Του Ζήνωνα Παπαφιλίππου*
Καθώς το 2020 κλείνει, το πέρασμα της πανδημίας έχει σηματοδοτήσει καταστροφικές συνέπειες, με έναν αόρατο εχθρό ο οποίος καταγράφει μέχρι σήμερα άνω των 50 εκατομμυρίων κρουσμάτων και άνω του 1,3 εκατομμυρίου θανάτων. Το πρώτο lockdown την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου, το οποίο υιοθετήθηκε σχεδόν από όλες τις χώρες με την ελπίδα (και για κάποιους πεποίθηση) ότι θα αποδυναμωνόταν ο ιός και θα κερδίζαμε χρόνο μέχρι την εύρεση εμβολίου, μας βρίσκει σήμερα στη δεύτερη φάση του ιού με ανανεωμένο lockdown λόγω της επανόδου της έξαρσης της μολυσματικής ασθένειας. Η έξαρση της πανδημίας όμως αφήνει ανεξίτηλα σημάδια και στην παγκόσμια οικονομία, όπου οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες ασκούν ευέλικτη και εκτεταμένη βραχυπρόθεσμη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική αντίστοιχα, προσπαθώντας να περισώσουν βιομηχανίες, επιχειρήσεις (ανεξαρτήτως μεγέθους), καθώς και την πληγείσα τουριστική βιομηχανία. Από την άλλη, οι διεθνείς αγορές, προπομπός και κριτής των τεκταινομένων, δεν δείχνουν να αντιστέκονται στις θετικές ανόδους, αφού οι διεθνείς δείκτες, μετά το πρώτο πλήγμα Φεβρουαρίου-Μαρτίου, όταν κινήθηκαν καθοδικά μέχρι και 30%, σήμερα έχουν καταφέρει να καλύψουν όλη τη ζημιά και ταυτόχρονα να καταγράψουν καινούργια υψηλά. Η αμφισβήτηση του αποτελέσματος των αμερικανικών εκλογών από τον τέως («νυν») Πρόεδρο Τραμπ, μετά τη νίκη Μπάιντεν, δεν ήταν αρκετή για να προκαλέσει αβεβαιότητα, ανασφάλεια και αύξηση μεταβλητότητας στις διεθνείς αγορές. Κάθε άλλο, η ανακοίνωση ενός υποψήφιου εμβολίου από τις BioNTech και Pfizer στις αρχές Νοεμβρίου (ακριβώς μετά και τα τελικά αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών) ήταν πέραν του δέοντος αποδεκτή, προκαλώντας ευφορία στο επενδυτικό κοινό, το οποίο έσπευσε να ανεβάσει τους μετοχικούς δείκτες σε νέα υψηλά.
Με βάση τα πιο πάνω, μπορεί κανείς να διασαφηνίσει το τι αναμένεται βραχυπρόθεσμα από την παγκόσμια οικονομία και τις αγορές χάρη στο εμβόλιο. Το νέο εμβόλιο, μετά και την τελική του έγκριση (για τα πρακτικά τεχνικής φύσεως, η ανακοίνωση έγινε ενώ βρισκόταν στη φάση 3 με ποσοστό επιτυχίας 90%), θα μπει σε άμεση παραγωγή με στόχο να δοθούν 1,3 δισ. δόσεις την ερχόμενη χρονιά. Οι εν λόγω φαρμακοβιομηχανίες βρίσκονται σε συζητήσεις περί του κόστους προσφοράς, στοχεύοντας σε χαμηλή τιμολόγηση που να αντικατοπτρίζει την πραγματική οικονομία, για να διασφαλιστεί η ευρεία πρόσβαση του εμβολίου σε όλο τον κόσμο, καθώς και για να παραμείνει ευχαριστημένο το επενδυτικό κοινό. Το επόμενο βήμα θα είναι η επιλογή δόσεων ανά χώρα. Εδώ θα χρειαστεί να συμβάλει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ως προς τον τρόπο και τον χρόνο κατανομής των δόσεων ανά ήπειρο και χώρα, με βάση τα εκάστοτε επιδημιολογικά στοιχεία. Έπειτα, η κάθε χώρα θα αναλάβει το «βαρύ φορτίο» της επιλογής προτεραιότητας σε περίπτωση μη επαρκών δόσεων για κάλυψη όλου του πληθυσμού.
Τι σημαίνει αυτό για την παγκόσμια οικονομία; Η πρώτη αντίδραση (και αυτό έχει αντικατοπτριστεί στις διεθνείς αγορές) είναι άκρως θετική, με αναπτέρωση των ελπίδων ότι το 2021 η διεθνής οικονομία θα ανακάμψει ολικά και θα επιστρέψει στην προ κορωνοϊού εποχή – δηλαδή σε σύντομο χρονικό διάστημα. Από την άλλη όμως, οι διεθνείς χρηματοοικονομικοί οίκοι, οι οποίοι απαρτίζονται από έμπειρους αναλυτές και οικονομολόγους, δεν αναμένουν ολική ανάκαμψη στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, καθώς η «επούλωση» από την απότομη αύξηση της ανεργίας, τη ραγδαία μείωση του κύκλου εργασιών μεγάλων επιχειρήσεων, τη μη βιωσιμότητα μικρομεσαίων επιχειρήσεων και το σοβαρό πλήγμα σε ζωτικής σημασίας κλάδους της βιομηχανίας (τουρισμός και ενέργεια) δεν θα διαφανεί άμεσα. Το πώς θα μπορούσε να παρομοιάσει κανείς τον αντίκτυπο της πανδημίας στην οικονομία είναι με την κίνηση «ανελκυστήρας/σκαλιά»: απότομη πτώση ανελκυστήρα αλλά άνοδος με χρήση σκαλοπατιών. Θα είναι άρα μια άνοδος με ανάκαμψη σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα, η οποία θα χρειαστεί κόπο, αντοχή και γενναίες κινήσεις.
Το τι μπορεί το εμβόλιο να αναπτερώσει –εκτός φυσικά από την αποτροπή επανεμφάνισης της πανδημίας και συνεπώς την αποσυμφόρηση των νοσηλευτηρίων– είναι την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Ο δείκτης εμπιστοσύνης καταναλωτών αποτελεί σημαντικό μέτρο ανάπτυξης του λιανικού εμπορίου. Με τα περισσότερα καταστήματα και εστιατόρια κλειστά ανά το παγκόσμιο, σε συνδυασμό με τις πιστωτικές διευκολύνσεις που έχουν δοθεί από τις κυβερνήσεις και τα πιστωτικά ιδρύματα (επιδοτήσεις δανείων, αναστολή δόσεων, κυβερνητικές εγγυήσεις), τα νοικοκυριά αύξησαν τις καταθέσεις τους. Χρήματα τα οποία οι κυβερνήσεις θα ήθελαν να δουν να ξοδεύονται ώστε να ενισχυθεί η ανάκαμψη. Και πάλι εδώ όμως η ανάκαμψη αναμένεται να είναι σταδιακή: Η ανησυχία των νοικοκυριών για αύξηση της ανεργίας θα πρέπει να αποκλιμακωθεί (τον Απρίλιο είχε αγγίξει υψηλά επίπεδα), ενώ ταυτόχρονα η προαναφερθείσα ευέλικτη πολιτική θα πρέπει να συνεχιστεί, με ό,τι αρνητικό επακόλουθο θα έχει, κυρίως για τα τραπεζικά ιδρύματα.
Υπερθεματίζοντας το πιο πάνω, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ανέλυσε την οικονομική πτυχή της πανδημίας (δημοσιεύτηκε λίγες μέρες πριν από την επίσημη ανακοίνωση του νέου εμβολίου), καταλήγοντας ότι η διεθνής οικονομική ύφεση και η συρρίκνωση του ΑΕΠ για αυτό το έτος δεν οφείλεται κυρίως στο πρώτο lockdown αλλά στην κοινωνική αποστασιοποίηση των πολιτών με φόβο τη διασπορά του ιού. Για να μιλάμε και τεχνοκρατικά, το ΔΝΤ αναμένει για φέτος παγκόσμια συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 5,8% για τις ανεπτυγμένες αγορές και ανάκαμψη +3,9% για το επόμενο έτος. Η βραδύτητα ανάκαμψης της φετινής ύφεσης είναι ακριβώς το επακόλουθο της κοινωνικής αποστασιοποίησης, η οποία φθείρει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και ακολούθως την αναποτελεσματική χρήση των ευέλικτων εργαλείων που τους έχουν διαθέσει κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες. Το εμβόλιο θα μπορεί να επιταχύνει την ανάκαμψη (όχι όμως ολικά), αφού τα σκληρά μέτρα lockdown θα μπορούν να αρθούν και η ψυχολογία των επενδυτών/καταναλωτών να ανέβει και να αρθεί ο περιορισμός των δαπανών (να αρχίσουν δηλαδή να ξοδεύουν).
Χρηματιστηριακές αγορές: Κατά το «μίνι κραχ» της πανδημίας (Φεβρουάριος-Μάρτιος), οι διεθνείς μετοχικοί δείκτες διολίσθησαν με πτώση μέχρι και 30%, ενώ η μεταβλητότητα αυξήθηκε απότομα σε επίπεδα 2008 (παγκόσμια οικονομική κρίση). Οι εισηγμένες εταιρείες ανακοίνωσαν χαμηλότερα των προσδοκιών εταιρικά αποτελέσματα (κύκλο εργασιών και καθαρό κέρδος), ενώ αρκετές από αυτές αδυνατούσαν να δώσουν «forward guidance», όπως συνηθιζόταν για τα αναμενόμενα κέρδη των επόμενων περιόδων. Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (FED) αγόρασε χρέος εταιρειών μέσω ομολόγων τους, ανεξαρτήτως πιστοληπτικής διαβάθμισης, με στόχο να προσφέρει βραχυπρόθεσμη ανάσα από την αναστολή των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μετά το πρώτο lockdown. Κι όμως, το επενδυτικό ενδιαφέρον δεν ήταν διόλου αδιάφορο, αφού οι εν λόγω δείκτες κινήθηκαν ανοδικά, υπερκαλύπτοντας όλες τις ζημιές και καταγράφοντας νέα υψηλά. Ενδεικτικό είναι το ότι, από την αρχή του χρόνου, κινούνται ανοδικά με κέρδη άνω του 8%, με τον αμερικανικό τεχνολογικό δείκτη να παρουσιάζει κέρδη άνω του 30%.
Η ανακοίνωση του εμβολίου προστίθεται ως νέα παράμετρος στην ευφορία των επενδυτών, προσφέροντας κέρδη άνω του 3% σε μόλις μία εβδομάδα. Ταυτόχρονα, οι διεθνείς χρηματοοικονομικοί αναλυτές παρουσιάζονται συγκρατημένα αισιόδοξοι για το 2021, αναμένοντας εταιρικά και χρηματιστηριακά κέρδη, αλλά και (με περισσότερη σιγουριά) την παραμονή της αυξημένης μεταβλητότητας στις αγορές.
Εν κατακλείδι, η νέα χρονιά θα βρει τη διεθνή οικονομία σε προσπάθεια ανάκαμψης, ενώ οι διεθνείς αγορές θα συγκρατήσουν αυξημένη μεταβλητότητα. Το εμβόλιο (ή εμβόλια) θα είναι ικανό να λειτουργήσει σαν φάρμακο «επιταχυντής» στην όλη προσπάθεια, με βάση την απόδοσή του.
*Μέλος Δ.Σ. Χρηματοοικονομικού Συνδέσμου CFA Κύπρου και Προέδρος Επιτροπής CFA Cyprus Advocacy