στίγκλιτς – Γκουζμάν
Για τον σκοπό αυτό, ζήτησε από τον Μαρτίν Γκουζμάν και τον Τζόζεφ Στίγκλιτς να δημιουργήσουν μια Ιωβηλαία Επιτροπή, η οποία θα συγκληθεί στην Παπική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών και θα αποτελείται από κορυφαίους οικονομολόγους, νομικούς και επαγγελματίες ανάπτυξης. Στις 20 Ιουνίου, η επιτροπή θα παρουσιάσει την έκθεσή της, προσφέροντας ένα σχέδιο για την επίλυση αυτής της κρίσης, βασισμένο στην αρχή ότι η βιωσιμότητα του χρέους δεν πρέπει να πραγματοποιείται εις βάρος της ανθρώπινης ανάπτυξης.
Υπάρχει αυξανόμενη συναίνεση μεταξύ των ειδικών: οι τρέχουσες πολιτικές χρέους σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες υπηρετούν τις χρηματοπιστωτικές αγορές, όχι τους πολίτες. Αυτό απειλεί να καταδικάσει ολόκληρες χώρες σε μια χαμένη δεκαετία, ή και χειρότερα. Μια χαμένη δεκαετία ή και περισσότερο για ορισμένους από τους φτωχότερους και πιο ευάλωτους είναι κάτι που ο κόσμος δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά.
Η συζήτηση πρέπει να προχωρήσει πέρα από τις στενές αφηγήσεις επιτυχίας που βασίζονται απλώς στην αποφυγή της οικονομικής χρεοκοπίας.
Πρέπει να αντικατοπτρίζει τις πραγματικότητες που βιώνουν δισεκατομμύρια άνθρωποι, των οποίων το μέλλον υποθηκεύεται για την εξυπηρέτηση παλαιών χρεών υπό μη βιώσιμους όρους. Και πρέπει να αρχίσει να αντιμετωπίζει τα θεμελιώδη ελαττώματα στην παγκόσμια αρχιτεκτονική που έχουν οδηγήσει σε επαναλαμβανόμενες κρίσεις χρέους και ανάπτυξης. Τώρα είναι η ώρα για υπεύθυνη δράση, καταλήγει ο διακεκριμένος οικονομολόγος.
Πηγή: ot.gr
- Διαβάστε επίσης: Γιατί οι αγορές χάνουν την πίστη τους στα αμερικανικά ομόλογα