του Μιχάλη Αντωνίου *
H σημασία που αποδίδει στα θέματα συντάξεων και η προσήλωση της Ομοσπονδίας Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ) στην διασφάλιση επαρκών συνταξιοδοτικών παροχών για όλους τους πολίτες, αποδεικνύεται μέσα από τις δράσεις και πρωτοβουλίες της.
Αναντίλεκτα τα τελευταία χρόνια η Χώρα μας έχει βιώσει πρωτόγνωρες συνθήκες αλλεπάλληλων κρίσεων οι οποίες επέφεραν βαρύτατα πλήγματα στην οικονομία, την κοινωνία, τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους. Μέσα από τις προσπάθειες της πολιτείας, τις θυσίες των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, έχουμε επανέλθει σε πορεία σταδιακής ομαλοποίησης, αν και η ανάκαμψη είναι ακόμη μακριά και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε αμέτρητες.
Οι προοπτικές και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το κυπριακό συνταξιοδοτικό σύστημα αποτελούν σημαντική παράμετρο για την μελλοντική πορεία της οικονομίας και την ευημερία του κυπριακού λαού. Παράλληλα, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η υπογεννητικότητα, τα μακροοικονομικά δεδομένα, το θεσμικό πλαίσιο και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την μελλοντική πορεία και αποδοτικότητα του.
Δεν γίνεται όμως να μιλάμε για το μέλλον της πατρίδας μας χωρίς να συζητούμε και να προβληματιζόμαστε σε βάθος για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα. Πολιτεία, κοινωνικοί εταίροι, επαγγελματικοί φορείς, επιχειρήσεις, πολίτες, οφείλουμε όλοι να επιδεικνύουμε το μέγιστο ενδιαφέρον για το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Μας αφορά όλους άμεσα και η επικείμενη μεταρρύθμιση του θα πρέπει να γίνει με στόχο την μακροπρόθεσμη διασφάλιση της επάρκειας των συντάξεων αλλά και της βιωσιμότητας του συστήματος.
Το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Κύπρο όπως σε κάθε ανεπτυγμένη χώρα, συνίσταται ως γνωστό από τρεις βασικούς πυλώνες: το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά σχέδια περιλαμβανομένων και των Ταμείων Προνοίας και τα ιδιωτικά ασφαλιστικά συνταξιοδοτικά σχέδια. Η φιλοσοφία των τριών πυλώνων είναι η ενίσχυση των καλύψεων, η διασφάλιση επαρκών ωφελημάτων και η καλύτερη δυνατή εξασφάλιση πόρων κατά την συνταξιοδότηση, μέσα από συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις με αυστηρές διαδικασίες και ισχυρή εποπτεία.
Χαιρόμαστε ιδιαίτερα που η πιο πρόσφατη αναλογιστική μελέτη καταδεικνύει την βιωσιμότητα του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων, του βασικού πυλώνα συνταξιοδοτικών παροχών, για αρκετές δεκαετίες ακόμη. Όμως το Ταμείο αποτελεί μόνο μια παράμετρο της συνταξιοδότησης. Ήρθε ο καιρός να εμπλακούμε όσοι φορείς θέλουν και μπορούν να συνεισφέρουν σε ένα γόνιμο διάλογο για ολόκληρο το σύστημα που να καλύπτει όχι μόνο τη βιωσιμότητα και την επάρκεια των παροχών του Ταμείου αλλά και τη διαχείριση των Ταμείων Προνοίας και Συντάξεων, τον οικονομικό προγραμματισμό και ιδιαίτερα τον ρόλο του ιδιωτικού τομέα στη διασφάλιση επαρκών συνταξιοδοτικών παροχών. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση, θα δώσει απλά βραχυπρόθεσμες ανάσες, χωρίς να επιτύχει τον απώτερο στόχο της βελτίωσης των συντάξεων για τις μελλοντικές γενιές, δημιουργώντας έτσι διαγενεακές ανισότητες.
Η ΟΕΒ έχει κατά καιρούς καταθέσει συγκεκριμένες εισηγήσεις που αγγίζουν και τους τρεις πυλώνες, που είτε αφορούν την διασφάλιση της ταυτόχρονης λειτουργίας διαφορετικών συστημάτων επί ίσοις όροις μέσω του νομοθετικού πλαισίου, είτε αφορούν την παροχή κινήτρων για συμμετοχή σε εθελοντικά συστήματα, είτε ακόμα και την διόρθωση στρεβλώσεων στο υφιστάμενο σύστημα.
Χαρακτηριστικά, ανάμεσα στις διαχρονικές μας θέσεις είναι η άρση της στρέβλωσης με τις σωρευτικές συντάξεις γήρατος και χηρείας, που συχνά ανέρχονται σε πολλές χιλιάδες ευρώ μηνιαίως, ιδίως σε συνταξιούχους του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Επιπλέον, έχουμε καταθέσει την θέση ότι όσοι έχουν εισοδήματα κάτω από το όριο της φτώχειας, και συνεπώς θα δικαιούνται την κοινωνική σύνταξη, το ποσό που θα τους καταβάλλεται ως κοινωνική σύνταξη πρέπει να είναι τόσο όσο υπολείπεται από το ποσό του ορίου της φτώχειας. Διαφορετικά θα παρατηρούνται και σε αυτό το κεφάλαιο σοβαρές στρεβλώσεις αλλά και αδικίες.
Παράλληλα, θεωρούμε την επέκταση του επαγγελματικού βίου απολύτως απαραίτητη. Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, η κατάργηση της πρόωρης συνταξιοδότησης και η καθιέρωση αυτόματων μηχανισμών προσαρμογής, θεωρούνται αποτελεσματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση τα οποία στην Κύπρο έχουν ήδη υιοθετηθεί. Για τον λόγο αυτό, έχουμε επίσης διαφωνήσει με τις διεκδικήσεις του συνδικαλιστικού κινήματος για κατάργηση της αναλογιστικής μείωσης των πρόωρων συντάξεων που εισήχθη το 2012, καθώς κάτι τέτοιο έρχεται σε αντίθεση με την πιο πάνω θέση και την τάση που επικρατεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση για αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, κάτι που έχει αποδεδειγμένα συσχετιστεί με την επάρκεια των συντάξεων.
Θα πρέπει επιπλέον να στοχεύσουμε σε πολιτικές που, πέραν της ενθάρρυνσης της παράτασης του επαγγελματικού βίου, θα στοχεύουν στην αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων, καθώς τα δύο πρέπει να αποτελούν ταυτόχρονες επιδιώξεις. Μαζί με την προώθηση της ενεργού γήρανσης και την δημιουργία προϋποθέσεων για να παραχθούν νέες θέσεις εργασίας, μόνο θετικές επιπτώσεις μπορεί να έχουν επί των συντάξεων.
Επιπλέον, οι εργαζόμενοι, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, θα πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και σε πιθανές αλλαγές στην καριέρα τους ενώ για τις επιχειρήσεις είναι σημαντικό οι δεξιότητες των εργαζομένων να είναι σύμφωνες με τις τρέχουσες ανάγκες τους. Η ενίσχυση της απασχολησιμότητας συνεπάγεται έτσι και την απαραίτητη μείωση της εξάρτησης από διάφορα βοηθήματα.
Η εισαγωγή και λειτουργία επαγγελματικών συντάξεων, Ταμείων Προνοίας ή άλλων ασφαλιστικών σχεδίων, που είναι μέσο κοινωνικής προσφοράς από τους εργοδότες προς τους υπαλλήλους, πρέπει να παραμείνουν οικονομικά αποδοτικές για τις χρηματοδοτούσες επιχειρήσεις. Ανάμεσα στα κίνητρα που έχουν δοθεί για ενθάρρυνση εφαρμογής τέτοιων σχεδίων είναι και η ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση τους. Τυχόν αλλοίωση της προσέγγισης αυτής, θα οδηγήσει σε δυσανάλογα αρνητικές επιπτώσεις.
Μεγάλο κεφάλαιο του συνταξιοδοτικού συστήματος αποτελούν και οι ρυθμίσεις που έχουν υιοθετηθεί στο Δημόσιο. Ιδιαίτερα, το σύστημα που ίσχυε για όσους είχαν προσληφθεί μέχρι και τον Οκτώβριο του 2011, έδινε στους εργαζόμενους του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα συντάξεις οι οποίες κατά μέσον όρο ήταν διπλάσιες από τις συντάξεις των αντίστοιχων εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα. Ταυτόχρονα οι συνταξιοδοτικές εισφορές των δημοσίων υπαλλήλων ήταν οι μισές των συνταξιοδοτικών εισφορών των ιδιωτικών υπαλλήλων.
Περαιτέρω, μέχρι και το 2012 το ύψος τόσο της μηνιαίας σύνταξης όσο και του εφάπαξ των δημοσίων υπαλλήλων, βασίζετο στον τελευταίο μισθό, έστω και αν κάποιος λάμβανε προαγωγή και αφυπηρετούσε κατά την ίδια μέρα, χωρίς ποτέ να έχει δουλέψει στη θέση προαγωγής.
Οι ακραίες αυτές στρεβλώσεις αποτέλεσαν σημαντικό παράγοντα στη δημιουργία του δεύτερου ακριβότερου κρατικού μισθολογίου σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, στον εκτροχιασμό των δημόσιων οικονομικών και στην χρεωκοπία του Κράτους.
Τα προκλητικά αυτά δεδομένα διορθώθηκαν πλήρως για τους νεοεισερχόμενους στο Δημόσιο μετά τον Οκτώβρη του 2011 και μετριάστηκαν ελαφρώς για όσους είχαν προσληφθεί προηγουμένως. Η ΟΕΒ είχε εκφράσει την ικανοποίηση αλλά και την ανακούφιση του επιχειρηματικού κόσμου, όταν το Υπουργικό Συμβούλιο το 2019 αποφάσισε την απόρριψη των συνδικαλιστικών αιτημάτων του δημόσιου τομέα, για επαναφορά του επαγγελματικού κυβερνητικού σχεδίου σύνταξης, στηρίζοντας την θέση για εισαγωγή του θεσμού του Ταμείου Προνοίας.
Δυστυχώς, η πρόσφατη συμφωνία που υπογράφτηκε τον Μάϊο 2021 είναι διαφοροποιημένη σε ουσιώδη σημεία σε σχέση με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου του 2019, καθώς εισάγεται επαγγελματικό σχέδιο και όχι αμιγές Ταμείο Προνοίας, το οποίο όμως σχέδιο θα τυγχάνει της ευνοϊκής φορολογικής ρύθμισης των ταμείων προνοίας αλλά δεν θα έχει τις υποχρεώσεις τους ούτε θα εποπτεύεται από οποιονδήποτε μηχανισμό. Πέραν από τις ανησυχίες για τους ενδεχόμενους κινδύνους για τα δημόσια οικονομικά, η ΟΕΒ βλέπει την αναβίωση μιας ακραίας δυσμενούς διάκρισης σε βάρος των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα και υπέρ των υπαλλήλων του δημοσίου, η οποία τερματίστηκε με μεγάλη καθυστέρηση τον Οκτώβριο του 2011.
Η ΟΕΒ θα προσέλθει στον διάλογο που έχει εξαγγείλει η αρμόδια Υπουργός Εργασίας για την μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος με πλήρη επίγνωση των προκλήσεων. Με εμπεριστατωμένα επιχειρήματα και τεκμηριωμένες θέσεις, είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε στην διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα είναι αντάξιο των προσδοκιών των πολιτών του τόπου μας αλλά και των αντοχών της οικονομίας μας.
*Γενικού Διευθυντής ΟΕΒ