του Καθηγητή Πανίκου Πουτζιουρή *
Ο πανεπιστημιακός τομέας, τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός, συνεχίζει να σημειώνει άλματα, τόσο αριθμητικά όσο και ποιοτικά. Η συνεχής βελτίωση των κυπριακών πανεπιστημίων στις διεθνείς κατατάξεις επιβεβαιώνει την απόδοση των επενδύσεων και προσπαθειών από τους εμπλεκόμενους εταίρους σε πρωτοβουλίες που προάγουν μεταξύ άλλων: την ακαδημαϊκή αριστεία, την παροχή πλήρους πιστοποιημένης ποιοτικής εκπαίδευσης, τον σχεδιασμό προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της νέας γενιάς επαγγελματιών/επιστημόνων και επιχειρηματιών, την ανάπτυξη έρευνας αιχμής και της καινοτομίας, τη μετάδοση και εφαρμογή της τεχνογνωσίας στη βιομηχανία και, βεβαίως, την οικοδόμηση συνεργασιών με άλλα πανεπιστήμια παγκόσμιας εμβέλειας.
Η περαιτέρω ανάπτυξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο, που αποτελεί διακηρυγμένη πολιτική προτεραιότητα των πρόσφατων διακυβερνήσεων, θα ενισχύσει πολλαπλασιαστικά την κοινωνική, οικονομική, επιστημονική και επιχειρηματική ανάπτυξη της Κύπρου. Για να εξελιχθεί η Κύπρος σε ένα περιφερειακό κέντρο ανώτατης εκπαίδευσης, θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα πολυδιάστατο σχέδιο δράσης, με στόχους και χρονοδιαγράμματα και με μηχανισμούς παρακολούθησης της προόδου εν σχέσει με την προσέλευση φοιτητών από το εξωτερικό και κυρίως από τρίτες χώρες. Επίσης, είναι σημαντικό να καταγράφονται και να αντιμετωπίζονται τυχόν προβλήματα και ανασταλτικές πρακτικές που υποσκάπτουν την αναβάθμιση της Κύπρου ως ανταγωνιστικού προορισμού για πανεπιστημιακές σπουδές.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ BRANDING
Για την ενίσχυση της επωνυμίας (branding) της Κύπρου ως προορισμού για πανεπιστημιακές σπουδές, θα πρέπει οι πολιτικές των κρατικών φορέων αλλά και των εμπλεκομένων εταίρων να σέβονται τις προσδοκίες των ξένων αλλά και ντόπιων φοιτητών, που βασίζονται στις ακόλουθες βασικές αρχές, οι οποίες συνήθως διέπουν την αποστολή κάθε πανεπιστημιακού ιδρύματος με διεθνή προσανατολισμό:
(α) Προσφορά πτυχίων από ακαδημαϊκά κέντρα αριστείας που πρωταγωνιστούν στην έρευνα και καινοτομία και χαίρουν αναγνωρισιμότητας διεθνώς (academic recognition).
(β) Διασφάλιση ποιοτικής εκπαίδευσης και έρευνας μέσω ιδρυματικών, τμηματικών και προγραμματικών πιστοποιήσεων από τις αρμόδιες εθνικές ρυθμιστικές αρχές (accreditations), αλλά και στόχευση για στρατηγικά επιλεγμένες τμηματικές και προγραμματικές πιστοποιήσεις από άλλους έγκριτους διεθνείς φορείς ποιότητας (π.χ. EFMD, AACSB, AMBA κλπ.).
(γ) Ενίσχυση της πρόσβασης των φοιτητών (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων σε επαγγελματικές θέσεις φοιτητών) σε προγράμματα σπουδών που υιοθετούν ευέλικτες και καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας (διά ζώσης, διαδικτυακά και με μεικτές τεχνικές μάθησης).
(δ) Πρόσβαση σε προσιτά δίδακτρα (affordability), που να επιτρέπουν σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας να επενδύσουν στην εκπαίδευση, κατάρτιση και ανέλιξή τους.
(ε) Καταλληλότητα των προγραμμάτων σπουδών (appropriateness), ώστε να συνάδουν με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, η οποία απαιτεί γνωστικές, αναλυτικές και κοινωνικές δεξιότητες που πρέπει να προσφέρονται στα αμφιθέατρα, στα εργαστήρια αλλά και μέσω της πρακτικής εξάσκησης.
Σε σχέση με το τελευταίο, χρειάζονται περαιτέρω δράσεις για τη διασύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα ενισχυθεί και η προοπτική για απασχολησιμότητα κατά τη διάρκεια της φοίτησης (work-based L-earning) αλλά και η προοπτική για επαγγελματική αποκατάσταση μετά τη συμπλήρωση των σπουδών.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ ότι η κυπριακή πανεπιστημιακή κοινότητα έχει τη βούληση για την εκπόνηση μιας πολυδιάστατης στρατηγικής για ορθολογιστική ανάπτυξη της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Μαζί με την οικοδόμηση των πυλώνων του αναπτυξιακού προτύπου ενός σύγχρονου πανεπιστημιακού οικοσυστήματος, θα πρέπει να εξευρεθούν πρακτικές λύσεις για τα διαχρονικά προβλήματα που περιορίζουν την ανάπτυξη των ιδιωτικών πανεπιστημίων, στα οποία σήμερα είναι ενταγμένο το ένα τρίτο της φοιτητικής κοινότητας της Κύπρου.
ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Πιο αναλυτικά, για την ορθολογική ανάπτυξη της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, χρειάζονται τα εξής:
1. Η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης και συντονισμένης εκστρατείας για υποστήριξη, ανάδειξη, προώθηση και μάρκετινγκ της Κύπρου ως Κέντρου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Branding - Study for Cyprus).
2. Η συνομολόγηση περισσότερων διακρατικών συμφωνιών για αμοιβαία αναγνώριση πτυχίων και η σύσφιξη συνεργασιών στην έρευνα και ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε τομείς προτεραιότητας.
3. Η προώθηση των πανεπιστημίων της Κύπρου μέσω της παροχής κρατικών υποτροφιών σε επίλεκτους διεθνείς φοιτητές από αναπτυσσόμενες χώρες.
4. Η διόρθωση των ανισορροπιών που αντιμετωπίζει ο ιδιωτικός πανεπιστημιακός τομέας που απευθύνεται στους φοιτητές που δεν μπορούν να σπουδάσουν στο εξωτερικό ή/και δεν πληρούν τα κριτήρια εισόδου των κρατικών πανεπιστημίων.
5. Η ρύθμιση του φορολογικού καθεστώτος, που στο παρόν στάδιο είναι ετεροβαρές, καθώς τα ιδιωτικά πανεπιστήμια πληρώνουν φόρο προστιθέμενης αξίας σε κεφαλαιουχικές δαπάνες τις οποίες δεν μπορούν να ανακτήσουν.
6. Η οικοδόμηση συνεργειών μέσω μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής η οποία να συνυπολογίζει την αναδυόμενη ιδιωτική πρωτοβουλία τόσο στην εκπαίδευση όσο και στους τομείς της υγείας, της ενέργειας και της έρευνας. Χρειάζεται μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των κυπριακών πανεπιστημίων και των εταίρων που δραστηριοποιούνται στους πιο πάνω τομείς, για την άντληση κονδυλίων από ευρωπαϊκά προγράμματα, ώστε να μπορέσουν να συγχρηματοδοτήσουν ζωτικές επενδύσεις για τη διεύρυνση και αναβάθμιση των υποδομών, προσφέροντας έτσι περισσότερα και πιο ελκυστικά προγράμματα σπουδών που θα επωφελούνται από την έρευνα η οποία θα διενεργείται σε ερευνητικά κέντρα.
7. Η επένδυση και αναβάθμιση της έρευνας μέσω ενός προσανατολισμένου προς την έρευνα μοντέλου καταμερισμού φόρτου εργασίας (academic workload model). Είναι σημαντικό να γίνει από όλους αντιληπτό ότι το ερευνητικό έργο των επί μέρους ακαδημαϊκών τμημάτων είναι αυτό που θα υποβοηθήσει την κατάταξη των κυπριακών πανεπιστημίων στον χάρτη των διακεκριμένων ιδρυμάτων παγκόσμιας εμβέλειας που πρωτοστατούν στην εκπαίδευση, στην έρευνα και στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και καινοτόμων λύσεων.
8. Η υιοθέτηση μιας αναθεωρημένης στρατηγικής για την έξυπνη, στοχευμένη και υπό δικλείδες ασφαλείας απλοποίηση των διαδικασιών εκχώρησης φοιτητικής βίζας σε φοιτητές εκτός ΕΕ, αλλά και η δυνατότητα αυτών να έχουν πρόσβαση σε ευκαιρίες εργοδότησης στο αντικείμενο των σπουδών τους για εργασία υπό προϋποθέσεις μετά τις σπουδές τους για απόκτηση εμπειρίας.
9. Η συνεχής υποστήριξη από το ΔΙΠΑΕ για την υιοθέτηση πολιτικής εδραίωσης της Εσωτερικής Ιδρυματικής Μονάδας Διασφάλισης της Ποιότητας, ώστε να μπορούν τα πανεπιστήμια, ανεξάρτητα και με ευελιξία, να αναβαθμίζουν υφιστάμενα προγράμματα σπουδών και να εισάγουν νέα, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων που περιλαμβάνουν κατευθύνσεις (pathways) ή και των επονομαζόμενων foundation programmes.
Η υλοποίηση μιας συγκροτημένης και ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη συνεχή ανάπτυξη των πανεπιστημίων και γενικά του τομέα της έρευνας και καινοτομίας είναι καθοριστικής σημασίας για τη διάνοιξη νέων οριζόντων ανάπτυξης, μέσα στο πλαίσιο της νέας εποχής της ψηφιοποίησης, της τεχνολογικής αναβάθμισης και της στρατηγικής προσαρμοστικότητας που απαιτείται λόγω του μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος, το οποίο επιπλέον επηρεάζεται από τις επιπτώσεις της πανδημίας αλλά και από τις συνέπειες του Brexit (οι οποίες αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των διαχρονικών σχέσεων της Κύπρου με το Ηνωμένο Βασίλειο).
Εν κατακλείδι, μια ανθούσα ανώτατη εκπαίδευση, με πανεπιστήμια διεθνούς εμβέλειας και κύρους και με συντεταγμένες πρακτικές για την ένταξη ξένων φοιτητών, θα γίνει αναπόσπαστο κεφάλαιο της νέας οικονομικής στρατηγικής της Κύπρου και θα φέρει την ποθούμενη πολυδιάστατη ανάπτυξη με νέες θέσεις εργασίας. Είναι αξιοσημείωτο το ότι η εμπειρία από άλλα κράτη καταδεικνύει πως για κάθε 7 ξένους φοιτητές δημιουργούνται 3 νέες θέσεις εργασίας. Επιπρόσθετα, οι ερευνητικές και καινοτόμες δραστηριότητες θα επιδράσουν θετικά στη συνεχή αναζωογόνηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας σε όλους τους τομείς της κυπριακής οικονομίας.
*Πρύτανη Πανεπιστημίου UCLan Cyprus