Κυριάκος Ε. Γεωργίου*
Η απαισιόδοξη επιστήµη των οικονοµικών για ακόµη µια φορά αποτελεί ταυτόχρονα µια πυξίδα και ένα εργαλείο ανάλυσης των δεδοµένων και αναζήτησης των δεδοµένων. Παρά τις νότες αισιοδοξίας από διάφορες πλευρές θα πρέπει να είµαστε προσεκτικοί και λίγο συντηρητικοί ως προς τις προβλέψεις και έτσι να είµαστε λίγο πιο ασφαλείς. Φαίνεται να βρισκόµαστε για ακόµη µια φορά µπροστά σε µια νέα δοµική αναδιάταξη της παγκόσµιας οικονοµίας και ίσως µιας νέας φάσης της παγκοσµιοποίησης και της τάξης πραγµάτων.
Οι συνεχιζόµενοι πόλεµοι στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή αλλά και η επερχόµενη επιστροφή του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ δεν προοιωνίζουν ένα θετικό µέλλον. Αντίθετα αυξάνουν την αβεβαιότητα και την αστάθεια. Απέναντι σε αυτά η Ε.Ε. παρουσιάζεται αποδυναµωµένη και χωρίς στρατηγική αντιµετώπισης των προβληµάτων. Το ασταθές και αβέβαιο περιβάλλον, η αδιέξοδη πολιτική και η µείωση του διαθέσιµου εισοδήµατος των πολιτών έχει οδηγήσει πολλούς ψηφοφόρους σε ακραίες πολιτικές θέσεις και κόµµατα στα δύο άκρα του πολιτικού φάσµατος.
Ο βασικός στρατηγικός γαλλογερµανικός άξονας σταθερότητας και ηγεσίας της Ένωσης βρίσκεται αποδυναµωµένος µε υπηρεσιακές κυβερνήσεις και χωρίς προοπτική σύστασης σταθερής κυβέρνησης µε αυξηµένη πλειοψηφία. Παράλληλα και οι δύο χώρες αντιµετωπίζουν σοβαρά οικονοµικά προβλήµατα σχεδόν µηδενικής αύξησης της οικονοµίας, σηµαντικά ελλείµµατα και αυξηµένο δηµόσιο χρέος. Η παραδοσιακή ατµοµηχανή της γερµανικής βιοµηχανίας ασθµαίνει µε µειωµένη ζήτηση, κλείσιµο εργοστασίων και απόλυση προσωπικού.
Απολογισμός
Από τον Μάρτιο του 2023 έχουµε µια νέα κυβέρνηση, η οποία εν πολλοίς είναι συνέχεια της προηγούµενης. Ο νέος πρόεδρος ηγείται της χώρας σε µια περίοδο γεµάτη προκλήσεις και ευκαιρίες και έχει την ευκαιρία να διαµορφώσει την ηµερήσια διάταξη για τα επόµενα 5 ίσως και περισσότερα έτη. Τα θέµατα που πρέπει να αντιµετωπίσει η Κυβέρνηση περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, το Κυπριακό Πρόβληµα, την κλιµατική κρίση, την αξιοκρατία και την πάταξη της διαφθοράς, την οικονοµία, την υγεία, την παιδεία και την ενέργεια.
Οι τελευταίοι µήνες αποδεικνύονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντες και ανατρεπτικοί. Πολλοί θεσµοί και σταθερές έχουν ανατραπεί και το πολιτικό σκηνικό παρουσιάζεται ασταθές, αβέβαιο και µε έντονες διεργασίες και αναταράξεις. Αυτή η αστάθεια και αβεβαιότητα δεν είναι θετικές για την οµαλή ανάπτυξη της οικονοµίας και του επιχειρείν. Η κατάσταση επιβαρύνεται, ακόµη περισσότερο, από την αδράνεια και απροθυµία του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας να επιλύσει ώριµα και χρονίζοντα προβλήµατα που ταλανίζουν την κοινωνία και την οικονοµία. Αυτό αποτυπώνεται στις δηµοσκοπήσεις οι οποίες επιβεβαιώνουν τις δυσκολίες της κυβέρνησης σε θέµατα εσωτερικής διακυβέρνησης και ευηµερίας των πολιτών αλλά και ικανοποίηση για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας.
Ο Peter Drucker (1909 -2005) συµβούλευε ότι για κάθε θέση εργασίας αναζητούµε ανθρώπους καλούς, έντιµους, έξυπνους ικανούς και εργατικούς. Έδιδε µεγάλη σηµασία στην καλοσύνη και την εντιµότητα. Αν ο εργαζόµενος δεν είναι καλός και έντιµος καλύτερα να είναι βλάκας και τεµπέλης, έτσι ώστε να κάνει τη λιγότερη δυνατή ζηµιά. Η Κύπρος πλήρωσε µεγάλο τίµηµα γιατί στο παρελθόν είχε όχι τόσο έξυπνους, ικανούς, καλούς και έντιµους ηγέτες. Στο τέλος της ηµέρας θα πρέπει να είµαστε ήσυχοι µε τη συνείδησή µας ότι έχουµε κάνει την καλύτερη δυνατή επιλογή και όχι το «µη χείρον βέλτιστον».
Οι αριθμοί της κυπριακής οικονομίας
Ο Υπουργός Οικονοµικών στην οµιλία του ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων για τον Κρατικό Προϋπολογισµό 2025 και το Μεσοπρόθεσµο ∆ηµοσιονοµικό πλαίσιο 2025-2027, δίνει το θετικό µακροοικονοµικό στίγµα της κυπριακής οικονοµίας. Οι σηµερινές και οι Μεσοπρόθεσµες προοπτικές της κυπριακής οικονοµίας, για την περίοδο 2025-2027, παρουσιάζονται ιδιαίτερα θετικές και θεωρούνται από τις καλύτερες επιδόσεις από αυτές των άλλων χωρών της Ευρωζώνης. H συνεχής βελτίωση της οικονοµίας στηρίζεται στην πολιτική που εφάρµοσε η προηγούµενη κυβέρνηση και η οποία συνεχίζεται από την παρούσα, η οποία δικαίως επαίρεται για την αναβάθµιση στην κατηγορία Α. Η θετική εικόνα της κυπριακής οικονοµίας απεικονίζεται στον πιο κάτω πίνακα ο οποίος αποτελεί τους Βασικούς ∆είκτες Απόδοσης του Υπουργού Οικονοµικών και των ξένων οίκων αξιολόγησης οι οποίοι αποδίδουν τα εύσηµα και βελτιώνουν τη πιστοληπτική ικανότητα της κυπριακής οικονοµίας.
Ο ρυθµός ανάπτυξης προβλέπεται να συνεχίσει για όλη την περίοδο που καλύπτει το Μεσοπρόθεσµο ∆ηµοσιονοµικό πλαίσιο σε ποσοστό πέραν του 3% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ), µε 3,1% το 2025, 3,2% το 2026 και 3,3% το 2027, την ώρα που ο µέσος όρος της Ευρωζώνης βρίσκεται σήµερα περίπου στο 0,8%.
Το ποσοστό ανεργίας ακολουθεί µια καθοδική πορεία και σήµερα είναι περίπου στο 5% και αναµένεται να µειωθεί στο 4,8% το 2025 και εκτιµάται ότι θα είναι 4,5% το 2027 και εποµένως η οικονοµία βρίσκεται σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης.
Ο πληθωρισµός αναµένεται ότι θα σταθεροποιηθεί και θα παραµείνει στο 2%, κάτω από το µέσο όρο της Ευρωζώνης που είναι σήµερα στο 2,5%, ενώ το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών προβλέπεται ότι θα ακολουθήσει µια σταθερή πορεία βελτίωσης στη διάρκεια τής όλης περιόδου. Το ∆ηµοσιονοµικό Ισοζύγιο παραµένει πλεονασµατικό και εκτιµάται ότι το 2024 θα αυξηθεί στο 3,9%, ενώ προβλέπεται πλεονασµατικό για όλο το 2025, στο 2,7% του ΑΕΠ.
Πέραν της καλής μακροοικονομικής εικόνας
Η προσήλωση του Υπουργού Οικονοµικών στους µακροοικονοµικούς δείκτες µειώνει το κόστος δανεισµού του δηµόσιου χρέους και κατ’ επέκταση το δηµόσιο χρέος αλλά δεν µειώνει παράλληλα το κόστος δανεισµού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Η Κύπρος εξακολουθεί να έχει τα χαµηλότερα καταθετικά επιτόκια και τα ψηλότερα δανειστικά επιτόκια στην Ευρωζώνη. Αυτό µαζί µε τις υψηλές µη εξυπηρετούµενες χορηγήσεις αποτελούν δύο ακόµη απότοκα του εγκληµατικά καταστροφικού µοντέλου αναδιοργάνωσης του τραπεζικού τοµέα, το λεγόµενο και ως Κυπριακό Πείραµα.
∆υστυχώς η θετική εικόνα της µακροοικονοµίας δεν έχει περάσει στους καταναλωτές και νοικοκυριά όπου πέραν του ψηλού κόστους δανεισµού, υπάρχει ψηλό κόστος ενέργειας και καθηµερινών καταναλωτικών αγαθών, παρά την υποχώρηση του πληθωρισµού οι τιµές παραµένουν σε αφύσικα ψηλά επίπεδα, όπως επίσης και χαµηλό επίπεδο αµοιβών και ωφεληµάτων. Σε αυτό το θέµα η Κυβέρνηση έχει ρόλο και λόγο. Θα πρέπει να βρει τους τρόπους που θα µειώσει το βάρος στις χαµηλότερες οικονοµικά τάξεις.
Σε σχέση µε τον πληθωρισµό µια άλλη διάσταση που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η φύση του πληθωρισµού και συγκεκριµένα το γεγονός ότι ο πληθωρισµός δεν αφορά αυξηµένη, υπερβάλλουσα ζήτηση (πληθωρισµός ζήτησης) αλλά πληθωρισµό προσφοράς, ο οποίος προκύπτει από µείωση της προσφοράς εµπορευµάτων ή και υπηρεσιών. Η µείωση αυτή µπορεί να οφείλεται σε ταχύτερη αύξηση µισθών από την αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας, στην αύξηση των κερδών που υπερβαίνουν την αύξηση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου, στην ανατίµηση των εισαγόµενων πρώτων υλών, στην αύξηση των συντελεστών έµµεσης φορολογίας ή και στην αύξηση του κόστους δανεισµού κεφαλαίων. Ενίοτε ο πληθωρισµός προσφοράς µε τη συνύπαρξη ανεργίας, σταθερής παραγωγής µε υψηλά επίπεδα πληθωρισµού. αναφέρεται και ως Στασιµοπληθωρισµός.
Με βάση αυτή την ανάλυση η συντονισµένη πολιτική των κεντρικών τραπεζών για αύξηση επιτοκίων και µείωση της ρευστότητας ήταν λανθασµένη και αποσκοπούσε περισσότερο στην επαναφορά της αυξοµείωσης των επιτοκίων ως εργαλείου νοµισµατικής πολιτικής. Ως αποτέλεσµα ο πληθωρισµός έχει µειωθεί, ενώ παράλληλα οι τιµές µένουν σε ψηλά επίπεδα και η ανάπτυξη παραµένει αναιµική. Γι’ αυτό και οι κεντρικές τράπεζες έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα µεγάλων µειώσεων των επιτοκίων.
Επιπρόσθετα αυτή την περίοδο δεν υπάρχει ουσιαστική αύξηση αµοιβών ή έµµεσης φορολογίας. Αυτό που παρατηρείται είναι ανατίµηση των εισαγόµενων πρώτων υλών, αύξηση του κόστους δανεισµού κεφαλαίων και φυσικά αύξηση κερδών ( η οποία γίνεται προσπάθεια να συγκαλυφθεί από την αύξηση στους άλλους δύο παράγοντες).
Τη θέση αυτή φαίνεται να συµµερίζεται και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, έκθεση του οποίου τον Μάιο του 2023 δείχνει ότι το 2022 οι τιµές εισαγόµενων αγαθών (ενέργεια, τρόφιµα) ευθύνονταν για την άνοδο του πληθωρισµού κατά 45%, η αύξηση των κερδών κατά 45%, ενώ το κόστος εργασίας κατά 10%. Αυτό δεν συµβαίνει στο σύνολο της αγοράς, αλλά κυρίως στα προϊόντα που έχουν ανελαστική ζήτηση όπως τα τρόφιµα ,τα φρούτα και τα κηπευτικά αλλά και βασικά είδη κατανάλωσης από τις υπεραγορές.
Η ενέργεια είναι ένα σηµαντικό θέµα άρρηκτα συνδεδεµένο µε την οικονοµική ανάπτυξη και την κλιµατική κρίση. ∆υστυχώς η στρατηγική που ακολουθείται από αλλεπάλληλες κυβερνήσεις είναι ατελέσφορη και επιβαρύνει αχρείαστα την οικονοµία, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.
Συχνά γίνονται προτάσεις σε πολλές χώρες κυρίως από πολιτικούς και κόµµατα της αριστεράς για έκτακτη φορολόγηση των απρόσµενων υπερκερδών των τραπεζών και των εταιρειών ενέργειας. Αυτή η πρόταση ακούγεται µεν λογική αλλά επί της ουσίας κρύβει κινδύνους όπως την αποθάρρυνση των ξένων επενδύσεων και φυγή κεφαλαίων. Επίσης, υπάρχει ο κίνδυνος το επιπρόσθετο κόστος να µεταφερθεί στους καταναλωτές µέσω αυξηµένων τιµών. Μια πιο συνετή πολιτική θα ήταν η πίεση προς αυτές τις εταιρείες να µειώσουν τις υπερχρεώσεις και τα υπερκέρδη µέσα σε ένα µεσοπρόθεσµο ορίζοντα.
Τέλος υπάρχει το θέµα των ψηλών τιµών από την ανελαστική ζήτηση όπως τα τρόφιµα, τα φρούτα και τα κηπευτικά αλλά και βασικά είδη κατανάλωσης από τις υπεραγορές και φρουταρίες. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει δύο πιλοτικές εφαρµογές σε µια προσπάθεια να επιφέρει διαφάνεια στις τιµές και να επιτρέψει στους καταναλωτές να συγκρίνουν σε πραγµατικό χρόνο µεταξύ των τιµών διάφορων προϊόντων πριν να προβούν σε αγορές.
Η εφαρµογή e-kalathi αναµένεται να λειτουργήσει πριν τα Χριστούγεννα εθελοντικά και µε περιορισµένα προϊόντα και θα αποτελέσει ένα σηµαντικό εργαλείο για βελτίωση της διαφάνειας στην αγορά, καθώς θα παρέχει στον καταναλωτή άµεση πληροφόρηση, σε καθηµερινή βάση, για τις τιµές των βασικών για ένα νοικοκυριό προϊόντων.
Το e-κοφίνι είναι ένα παρατηρητήριο τιµών οπωροκηπευτικών προϊόντων, που δηµοσιεύει τακτικά τις µέσες τιµές πώλησης της ντόπιας παραγωγής. Στόχος του είναι η βελτίωση των συνθηκών διαφάνειας στην αγορά, µέσω της ενηµέρωσης του καταναλωτή και του παραγωγού για τις τιµές των προϊόντων.
Η ανάπτυξη πρέπει να αντανακλάται και στα εισοδήματα
Η ανάπτυξη της οικονοµίας µετά την ανεξαρτησία είχε στηριχθεί στη µετεξέλιξή της από τον πρωτογενή στον δευτερογενή τοµέα και στην ανάπτυξη µιας ισχυρής τριµερούς συνεργασίας, η οποία εµπέδωσε τη στενή συνεργασία µεταξύ των κοινωνικών εταίρων και την εργατική ειρήνη. Η ισορροπία αυτή µε το πέρασµα του χρόνου, έχει ανατραπεί κυρίως γιατί η οικονοµία έχει γίνει πιο ανταγωνιστική, ανοικτή και εξωστρεφής. Σε κοινωνικό επίπεδο οι ισχυροί κοινωνικοί δεσµοί στο πλαίσιο της οικογένειας, της κοινότητας και του χώρου εργασίας έχουν ατονήσει και οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο εσωστρεφείς και ατοµικιστές.
Ως αποτέλεσµα την τελευταία δεκαετία και ως απότοκο της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, της πανδηµίας και της αναστάτωσης στην οικονοµία την οποία επέφερε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, έχουν ανατραπεί ισορροπίες εις βάρος των εργαζόµενων. ∆υστυχώς οι εργοδότες, µε την ανοχή της κυβέρνησης, παραγνωρίζοντας το επιτυχηµένο µοντέλο της τριµερούς συνεργασίας έχουν επιβάλει εργασιακές συνθήκες που παραπέµπουν σε άλλες εποχές.
Οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις φαίνονται αποφασισµένες να επαναφέρουν την ισορροπία σε µια σειρά από θέµατα όπως την κατοχύρωση των συλλογικών διαπραγµατεύσεων και την επαναφορά ωφεληµάτων που παραχώρησαν τις περιόδους κρίσεων της περασµένης δεκαετίας, την αποκατάσταση της ΑΤΑ, της επαναφοράς του δικαιώµατος της σύνταξης στα 63 έτη χωρίς αναλογιστική αποκοπή 12% και του ορισµού του κατώτατου µισθού σε ωριαία βάση στο όριο του 60% του ενδιάµεσου εισοδήµατος ως η σχετική εισήγηση εκ µέρους του καθ’ ύλην αρµόδιου Επιτρόπου της Ε.Ε.. Οι µακροχρόνιες διαπραγµατεύσεις για την υπογραφή συλλογικών συµβάσεων στην οικοδοµική και ξενοδοχειακή βιοµηχανία αλλά και η µακρόχρονη απεργία στον κλάδο σκυροδέµατος αναδεικνύουν τη νέα στρατηγική των εργαζόµενων για επανάκτηση του µέρους του πλούτου που τους αναλογεί. Βεβαίως η προσπάθεια αυτή δηµιουργεί κινδύνους για την εργατική ειρήνη και την ανάπτυξη της οικονοµίας, οι οποίοι θα πρέπει να τύχουν χειρισµού µε σύνεση και υπευθυνότητα.
Η ανατροπή στην ισορροπία υπάρχει και στο επίπεδο των εισοδηµάτων των εργαζόµενων σε σχέση µε τη συσσώρευση πλούτου εκ µέρους των εργοδοτών, των επιχειρηµατιών και των επενδυτών. Αυτή η διαφορά είναι ιδιαίτερα αισθητή µε τη δραµατική αύξηση στον πληθωρισµό τα δύο προηγούµενα έτη. Οι εργαζόµενοι ζητούν αποκατάσταση των µισθών τους, το οποίο όµως συνεπάγεται µεγάλο κόστος για τους εργοδότες. Ο τέως και νυν Υπουργός Εργασίας σε αρκετές περιπτώσεις έχουν υιοθετήσει πολιτικές που ευνοούν τους εργοδότες και την κυβέρνηση, ως εργοδότη, σε βάρος των εργαζόµενων. Επίσης επέδειξαν απροθυµία να εξαντλήσουν τον κοινωνικό διάλογο σε χρονίζοντα θέµατα όπως τον κατώτατο εθνικό µισθό την Αυτόµατη Τιµαριθµική Αναπροσαρµογή (ΑΤΑ) και τη συνταξιοδότηση στα 63 έτη.
Η γενική εικόνα πιο πάνω παρουσιάζει µια εθνική οικονοµία σε ανάπτυξη και ισχυρή κερδοφορία των επιχειρήσεων, οι οποίες όµως δεν αντανακλώνται στα διαθέσιµα εισοδήµατα των µισθωτών όπου παρουσιάζεται αδυναµία να αντιµετωπίσουν τις υψηλές δόσεις δανείων, τις αυξηµένες τιµές ενέργειας και βασικών καταναλωτικών αγαθών. Η εξασθένηση της µεσαίας τάξης οδηγεί πολίτες σε απόγνωση και κακές πολιτικές επιλογές. Αυξάνει τη δύναµη των ακραίων πολιτικών κοµµάτων και οδηγεί στην Ευρωβουλή ακροδεξιούς και άλλους που δεν έχουν θέση εκεί. Σύσσωµη η πολιτική ηγεσία θα πρέπει να εγκύψει στο θέµα και να βρει τις λύσεις που θα φέρουν την ισορροπία στην Οικονοµία και στην Κοινωνία.
Προσδοκίες
Για το νέο έτος προσδοκώ ότι θα επέλθει ειρήνη και ασφάλεια και ότι ο Καλός Θεός θα βοηθήσει όπως οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν ότι η βία παράγει βία και η αδικία και η απληστία παράγουν αδικία και ότι ο πόλεµος δεν λύνει προβλήµατα. Τα προβλήµατα επιλύονται µε τον διάλογο και τις αµοιβαίες υποχωρήσεις. Η Ύβρις η οποία προέρχεται από την αδικία, την αλαζονεία, την υπέρµετρη φιλοδοξία και την απληστία επιφέρει την Νέµεσιν η οποία επαναφέρει τα πράγµατα στη σωστή τάξη, αφαιρώντας τα «εύσηµα» που µε αθέµιτα και άνοµα µέσα αποκτήθηκαν. Ο λαός πολύ σοφά λέει ότι «όλα εδώ πληρώνονται». Το µέτρο είναι µια βασική αρετή και πυξίδα στην ιδιωτική και τη δηµόσια σφαίρα.
Προσδοκώ ότι η δηµοκρατία και η αξιοκρατία θα εµπεδωθούν σε µια ανεξάρτητη, ελεύθερη και ενωµένη Οµόσπονδη Κυπριακή ∆ηµοκρατία όπου θα κυβερνούν, θα διοικούν και θα διευθύνουν οι άριστοι ( έντιµοι, καλοί, έξυπνοι, ικανοί και εργατικοί).
Προσδοκώ ένα κράτος ευνοµίας, ισονοµίας, ισοκρατίας, χωρίς διαφθορά και πελατειακές σχέσεις, όπου οι πολίτες θα είναι ελεύθεροι να πραγµατοποιήσουν τα όνειρά τους ανεξάρτητα της φυλής, του φύλου, της ηλικίας, της θρησκείας ή του σεξουαλικού προσανατολισµού τους .
Προσδοκώ ένα κράτος όπου τα βασικά δηµόσια αγαθά της ασφάλειας, της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης και της παιδείας θα είναι διαθέσιµα σε όλους τους πολίτες. Ένα κράτος που θα προστατεύει και θα περιθάλπει τους αδύνατους και θα τους καθοδηγεί και ενθαρρύνει να επανεντάσσονται στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας. Προσδοκώ, ακόµη, ότι θα υπάρχει ένα µεγάλο δίχτυ ασφάλειας για αυτούς που δεν µπορούν να επανενταχθούν.
Προσδοκώ ένα καλύτερο έτος 2025. Οψόµεθα!!
*Εργάτης Γνώσης
Διαβάστε επίσης: Θετικό το πρόσημο αλλά οι προκλήσεις παραμένουν