Του Γιώργου Θεοχαρίδη
Καθώς πλησιάζουμε προς το τέλος του 2019, συνηθίζεται πάντοτε την περίοδο αυτή και είναι μια καλή ιδέα να κάνουμε μια αναδρομή πίσω στο χρόνο ώστε να αξιολογήσουμε τις επιδόσεις της οικονομίας μας, αλλά ταυτόχρονα να εξετάσουμε και το τι θα ακολουθήσει κατά το νέο έτος. Ποιες είναι λοιπόν οι προοπτικές, οι ευκαιρίες, καθώς και οι κίνδυνοι για το έτος 2020;
Όσον αφορά στην οικονομία, η χρονιά που σε μερικές μέρες αφήνουμε πίσω μας, ήταν μια συνέχεια της τάσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια: Υψηλό επίπεδο ανάπτυξης του πραγματικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), μείωση της ανεργίας, πρωτογενές και δημοσιονομικό πλεόνασμα για τον ευρύτερο κυβερνητικό τομέα καθώς και σταδιακή μείωση του επιπέδου των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) για τον τραπεζικό τομέα.
Ταυτόχρονα, το επίπεδο του δημόσιου χρέους επανήλθε στην πτωτική του τροχιά μετά από απότομη αύξηση ενός έτους, το 2018, λόγω της εφάπαξ επένδυσης εκ μέρους της κυβέρνησης στον Συνεργατισμό. Θα συνεχίσει, όμως, αυτή η τάση και για το επόμενο έτος; Ποιοι είναι οι πιθανοί κίνδυνοι που θα μπορούσαν να μας εκτροχιάσουν από αυτή την πορεία;
Αυτό που προσδοκούμε είναι ότι η θετική τάση θα συνεχιστεί και κατά το 2020, με υψηλά και πάλιν επίπεδα ανάπτυξης (αλλά μικρότερα από τα προηγούμενα έτη), μείωση της ανεργίας, η οποία θα πλησιάσει τα επίπεδα της πλήρους απασχόλησης, συνέχιση του υψηλού πρωτογενούς πλεονάσματος, μείωση των επιπέδων του δημόσιου και του ιδιωτικού χρέους και περαιτέρω μείωση του επιπέδου των ΜΕΔ του τραπεζικού τομέα, μέσω κυρίως της πώλησης προβληματικών δανείων σε τρίτους.
Βέβαια θα πρέπει κάποιος να λάβει υπόψη τους κινδύνους και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί θα μπορούσαν να επηρεάσουν την απόδοση της οικονομίας και να συμβάλουν σε απόκλιση από τις προσδοκίες που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Ένας εύκολος τρόπος προσέγγισης στο θέμα αυτό είναι να γίνει διαχωρισμός των κινδύνων από τις εσωτερικές πηγές από τους κινδύνους που προέρχονται από εξωτερικές πηγές.
Εσωτερικές Πηγές Κινδύνου
- Μία δυνητική πηγή εσωτερικού κινδύνου είναι η επικείμενη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στην προσφυγή σχετικά με τις περικοπές των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων που επιβλήθηκαν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Αυτό είναι βεβαίως ένα σοβαρό ζήτημα, όχι μόνο λόγω του μεγέθους του ποσού που αφορά η απόφαση, αλλά και της επίδρασης που η απόφαση αυτή μπορεί να έχει σε άλλες ομάδες εργαζομένων, οι οποίοι επίσης επηρεάστηκαν αρνητικά από την μείωση των αμοιβών τους κατά την διάρκεια των ετών της κρίσης. Σε γενικές γραμμές, θα υποστήριζα ότι υπάρχει μια αυξανόμενη τάση για υπερβολικές απαιτήσεις από τους αξιωματούχους των συνδικαλιστικών οργανώσεων ως εάν να έχει ξεχαστεί εντελώς τι συνέβη στην οικονομία μας πριν από μερικά χρόνια. Αυτό ισχύει είτε αφορά στους υπαλλήλους της γενικής κυβέρνησης, των ημικρατικών οργανισμών, όπως είναι η Αρχή Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (ΑΤΗΚ) ή η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ), οι εκπαιδευτικοί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή οι υπάλληλοι των τραπεζών.
- Μια άλλη πιθανή πηγή κινδύνου εκ των έσω είναι η εφαρμογή του Γενικού Σχεδίου Υγείας (ΓεΣΥ). Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού προχωρούμε προς την πλήρη εφαρμογή του σχεδίου αλλά υπάρχουν πολλά εμπόδια που θα πρέπει ακόμη να ξεπεραστούν, όπως η αυτονομία των δημόσιων νοσοκομείων, που αποτελεί προϋπόθεση για την καλή λειτουργία του ΓεΣΥ. Το πώς αυτό θα επηρεάσει τα δημόσια οικονομικά απομένει να φανεί.
- Τα πιο κάτω προβλήματα που εξακολουθούν να επηρεάζουν τον τραπεζικό μας τομέα και το πώς αυτά θα εξελιχθούν μέσα στο 2020 είναι ένας άλλος δυνητικός κίνδυνος: Τα Μη Εξυπηρετούμενα Δάνεια που ακόμη βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με τα επίπεδα άλλων χωρών της ΕΕ, το χαμηλό επίπεδο κερδοφορίας, το υψηλό επίπεδο λειτουργικών εξόδων, το μικρό περιθώριο επιτοκίων, η αυξημένη ρευστότητα της οποίας η διαχείριση είναι υπερβολικά δαπανηρή για τις τράπεζες λόγω των αρνητικών επιτοκίων που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η αδυναμία παροχής επαρκών δανείων στην αγορά, η αύξηση του ανταγωνισμού από μη τραπεζικά ιδρύματα και άλλα.
- Πιθανή επιβράδυνση της κατασκευαστικής βιομηχανίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό υπήρξε ο κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη της οικονομίας τα τελευταία χρόνια. Αυτός ο κίνδυνος έχει να κάνει και με τις πρόσφατες αλλαγές στο «πρόγραμμα προσέλκυσης επενδύσεων» (ή «χρυσό» σχέδιο απόκτησης διαβατηρίων). Οι αυστηρότερες προϋποθέσεις που επέβαλε η κυβέρνηση, οι οποίες ήταν απαραίτητες και έπρεπε να είχαν τεθεί εδώ και πολύ καιρό, θα μπορούσαν ενδεχομένως να μειώσουν το ενδιαφέρον για το πρόγραμμα, εξέλιξη που θα έχει αρνητικές συνέπειες στον κατασκευαστικό τομέα.
Εξωτερικές Πηγές Κινδύνου
- Η μεγαλύτερη απειλή που υπάρχει αυτή την στιγμή στις παγκόσμιες αγορές πρέπει να είναι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι. Ο εμπορικός πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ) και της Κίνας συνεχίζεται για σχεδόν δύο χρόνια και στη διαδικασία αυτή αγαθά αξίας περίπου 750 δισεκατομμυρίων δολαρίων έχουν εκτεθεί σε δασμούς και άλλα προστατευτικά μέτρα. Άλλοι σημαντικοί εταίροι των ΗΠΑ, όπως η Ευρώπη, ο Καναδάς, το Μεξικό και η Ιαπωνία, έχουν επίσης επηρεαστεί από αυτή την στροφή στην εμπορική πολιτική των ΗΠΑ από την εκλογή του Προέδρου κ. Donald Trump και την προεκλογική του υπόσχεση με το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική». Τα προστατευτικά μέτρα επηρεάζουν το παγκόσμιο εμπόριο και, στη συνέχεια, την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Η Κύπρος, μια ανοιχτή οικονομία, δεν μπορεί να παραμείνει ανεπηρέαστη από αυτές τις εξελίξεις.
- Η ατέλειωτη ιστορία της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, γνωστή και ως Brexit, και πώς αυτή θα υλοποιηθεί τελικά, προκαλεί αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στην πραγματική οικονομία. Η νίκη του κ. Μπόρις Τζόνσον στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην αρχή έφερε σημάδια ανακούφισης ότι η έξοδος θα γίνει σύντομα και με μια συντεταγμένη συμφωνία. Ωστόσο, οι μεταγενέστερες προσπάθειές του να αποκλείσει την επέκταση της μεταβατικής περιόδου εφαρμογής της συμφωνίας πέραν του Δεκεμβρίου του 2020, σε περίπτωση που αυτό θα καθίστατο αναγκαίο, προκάλεσαν περαιτέρω ανησυχίες και αρνητικές προοπτικές για τη βρετανική, την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία. Η Κύπρος επηρεάζεται και θα έχει επιπτώσεις από την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου για πολλούς λόγους, δεδομένου ότι διατηρεί στενούς δεσμούς με την βρετανική οικονομία.
- Το «περιβάλλον χαμηλού ως αρνητικού επιτοκίου», που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι μια άλλη αιτία ανησυχίας για τις παγκόσμιες αγορές και δημιουργεί διαταραχές στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Αυτό φαίνεται να είναι ο κανόνας τώρα και αναμένεται να συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον μέχρις ότου ο πληθωρισμός ανακάμψει και φτάσει σε αποδεκτά επίπεδα. Οι Κεντρικές Τράπεζες έχουν κολλήσει, κατά κάποιο τρόπο, αφού έχουν χρησιμοποιήσει όλα τα δυνατά νομισματικά εργαλεία. Αυτός είναι και ο λόγος που τώρα παροτρύνουν για μεγαλύτερη δημοσιονομική επέκταση ως τρόπο προώθησης της ανάπτυξης, παρά την ανάγκη μείωσης του επιπέδου του δημόσιου χρέους σε πολλές χώρες. Οι επιδράσεις αυτού του περιβάλλοντος επιτοκίων είναι εμφανείς και στην Κύπρο μέσω του τραπεζικού τομέα.
- Τέλος, δεν μπορεί κάποιος να αγνοήσει τις εντάσεις που υπάρχουν με την Τουρκία και την παράνομη επέμβαση της στην Αποκλειστική Οικονομική μας Ζώνη (ΑΟΖ). Αυτό δημιουργεί εμπόδια στην οποιαδήποτε μορφή ξένων επενδύσεων, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο για την χώρα μας. Μπορεί επίσης να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις και στην τουριστική μας βιομηχανία, που αποτελεί ένα από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας μας.
Με τα όσα έχω παραθέσει πιο πάνω προσπάθησα να δώσω μια σύντομη εκτίμηση για το τι πρέπει να αναμένουμε για την οικονομία μας το επόμενο έτος, αλλά επίσης να τονίσω μερικούς από τους κινδύνους που πρέπει να λάβουμε υπόψη, τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς. Αυτός ο κατάλογος δεν είναι καθόλου εξαντλητικός. Απλά περιλαμβάνει εκείνες τις πηγές κινδύνου που θεωρώ ως τις πιο σημαντικές και τις οποίες θα πρέπει να αξιολογήσουμε και να διαχειριστούμε.