Κυριάκος Ε. Γεωργίου*
Με την αλλαγή του έτους είθισται να γίνεται ένας απολογισμός του απερχόμενου και μια εκτίμηση για το επερχόμενο. Οι μόνες σταθερές των καιρών είναι η αβεβαιότητα και η αλλαγή και με αυτές θα πρέπει να πορευτούμε. Η απαισιόδοξη επιστήμη των οικονομικών για ακόμη μια φορά αποτελεί ταυτόχρονα μια πυξίδα και ένα εργαλείο ανάλυσης των δεδομένων και αναζήτησης των δεομένων. Παρά τις νότες αισιοδοξίας από διάφορες πλευρές θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και λίγο συντηρητικοί ως προς τις προβλέψεις και έτσι να είμαστε λίγο πιο ασφαλείς.
Φαίνεται ότι βρισκόμαστε για ακόμη μια φορά μπροστά σε μια νέα δομική αναδιάταξη της παγκόσμιας οικονομίας και ίσως μιας νέας φάσης της παγκοσμιοποίησης και της τάξης πραγμάτων. Στο κείμενο αυτό γίνεται μια αναδρομή σε θέματα που έχουν απασχολήσει τη στήλη μέσα στο 2023 και οι προσδοκίες για το 2024.
Απολογισμός
Από τον Μάρτιο του 2023 έχουμε μια νέα κυβέρνηση, η οποία εν πολλοίς είναι συνέχεια της προηγούμενης. Ο νέος πρόεδρος ηγείται της χώρας σε μια περίοδο γεμάτη προκλήσεις και ευκαιρίες και έχει την ευκαιρία να διαμορφώσει την ημερήσια διάταξη για τα επόμενα 5, ίσως και περισσότερα, έτη. Τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το Κυπριακό Πρόβλημα, την Κλιματική Κρίση, την Αξιοκρατία και την Πάταξη της Διαφθοράς, την Οικονομία, την Υγεία, την Παιδεία και την Ενέργεια.
Οι τελευταίοι μήνες αποδεικνύονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντες και ανατρεπτικοί. Πολλοί θεσμοί και σταθερές έχουν ανατραπεί και το πολιτικό σκηνικό παρουσιάζεται ασταθές, αβέβαιο και με έντονες διεργασίες και αναταράξεις. Αυτή η αστάθεια και αβεβαιότητα δεν είναι θετικές για την ομαλή ανάπτυξη της οικονομίας και του επιχειρείν. Η κατάσταση επιβαρύνεται, ακόμη περισσότερο, από την αδράνεια και απροθυμία των τέως και νυν προέδρων της Δημοκρατίας να επιλύσουν ώριμα και χρονίζοντα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία και την οικονομία.
Ο Peter Drucker (1909 -2005) συμβούλευε ότι για κάθε θέση εργασίας αναζητούμε ανθρώπους καλούς, έντιμους, έξυπνους ικανούς και εργατικούς. Έδιδε μεγάλη σημασία στην καλοσύνη και την εντιμότητα. Αν ο εργαζόμενος δεν είναι καλός και έντιμος, καλύτερα να είναι βλάκας και τεμπέλης, έτσι ώστε να κάνει τη λιγότερη δυνατή ζημιά. Η Κύπρος πλήρωσε μεγάλο τίμημα, γιατί στο παρελθόν είχε όχι τόσο έξυπνους, ικανούς, καλούς και έντιμους ηγέτες. Στο τέλος της ημέρας θα πρέπει να είμαστε ήσυχοι με τη συνείδησή μας ότι έχουμε κάνει την καλύτερη δυνατή επιλογή και όχι το «μη χείρον βέλτιστον».
Τα της Υγείας
Στον χώρο της υγείας εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες προκλήσεις σε σχέση με τη λειτουργία του Οργανισμού Ασφάλισης Υγείας (ΟΑΥ) και του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (ΟΚΥπΥ). Μετά από τέσσερα χρόνια λειτουργίας το ΓεΣΥ έχει αγκαλιασθεί από το σύνολο της κοινωνίας των πολιτών που απολαμβάνουν Υπηρεσίες Υγείας, στις οποίες δεν είχαν πρόσβαση προηγουμένως.
Ο ΟΑΥ έχει να διαχειριστεί το βασικό πρόβλημα των οικονομικών, αυτό της σπανιότητας των πόρων και το κόστος ευκαιρίας. Εκ του αποτελέσματος, τόσο οι πάροχοι Υγείας όσο και οι ασθενείς εκμεταλλεύονται το σύστημα απαιτώντας αυξημένες και αχρείαστες υπηρεσίες ( προκλητή ζήτηση). Ως εκ τούτου, ο ΟΑΥ θα πρέπει να αποφύγει τον ηθικό κίνδυνο και να ελέγξει την παροχή υπηρεσιών, ώστε αυτή να γίνεται στο πλαίσιο της βέλτιστης ιατρικής πρακτικής.
Ο ΟΚΥπΥ έχει να διαχειριστεί θέματα που άπτονται της χρηστής και ανταγωνιστικής διοίκησης και διεύθυνσης δημόσιων Οργανισμών Υγείας σε ένα περιβάλλον ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ανοικτής οικονομίας. Αν έχει αποδείξει κάτι η πανδημία είναι ότι τα δημόσια νοσηλευτήρια και εργαζόμενοι σ΄ αυτά είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στα δύσκολα και να σηκώσουν στους ώμους τους το βάρος κρίσεων. Όμως εξακολουθούν να υπάρχουν συμπεριφορές και νοοτροπίες οι οποίες παραπέμπουν σε άλλες εποχές. Προβλήματα φαίνεται να υπάρχουν και στο επίπεδο της διοίκησης και της αδυναμίας κατανόησης του τρόπου λειτουργίας δημόσιων νοσηλευτηρίων, δημιουργίας της σωστής οργανωσιακής κουλτούρας και καθοδήγησης των εργαζομένων. Δυστυχώς προβλήματα υπάρχουν και στη συνεργασία των δύο δημόσιων Οργανισμών.
Η παγκόσμια πρόκληση και οι πρακτικές του παρελθόντος
Η Βιώσιμη Ανάπτυξη και η Μετάβαση στην Πράσινη Κυκλική Οικονομία είναι ίσως η μεγαλύτερη παγκόσμια πρόκληση. Σε ένα μεγάλο βαθμό επιβάλλεται η επιστροφή στο μέλλον. Δυστυχώς έχουμε εγκαταλείψει πρακτικές του παρελθόντος, τότε που οι όροι Βιώσιμη Ανάπτυξη και Κλιματική Κρίση δεν ήταν γνωστοί και οι οποίες γεννήθηκαν μέσα από την πείρα των προγόνων μας, ήταν τρόπος ζωής και τις οποίες η δική μου γενιά έχει ζήσει ως τρόπο ζωής. Στα χωριά της Πιτσιλιάς τίποτε δεν πήγαινε χαμένο. Κάθε οικογένεια είχε οικόσιτα ζώα, κότες, αίγες και γαϊδούρι, τα οποία αφενός εξασφάλιζαν τροφή και αφετέρου ανακύκλωναν τροφή. Οι κότες έτρωγαν τα υπολείμματα της τροφής της οικογένειας με αντάλλαγμα αυγά και κρέας. Οι αίγες ζούσαν από τα αγριόχορτα που φύτρωναν στα περβόλια με αντάλλαγμα γάλα, κρέας και κοπριά. Το γαϊδούρι πήγαινε στο περιβόλι φορτωμένο κοπριά και λίπασμα και επέστρεφε φορτωμένο γεννήματα και από πάνω τροφή για τις αίγες.
Η ανάπτυξη της οικονομίας μετά την ανεξαρτησία είχε στηριχθεί στη μετεξέλιξή της από τον Πρωτογενή στον Δευτερογενή τομέα και στην ανάπτυξη μιας ισχυρής τριμερούς συνεργασίας, η οποία εμπέδωσε τη στενή συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και την εργατική ειρήνη. Η ισορροπία αυτή με το πέρασμα του χρόνου έχει ανατραπεί, κυρίως γιατί η οικονομία έχει γίνει πιο ανταγωνιστική, ανοικτή και εξωστρεφής. Σε κοινωνικό επίπεδο οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί στο πλαίσιο της οικογένειας, της κοινότητας και του χώρου εργασίας έχουν ατονήσει και οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο εσωστρεφείς και ατομικιστές.
Το στοίχημα στα εργασιακά
Ως αποτέλεσμα την τελευταία δεκαετία και ως απότοκο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, της πανδημίας και της αναστάτωσης στην οικονομία, την οποία επέφερε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, έχουν ανατραπεί ισορροπίες εις βάρος των εργαζομένων. Δυστυχώς οι εργοδότες, με την ανοχή της κυβέρνησης, παραγνωρίζοντας το επιτυχημένο μοντέλο της τριμερούς συνεργασίας έχουν επιβάλει εργασιακές συνθήκες που παραπέμπουν σε άλλες εποχές.
Οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις φαίνονται αποφασισμένες να επαναφέρουν την ισορροπία σε μια σειρά από θέματα, όπως την κατοχύρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της αποκατάστασης της ΑΤΑ, της επαναφοράς του δικαιώματος της σύνταξης στα 63 χρόνια χωρίς αναλογιστική αποκοπή 12% και του ορισμού του κατώτατου μισθού σε ωριαία βάση στο όριο του 60% του ενδιάμεσου εισοδήματος, ως η σχετική εισήγηση εκ μέρους του καθ’ ύλην αρμόδιου επιτρόπου της Ε.Ε.. Βεβαίως η προσπάθεια αυτή δημιουργεί κινδύνους για την εργατική ειρήνη και την ανάπτυξη της οικονομίας.
Η ανατροπή στην ισορροπία υπάρχει και στο επίπεδο των εισοδημάτων των εργαζομένων σε σχέση με τη συσσώρευση πλούτου εκ μέρους των εργοδοτών, των επιχειρηματιών και των επενδυτών. Αυτή η διαφορά είναι ιδιαίτερα αισθητή με τη δραματική αύξηση στον πληθωρισμό τα δύο προηγούμενα έτη. Οι εργαζόμενοι ζητούν αποκατάσταση των μισθών τους, το οποίο όμως συνεπάγεται μεγάλο κόστος για τους εργοδότες. Ο τέως υπουργός Εργασίας σε αρκετές περιπτώσεις υιοθέτησε πολιτικές που ευνοούσαν τους εργοδότες και την κυβέρνηση, ως εργοδότη, σε βάρος των εργαζομένων. Επίσης, επέδειξε απροθυμία να εξαντλήσει τον κοινωνικό διάλογο σε μια προσπάθεια να δώσει λύσεις σε χρονίζοντα θέματα, όπως τον κατώτατο εθνικό μισθό και την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (ΑΤΑ).
Η Κύπρος ήταν πάντα ένας χώρος συνύπαρξης ανθρώπων από πολλές χώρες, με διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις και θρησκείες. Οι Έλληνες Κύπριοι όντας η μεγαλύτερη κοινότητα είχαν ανέκαθεν την ικανότητα αφενός να διατηρούν την εθνική, πολιτιστική και θρησκευτική τους ταυτότητα και αφετέρου να ενσωματώνουν τους νέους κατοίκους προσλαμβάνοντας θετικά στοιχεία από αυτούς. Θα πρέπει να συνεχίσουμε να αγκαλιάζουμε τη διαφορετικότητα και την αξία που προσφέρουν οι ξένοι που έρχονται να ζήσουν στην Κύπρο. Χρειαζόμαστε τους μετανάστες που προσφέρουν στην οικονομία με τις επενδύσεις, επιχειρήσεις και εργασία τους.
Το θέμα της αστυφιλίας από τις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές είναι ένα ευρωπαϊκό πρόβλημα, το οποίο δημιουργεί ευρύτερους οικονομικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Η απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης για την εξαγγελία στρατηγικής και διορισμό επιτρόπου για τις ορεινές περιοχές δεν είχε συνέχεια. Αυτή είναι μια αρνητική εξέλιξη, γιατί σημαίνει ότι η νέα κυβέρνηση δεν αξιολογεί θετικά τοΣκεπτικισμός γύρω από τον πληθωρισμό έργο που προηγήθηκε και δεν θέλει να το συνεχίσει. Σε κάθε περίπτωση οι ορεινές κοινότητες του Τροόδους συνεχίζουν να είναι τα θύματα λανθασμένων πολιτικών από εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σκεπτικισμός γύρω από τον πληθωρισμό
Μια άλλη διάσταση που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η φύση του πληθωρισμού και συγκεκριμένα το γεγονός ότι ο πληθωρισμός δεν αφορά αυξημένη, υπερβάλλουσα ζήτηση (πληθωρισμός ζήτησης) αλλά πληθωρισμό προσφοράς, ο οποίος προκύπτει από μείωση της προσφοράς εμπορευμάτων ή και υπηρεσιών. Η μείωση αυτή μπορεί να οφείλεται σε ταχύτερη αύξηση μισθών από την αύξηση της παραγωγικότητας εργασίας, στην αύξηση των κερδών που υπερβαίνουν την αύξηση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου, στην ανατίμηση των εισαγόμενων πρώτων υλών, στην αύξηση των συντελεστών έμμεσης φορολογίας ή και στην αύξηση του κόστους δανεισμού κεφαλαίων. Ενίοτε ο πληθωρισμός προσφοράς με τη συνύπαρξη ανεργίας, σταθερής παραγωγής με υψηλά επίπεδα πληθωρισμού, αναφέρεται και ως Στασιμοπληθωρισμός.
Αυτή την περίοδο δεν υπάρχει ουσιαστική αύξηση αμοιβών ή έμμεσης φορολογίας. Αυτό που παρατηρείται είναι ανατίμηση των εισαγόμενων πρώτων υλών, αύξηση του κόστους δανεισμού κεφαλαίων και φυσικά αύξηση κερδών ( η οποία γίνεται προσπάθεια να συγκαλυφθεί από την αύξηση στους άλλους δύο παράγοντες).
Τη θέση αυτή φαίνεται να συμμερίζεται και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έκθεση του οποίου τον Μάιο του 2023 δείχνει ότι το 2022 οι τιμές εισαγόμενων αγαθών (ενέργεια, τρόφιμα) ευθύνονταν για την άνοδο του πληθωρισμού κατά 45%, η αύξηση των κερδών κατά 45%, ενώ το κόστος εργασίας κατά 10%. Αυτό δεν συμβαίνει στο σύνολο της αγοράς, αλλά κυρίως στα προϊόντα που έχουν ανελαστική ζήτηση όπως τα τρόφιμα, τα φρούτα και τα κηπευτικά αλλά και βασικά είδη κατανάλωσης από τις υπεραγορές.
Έχουν περάσει δέκα χρόνια από τον μοιραίο Μάρτιο του 2013 και την καταστροφή η οποία ακολούθησε, όμως οι συνέπειες της συνεχίζουν να μας ταλαιπωρούν. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με εαυτούς και αλλήλους. Η διεθνής συγκυρία και η χρηματοπιστωτική κρίση συνέτεινε στην επίσπευση της καταστροφής που ήταν ορατή, όμως η ευθύνη για αυτήν μας ανήκει ατομικά και συλλογικά. Ευθυνόμαστε γιατί φανήκαμε άπληστοι, καλομάθαμε στο εύκολο κέρδος και γιατί ανεχόμαστε ανίκανους και διεφθαρμένους ηγέτες.
Το Μνημόνιο Συναντίληψης που υπογράψαμε με τους διεθνείς δανειστές, έμπορους των εθνών και εταίρους μας ήταν/είναι εγκληματικά καταστροφικό και περιλάβανε τιμωρητικά μέτρα (punitive measures τα αποκαλούν οι οικονομολόγοι). Η αρνητική εξέλιξη του «Κυπριακού Πειράματος» όπως έχει ονομασθεί ίσως να έσωσε άλλες χώρες μέλη της Ε.Ε. από παρόμοια τύχη. Ευτυχώς, είμαστε πεισματάρηδες, εργατικοί και νοικοκύρηδες και έτσι γλυτώσαμε από τα χειρότερα και την αλληλεγγύη των εταίρων μας.
Η ενέργεια είναι ένα σημαντικό θέμα άρρηκτα συνδεδεμένο με την οικονομική ανάπτυξη και την κλιματική κρίση. Δυστυχώς η στρατηγική που ακολουθείται από αλλεπάλληλες κυβερνήσεις είναι αδιέξοδη, ανερμάτιστη, επιβαρύνει το περιβάλλον και την οικονομία. Ενώ έχουν περάσει πάνω από 10 χρόνια από την ανακάλυψη κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, δεν αναμένεται η αξιοποίησή του πριν από το 2028, ένας στόχος που συνεχώς μετακινείται προς το μέλλον. Την ίδια τύχη έχει και η κατασκευή τερματικού υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Βασιλικό.
Παράλληλα η ΑΗΚ, αγνοώντας τα σημεία των καιρών και τον δρόμο του ανταγωνισμού τον οποίο επέλεξε η CYTA, συνεχίζει να συμπεριφέρεται ως φυσικό μονοπώλιο και να προσπαθεί να διατηρήσει ένα καθεστώς λειτουργίας και παραγωγής, το οποίο είναι αδιέξοδο και αυξάνει αδικαιολόγητα το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.
Προσδοκίες
Για το νέο έτος προσδοκώ ότι θα επέλθει ειρήνη και ασφάλεια και ότι ο Καλός Θεός θα βοηθήσει όπως οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν ότι η βία παράγει βία και η αδικία και η απληστία παράγουν αδικία και ότι ο πόλεμος δεν λύνει προβλήματα. Τα προβλήματα επιλύονται με τον διάλογο και τις αμοιβαίες υποχωρήσεις. Η Ύβρις η οποία προέρχεται από την αδικία, την αλαζονεία, την υπέρμετρη φιλοδοξία και την απληστία επιφέρει τη Νέμεσιν, η οποία επαναφέρει τα πράγματα στη σωστή τάξη, αφαιρώντας τα «εύσημα» που με αθέμιτα και άνομα μέσα αποκτήθηκαν. Ο λαός, πολύ σοφά λέει ότι «όλα εδώ πληρώνονται». Το μέτρο είναι μια βασική αρετή και πυξίδα στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα.
Προσδοκώ ότι η δημοκρατία και η αξιοκρατία θα εμπεδωθούν σε μια ανεξάρτητη, ελεύθερη και ενωμένη Ομόσπονδη Κυπριακή Δημοκρατία όπου θα κυβερνούν, θα διοικούν και θα διευθύνουν οι άριστοι ( έντιμοι, καλοί, έξυπνοι, ικανοί και εργατικοί).
Προσδοκώ ένα κράτος ευνομίας, ισονομίας, ισοκρατίας, χωρίς διαφθορά και πελατειακές σχέσεις, όπου οι πολίτες θα είναι ελεύθεροι να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους ανεξάρτητα της φυλής, του φύλου, της ηλικίας, της θρησκείας ή του σεξουαλικού προσανατολισμού τους.
Προσδοκώ ένα κράτος όπου τα βασικά δημόσια αγαθά της Ασφάλειας, της Υγείας, της Κοινωνικής Ασφάλισης και της Παιδείας θα είναι διαθέσιμα σε όλους του πολίτες. Ένα κράτος που θα προστατεύει και θα περιθάλπει τους αδύνατους και θα τους καθοδηγεί και ενθαρρύνει να επανεντάσσονται στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας. Προσδοκώ, ακόμη, ότι θα υπάρχει ένα μεγάλο δίχτυ ασφάλειας για αυτούς που δεν μπορούν να επανενταχθούν.
Προσδοκώ ένα καλύτερο έτος 2024!!
*Εργάτη Γνώσης
Διαβάστε επίσης: Παλαιχώρι «Μια Μικρή Αχτίδα Ελπίδας» - Αυξάνονται πληθυσμός και επιχειρηματικότητα