Της Ευδοκίας Παπαδοπούλου
Ήταν 25 Ιουλίου του 1978 όταν ο γυναικολόγος Patrick Steptoe και ο εμβρυολόγος Robert Edwards περνούσαν την πόρτα του χειρουργικού θαλάμου του Νοσοκομείου Royal Oldham στο Μάντσεστερ του Ηνωμένου Βασιλείου και ετοιμάζονταν για τη σημαντικότερη ίσως επέμβαση της σταδιοδρομίας τους.
Η συνέχεια έμελλε να αλλάξει για πάντα την ιστορία, αφού δεν θα αναπτέρωνε μόνο τις ελπίδες εκατομμυρίων ανθρώπων ανά το παγκόσμιο που επιθυμούσαν -χωρίς όμως επιτυχία- να γίνουν γονείς, αλλά θα έδινε ζωή σε συνανθρώπους μας που, χωρίς την επιμονή των δύο αυτών επιστημόνων, δεν θα βρισκόντουσαν ποτέ ανάμεσά μας.
Λίγες ώρες αργότερα, η είδηση της γέννησης της Louise Brown στο βρετανικό νοσοκομείο κάνει τον γύρο του κόσμου. Η πρώτη επιτυχημένη εξωσωματική γονιμοποίηση είναι πλέον γεγονός και η Louise παίρνει το προσωνύμιο «το πρώτο παιδί του σωλήνα».
Έκτοτε περισσότερα από 12 εκατομμύρια παιδιά έχουν γεννηθεί παγκοσμίως με εξωσωματική γονιμοποίηση. Μάλιστα, εφτά χρόνια μετά την ιστορική γέννηση της Louise και συγκεκριμένα το 1985, θα καλωσόριζε και η Κύπρος το πρώτο παιδί που θα γεννιόταν με τη μέθοδο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Το νομοθετικό πλαίσιο
Τριάντα ολόκληρα χρόνια χρειάστηκαν, ωστόσο, από τη γέννηση εκείνου του πρώτου παιδιού, προκειμένου να θεσπιστεί στην Κύπρο σχετική νομοθεσία, αφού μόλις το 2015 ψηφίζεται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων ο περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμος.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία «ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» σημαίνει κάθε μέθοδο προς επίτευξη κυοφορίας που επιτυγχάνεται με μεθόδους άλλες, πλην της φυσιολογικής ένωσης άνδρα και γυναίκας και οι οποίες εφαρμόζονται σε ειδικά οργανωμένες μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Σήμερα, οκτώ συνολικά εξειδικευμένες μονάδες πραγματοποιούν θεραπείες εξωσωματικής γονιμοποίησης και μεταφοράς εμβρύων στην Κύπρο.
Τα ζευγάρια, οι μονήρεις και ο διαχωρισμός
Με βάση τον νόμο, δικαίωμα τεκνοποίησης μέσω μεθόδων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν:
• «ζευγάρια» που έχουν τελέσει νόμιμα γάμο ή διατηρούν σταθερή και μόνιμη σχέση και
• «μονήρη άτομα», όρος που σήμερα ερμηνεύεται πως αφορά κατ’ αποκλειστικότητα γυναίκες.
Παρόλα αυτά, για όσες γυναίκες δεν βρίσκονται «σε σταθερή και μόνιμη σχέση με άλλο πρόσωπο», η διαδικασία δεν είναι απλή, αφού, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι υποχρεωμένες να υποβάλουν αίτηση και να εξασφαλίσουν έγκριση από το Συμβούλιο Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΣΙΥΑ).
Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες άνω των 50 ετών.
Δρομολογούνται βελτιώσεις
Με θετικό πρόσημο χαρακτηρίζει ο δρ Νίκος Ζωττής, μαιευτήρας - γυναικολόγος στην Κλινική Λήδρα και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Παγκύπριας Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας, το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο.
Μιλώντας στο Economy Today, ανέφερε πως «το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει στην Κύπρο είναι πάρα πολύ καλό, ειδικότερα, σε σχέση με άλλες χώρες», επισημαίνοντας παράλληλα πως, «αυτό το διάστημα γίνονται διεργασίες για κάποιες βελτιώσεις οι οποίες βρίσκονται σε τροχιά άμεσης υλοποίησης».
Αξίζει να σημειωθεί πως σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη συζήτηση στην Επιτροπή Υγείας αναφορικά με την τροποποίηση του νόμου για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.
Όπως εξηγεί ο δρ Ζωττής, οι αλλαγές που δρομολογούνται στο -υπό συζήτηση- νομοσχέδιο θα διευκολύνουν, μεταξύ άλλων, τις μονήρεις γυναίκες, αφού δεν θα χρειάζεται πλέον να εξασφαλίζουν έγκριση από το συμβούλιο για να προχωρήσουν σε εξωσωματική θεραπεία.
Επιπρόσθετα, το ανώτατο όριο για τεκνοποίηση θα αυξηθεί από τα 50, που ισχύει σήμερα, στα 53 έτη. «Σε ό,τι αφορά το ηλικιακό σκέλος, θα υπάρχουν συγκεκριμένες δικλείδες ασφαλείας», συμπληρώνει, περιγράφοντας πως «θα εξετάζεται εάν η ενδιαφερόμενη είναι σε θέση βιολογικά να προχωρήσει σε αυτή τη διαδικασία και σε συνάρτηση με την κλινική της εικόνα, η απόφαση θα είναι στη διακριτική ευχέρεια του γυναικολόγου».
Η θεσμοθέτηση, τόσο της παράτασης του ορίου ηλικίας, όσο και του δικαιώματος στις μονήρεις γυναίκες να περνούν από την ίδια -πιο απλή- διαδικασία όπως τα ζευγάρια, είναι βαρύνουσας σημασίας, καθ’ ότι τα αιτήματα για παροχή εξαίρεσης που καλείται να εξετάσει το ΣΙΥΑ είναι πλέον πάρα πολλά, γεγονός που αντανακλά και τις ανάγκες της κυπριακής πραγματικότητας.
Ο δρ Ζωττής εκτιμά πως εντός της τρέχουσας κοινοβουλευτικής περιόδου, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο, το νομοσχέδιο θα ψηφιστεί από τη Βουλή και οι νέες πρόνοιες θα τεθούν σε εφαρμογή.
- Φάκελος «επιδοτήσεις» Γύρω στα €15 εκατομμύρια οι κρατικές δαπάνες σε μία τριετία
- 430% η αύξηση από το 2016. Το κράτος παρέχει προγράμματα επιδότησης υπογόνιμων ζευγαριών από το 2002
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η αύξηση του αριθμού όσων στρέφονται σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προκειμένου να τεκνοποιήσουν υπήρξε ραγδαία.
Το ίδιο και η αρωγή του κράτους.
Όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία που εξασφάλισε το Economy Today, από το 2016 μέχρι το 2022, το Υπουργείο Υγείας επιδότησε συνολικά 7.977 πολίτες.
Ειδικότερα, όπως φαίνεται στον πιο κάτω πίνακα, το 2016 το κράτος ενέκρινε για επιδότηση 416 άτομα προκειμένου να προβούν σε εξωσωματική θεραπεία αναπαραγωγής. Στη συνέχεια, υπήρξαν διακυμάνσεις, για να εκτιναχθεί ακολούθως, ο αριθμός των επιδοτήσεων τη διετία 2021-22 σε 4.307.
Συγκεκριμένα, 2.095 άτομα αιτήθηκαν και έλαβαν κρατική επιδότηση το 2021, με τον αντίστοιχο αριθμό το 2022 να ανέρχεται στις 2.212, καταγράφοντας κατ’ επέκταση αλματώδη αύξηση της τάξεως του 430%.
«Όπλο» κατά της υπογεννητικότητας
Με το κόστος μίας εξωσωματικής θεραπείας να κυμαίνεται από €4.000 μέχρι €6.000, η επιδότηση από το κράτος ενδέχεται σε αρκετές περιπτώσεις να ξεπερνά το 85% της συνολικής δαπάνης.
Επιπρόσθετα, μέχρι και τέσσερις φορές έχει κάποιος τη δυνατότητα να αιτηθεί και να λάβει χρηματοδότηση για να προβεί σε εξωσωματική θεραπεία.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, το ποσό των επιχορηγήσεων για το 2021 ανήλθε στα €4,5 εκατομμυρίων, ενώ το 2022 οι δαπάνες από το κράτος άγγιξαν τα €4.355 εκατομμύρια.
Μέχρι πρόσφατα, το ποσό της επιδότησης καθοριζόταν στις €2.500 ανά φορά.
Με στόχο την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε στις 21 Ιουνίου 2023 πρόταση του Υπουργείου Υγείας, για αναθεώρηση του Σχεδίου Επιδότησης.
Η πρόταση περιλάμβανε πρόνοια για αύξηση της επιδότησης της πρώτης θεραπείας εξωσωματικής γονιμοποίησης στις €3.500 αντί στις €2.500 που ίσχυε προηγουμένως.
Σε δηλώσεις της η υπουργός Υγείας, δρ Πόπη Κανάρη, τόνιζε πως η πρόταση «εντάσσεται στο πλαίσιο των προσπαθειών καταπολέμησης της υπογεννητικότητας».
Όπως έλεγε «η αναθεώρηση του σχεδίου κρίθηκε αναγκαία, προκειμένου να ενισχυθεί η προσπάθεια για αύξηση του πληθυσμού της χώρας μας».
Η δρ Κανάρη σημείωνε τότε πως για να καταστεί αυτό δυνατό το ποσοστό γονιμότητας θα πρέπει να αυξηθεί από το 1,32% στο 2,2%.
«Σημαντική παράμετρος σ’ αυτή την προσπάθεια είναι το γεγονός πως το 54% των γυναικών στην Κύπρο, αποκτούν το πρώτο τους παιδί μετά την ηλικία των 30 ετών. Αυτό συμβάλλει στη μείωση του ποσοστού γονιμότητας και είναι κάτι που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε μέσω του σχεδίου που ενέκρινε το Υπουργικό Συμβούλιο. Το σχέδιο προσδοκούμε ότι θα βοηθήσει πολλά ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί», υπογράμμιζε η υπουργός Υγείας.
Οι προθέσεις μάλιστα θα εξαργυρώνονταν και χρηματικά, με την δρα Κανάρη να προαναγγέλλει αύξηση του προϋπολογισμού των εν λόγω επιδοτήσεων.
«Με την εφαρμογή του αναθεωρημένου Σχεδίου Επιδότησης για κάλυψη της πρώτης θεραπείας με ποσό μέχρι €3.500, ο συνολικός προϋπολογισμός του Τμήματος Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας για το εν λόγω σχέδιο, αναμένεται πως θα ανέλθει στα €5,2 εκατομμύρια», επισήμανε.
Αξίζει επίσης, να σημειωθεί πως η φαρμακευτική αγωγή στο πλαίσιο της διαδικασίας διατίθεται δωρεάν, ενώ μέσω του ΓεΣΥ καλύπτονται αναλύσεις, επισκέψεις σε γυναικολόγους και διάφορες άλλες παροχές. Άρα, όπως μας εξηγούσαν οι αρμόδιοι του Υπουργείου Υγείας, οι πολίτες πέραν από τα δωρεάν φάρμακα και τη χρηματική επιδότηση, λαμβάνουν και υπηρεσίες μέσω του ΓεΣΥ.
Πληθαίνουν οι μονήρεις γυναίκες
Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, το ΣΙΥΑ αξιολογεί αιτήσεις που ανήκουν σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες:
α. Παρένθετη Μητρότητα (ΖΠΘΜ)
β. Μονήρες Άτομο (ΜΝ)
γ. Εξαίρεση Ορίου Ηλικίας (ΟΗ)
Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην τετραετή έκθεση του συμβουλίου για τα έτη 2016-2020, το ΣΙΥΑ εξέτασε τη διετία 2018-2019, 56 και 74 αιτήσεις που αφορούσαν μονήρεις γυναίκες. Παράλληλα, το διάστημα από τον Ιανουάριο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020, οι αντίστοιχες αιτήσεις ανήλθαν σε 43.
Ο αριθμός αυτός εκτοξεύθηκε τα επόμενα έτη, αφού αναλύοντας τα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας, συνολικά, 631 γυναίκες έλαβαν επιδότηση το 2021 και άλλες 525 το 2022. Πρόκειται για μία εντυπωσιακή αύξηση που αγγίζει το 1000% και η οποία συνεπάγεται διάφορες κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις.
Παράλληλα, για πρώτη φορά το 2022, ένας καθ’ όλα αμελητέος αριθμός ανδρών αιτήθηκε και έλαβε επιδότηση από το Υπουργείο Υγείας για να προβεί υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Όπως μας λέχθηκε από το Υπουργείο Υγείας, οι εν λόγω περιπτώσεις αφορούν καρκινοπαθείς άνδρες, οι οποίοι επιδοτούνται για σκοπούς κρυοσυντήρησης σπέρματος.
Οι λόγοι πίσω από το φαινόμενο
Ερωτηθείς για ποιο λόγο παρατηρείται αυξητική τάση στις εξωσωματικές θεραπείες, ο δρ Ζωττής, υποδεικνύει ως μία από τις βασικότερες αιτίες την καθυστέρηση των ζευγαριών να τεκνοποιήσουν. «Κυρίως μετά τα 35 έτη, τα περισσότερα ζευγάρια συναντούν δυσκολίες στην τεκνοποίηση», σημειώνει.
Όπως εξηγεί, σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, η γονιμότητα καταγράφει φθίνουσα πορεία σε συνάρτηση με την ηλικία, ειδικότερα όμως μετά την ηλικία των 35 ετών ο αριθμός των ωραρίων μειώνεται σημαντικά.
Ωστόσο, η υπογονιμότητα δεν είναι μόνο γυναικεία υπόθεση, αφού και στους άνδρες το σπέρμα φθίνει με την πάροδο του χρόνου, ιδίως μετά την ηλικία 40 ετών.
Εκτός από την ηλικία, όμως, υπάρχουν και άλλοι λόγοι πίσω από το φαινόμενο της υπογονιμότητας, οι οποίοι συνδέονται κυρίως με τον τρόπο ζωής στον δυτικό κόσμο.
«Οι βασικότεροι», αναφέρει ο δρ Ζωττής, «αφορούν τη μόλυνση του περιβάλλοντος, την κατανάλωση τροφών που περιέχουν συντηρητικά, αλλά και την παρουσία οξειδωτικών ουσιών, που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος και των ωαρίων».
Το Αρχείο Δοτών που.. αγνοείται
Κατά τη συνεδρία της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 8 Μαΐου 2023 διαπιστώθηκε πως -8 χρόνια μετά την ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας- το μητρώο για δότες ωαρίων / σπερματοζωαρίων που χρησιμοποιούνται για ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Κύπρο ήταν ανύπαρκτο.
Η αποκάλυψη έγινε στο πλαίσιο της εξέτασης του θέματος της ανωνυμίας του δότη σπέρματος / της δότριας ωαρίων και της ανάγκης εξισορρόπησης των δικαιωμάτων των εμπλεκόμενων μερών.
Η έλλειψη μητρώου συνεπάγεται αδυναμία εποπτικού ελέγχου και κατ’ επέκταση παραβίαση της νομοθεσίας είχε λεχθεί στην Επιτροπή από εκπροσώπους των ιατρικών μονάδων.
Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ειρήνη Χαραλαμπίδου ανέφερε πως:
«Ακούσαμε με μεγάλη έκπληξη ότι οκτώ χρόνια μετά την ψήφιση της νομοθεσίας για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, δεν έχει ακόμα καταρτιστεί μητρώο δοτών». «Τα διάφορα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από μόνα τους τηρούν τα απαραίτητα στοιχεία, χωρίς να εποπτεύονται από την αρμόδια αρχή που είναι το Συμβούλιο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και κατ’ επέκταση το Υπουργείο Υγείας».
Διαβάστε επίσης: Yalla! Let's talk business