Του Πέτρου Λοή*
Είναι γεγονός ότι βιώνουμε μια αναπάντεχη και σοβαρή κατάσταση, η οποία έχει πολυδιάστατη επίδραση στη Κύπρο. Η εμφάνιση και εξάπλωση του νέου κορωνοϊού επηρέασε, συνεχίζει και θα συνεχίσει να επηρεάζει την οικονομία του τόπου μας, την υγεία των ανθρώπων, αλλά και την καθημερινότητα και τις συνήθειες μας.
Στη συγκεκριμένη στιγμή, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια η επίδραση του νέου κορωνοϊού στην Κυπριακή οικονομία. Είναι γεγονός ότι τα μέτρα που λήφθηκαν και λαμβάνονται από την κυβέρνηση είναι πρωτόγνωρα και ο σκοπός τους ήταν η μείωση της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού στο νησί. Είναι, επίσης, γνωστό ότι τα μέτρα απαγόρευσαν ή καλύτερα αυστηρά περιόρισαν τις μετακινήσεις, επιχειρήσεις υποχρεώθηκαν να διακόψουν ή αναστείλουν τις δραστηριότητες τους, άλλες επιχειρήσεις ακολούθησαν και προώθησαν προγράμματα κατ’ οίκων εργασίας ή διαδικτυακά, και κάποιες άλλες μείωσαν σε μεγάλο βαθμό την παραγωγική τους ικανότητα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια επιδόθηκαν σε μία άνευ προηγουμένου εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Σε αυτό το άρθρο δεν θα παρουσιάσω με αριθμούς ή ποσοστά πως ο νέος κορωνοϊός επέδρασε στην κυπριακή οικονομία. Τέτοιο εγχείρημα θα μπορεί να γίνει όταν υπάρχουν επιβεβαιωμένα και ακριβή δεδομένα. Αυτή την δεδομένη στιγμή, η οποιαδήποτε αριθμητική ή ποσοστιαία ανάλυση ή παρουσίαση των επιπτώσεων, αλλά και η βαρύτητα που θα μπορούσε να δοθεί στα πιο κάτω σενάρια που αναλύονται σε συντομία, θα περιείχαν κινδύνους και πιθανές ασάφειες και ανακρίβειες. Είναι σημαντικό όμως το γεγονός ότι η Κυβέρνηση αξιολογεί καθημερινά την κατάσταση, αφού θα χρειαστεί να προσαρμόσει την δημοσιονομική της πολιτική. Σύνεση και προσοχή χρειάζεται αφού ήδη το δημόσιο χρέος είναι πολύ ψηλό (95.5% του ΑΕΠ το 2019 από στοιχεία του οίκου Fitch), αλλά και άλλοι οικονομικοί δείχτες είναι επιβαρυμένοι.
Πιο κάτω, όμως, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω, σε γενικές γραμμές, τις επιπτώσεις στην οικονομία αλλά και στη καθημερινή οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων και συμπολιτών μας, υπό το πρίσμα τεσσάρων σεναρίων.
Σενάριο 1: Καλύτερο σενάριο
Στη καλύτερη περίπτωση η πανδημία να περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό μέχρι τέλος Απριλίου. Ήπιες επιπτώσεις στην κατανάλωση, το εμπόριο, τις μεταφορές, τις υπηρεσίες και στον τουρισμό. Θα πρέπει όμως να ληφθούν υπόψη και εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν τα προαναφερόμενα και δεν μπορούν να ελεγχθούν εσωτερικά από την πολιτεία. Η οικονομία της Κύπρου δεν είναι απομονωμένη και έτσι δεν μπορεί να αγνοηθεί το εξωτερικό περιβάλλον. Με βάση τα δεδομένα που παρουσιάζονται τη δεδομένη στιγμή, αυτό το σενάριο είναι απομακρυσμένο, και δυστυχώς οι πρώτες επιπτώσεις στο εμπόριο, τουρισμό, κλπ. έχουν ήδη εμφανιστεί.
Σενάριο 2: Μετριοπαθές σενάριο
Στο σενάριο αυτό υποθέτουμε ότι η πανδημία στην Κύπρο θα ελεγχθεί μέχρι τους καλοκαιρινούς μήνες. Σε αυτή τη περίπτωση, οι επιπτώσεις αρχίζουν να παίρνουν μια πιο δύσκολη διάσταση. Μεγάλες απώλειες στον τουρισμό, στις μεταφορές και το εμπόριο, οι επιχειρηματίες λαμβάνουν μέτρα διάσωσης των επιχειρήσεων τους μειώνοντας μισθούς ή ακόμα προχωρούν με απολύσεις προσωπικού. Επίσης, γίνονται πιο έντονες οι πιέσεις στις εισαγωγές και εξαγωγές, και διαφαίνεται πλέον ξεκάθαρα η μείωση στο ΑΕΠ. Σημαντική θα είναι και η αυξανόμενη ανάγκη υγειονομικής και ιατρικής περίθαλψης με άμεση ανάγκη αντιμετώπισης της δυσμενούς κατάστασης.
Σενάριο 3: Χειρότερο σενάριο
Σε αυτό το σενάριο θεωρούμε ότι υπάρχει επέκταση της πανδημίας και μετά το τέταρτο τρίμηνο του 2020. Όλοι απευχόμαστε να υπάρξει τέτοιο σενάριο αφού οι επιπτώσεις θα είναι πραγματικά τραγικές για τον τόπο μας, με ορατό πλέον τον κίνδυνο να υπάρξουν χειρότερες επιπτώσεις από αυτές που ζήσαμε το 2013. Πλήττονται σοβαρά οι εισαγωγές και εξαγωγές. Δεν μπορώ ακόμα να φανταστώ τη πτώση των επενδύσεων, του εμπορίου, των υπηρεσιών και την παραγωγική ικανότητα των επιχειρήσεων. Τραγικές θα είναι οι επιπτώσεις στον τουρισμό, με πιθανό σενάριο τον επηρεασμό των κρατήσεων για την επόμενη τουριστική περίοδο. Η αγορά εργασίας θα έχει πληγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και θα υπάρξει ραγδαία αύξηση της ανεργίας. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω μείωση στην κατανάλωση. Βέβαια θα υπάρξει συρρίκνωση και σε άλλους σημαντικούς τομείς της οικονομίας (π.χ. οικοδομική βιομηχανία), αλλά και μείωση στα έσοδα του κράτους. Αυτό θα υποχρεώσει την κυβέρνηση να αναζητήσει δανεισμό, την ίδια ώρα που θα επιδεινώνεται η ύφεση. Θα παρατηρηθεί, επίσης, μεγάλη αύξηση και νέο κύμα Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων (NPEs) στις τράπεζες καθώς και περαιτέρω αδυναμία τήρησης υφιστάμενων ρυθμίσεων αποπληρωμής δανείων.
Σενάριο 4: Απρόβλεπτο και Απεχθές σενάριο
Κάποιος θα διερωτηθεί αν μπορεί να υπάρξει και χειρότερο σενάριο από το Σενάριο 3. Αυτό δεν μπορεί να το προβλέψει κανείς, αλλά μπορούν να γίνουν σκέψεις και να υπάρχουν έτοιμα μέτρα αν υπάρξει το απροσδόκητο και απρόβλεπτο. Και αυτό θα είναι ένα άλλο σοβαρό γεγονός εν μέσω της πανδημίας, που μόνο να το σκεφτεί κάποιος τρομάζει. Οι επιπτώσεις θα είναι ανυπολόγιστες και θα αρχίσουν να σείονται τα θεμέλια της κυπριακής οικονομίας. Ποτέ δεν μπορούμε να αποκλείουμε οτιδήποτε.
Ποιος μπορούσε πριν δύο μήνες να φανταστεί ότι θα ζούσε τις σημερινές καταστάσεις. Πριν δύο μήνες, οι άνθρωποι έκαναν όνειρα για το μέλλον τους, προγραμμάτιζαν τις καλοκαιρινές τους διακοπές, αρκετοί ανυπομονούσαν να προαχθούν στην εταιρία που εργάζονται, τα παιδιά προγραμμάτιζαν το διάβασμα των τελικών τους εξετάσεων, και πολλές επιχειρήσεις σχεδίαζαν τα επενδυτικά τους πλάνα.
Στο άρθρο δεν έχω ασχοληθεί για το ψυχολογικό μέρος της πανδημίας. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε τους συνανθρώπους μας και τη στήριξη που χρειάζονται, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα τα πιο πάνω είναι σημαντικά αλλά προσωρινά και φθαρτά, και επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε το εθνικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα μας.
Ευελπιστούμε ότι πολύ σύντομα η πανδημία του νέου κορωνοϊού, θα θεωρείται μια κακή παρένθεση για τον τόπο μας αλλά και την ανθρωπότητα, παρότι τα δεδομένα και τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής δεν είναι καλά αλλά ούτε και ενθαρρυντικά. Με την ενημέρωση που λαμβάνουμε στη Κύπρο η κατάσταση βρίσκεται υπό έλεγχο αλλά δεν παύει από το να είναι ευμετάβλητη, και συνεπώς χρειάζεται εγρήγορση για να περάσουμε αυτή τη κρίση με τις λιγότερες επιπτώσεις. Σε επόμενο μου άρθρο, θα επιχειρήσω να παραθέσω τις απόψεις μου για την επόμενη μέρα και την πορεία που πιθανό θα κληθεί η Κύπρος και ο κόσμος της να ακολουθήσει.
Τέλος, να ευχαριστήσουμε όλους όσους συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αυτού του εχθρού, αλλά και να προσευχόμαστε για όλους αυτούς και τους ασθενείς ο Θεός να τους δίνει δύναμη μέχρι την τελική νίκη.
*Ο Καθηγητής Πέτρος Λοής είναι Πρόεδρος Τμήματος Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.