Της Δρ. Χριστίνας Χατζησωτηρίου*
Η παρούσα κρίση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού έφερε στο προσκήνιο την αδήριτη ανάγκη για την ανάπτυξη ενός απτού και στοχευμένου πλάνου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Αμέσως μετά την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων του ιού στο νησί μας και το παρελκόμενο κλείσιμο των σχολείων, το Υπουργείο Παιδείας Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΠΑΝ) επεδίωξε την αντικατάσταση της συμβατικής διδασκαλίας με το μοντέλο της τηλεκπαίδευσης.
Παρ’ όλα αυτά, την έκκληση του Υπουργείου για αξιοποίηση των εργαλείων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν συνόδευσε μια άρτια ανεπτυγμένη πολιτική. Μιας και το Υπουργείο δεν διέθετε προαποφασισμένο σχέδιο δράσης σε περίοδο κρίσης, αλλά ούτε και προέβη σε έναν σχεδιασμό εκτάκτου ανάγκης όταν ήδη ο ιός μάς πλησίαζε γεωγραφικά, αναγκάστηκε να λειτουργήσει «θεραπευτικά» (αν ήταν πλέον αυτό δυνατόν) παρά «προληπτικά».
Συνεπώς, την περίοδο της κορύφωσης της κρίσης δεν εφαρμόστηκε ένα συγκεκριμένο πλάνο δράσης το οποίο είχε προσχεδιαστεί για την αντιμετώπισή της, αλλά μέτρα-ημίμετρα τα οποία διαμορφώθηκαν σταδιακά και συν τω χρόνω, συχνά διά της στρατηγικής της δοκιμής και συχνότερα του λάθους.
Φάσεις σχεδιασμού της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Η πρώτη φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Μαρτίου, αφορούσε κυρίως την εξ αποστάσεως δημιουργική απασχόληση των μαθητών/τριών, κατά τη διάρκεια της οποίας μέρος της εκπαίδευσης θα συνεχιζόταν μέσω της τεχνολογίας. Στο διάστημα αυτό, επιχειρήθηκε η καταγραφή των αναγκών σε τεχνολογικό εξοπλισμό των σχολικών μονάδων, αλλά και των μαθητών/τριών.
Επιπλέον, πραγματώθηκαν διαδικτυακά επιμορφωτικά προγράμματα σε θέματα τηλεκπαίδευσης, στα οποία συμμετείχε μόνο μια μικρή μερίδα εκπαιδευτικών. Η δεύτερη φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Απριλίου, αποσκοπούσε στην εφαρμογή ζωνών σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, κυρίως για την Ε΄ και Στ΄ τάξη του δημοτικού σχολείου και για τις μεγαλύτερες τάξεις των γυμνασίων και λυκείων. Παράλληλα, συνεχίστηκε η ασύγχρονη τηλεκπαίδευση μέσω της ανάρτησης εκπαιδευτικού υλικού στις ιστοσελίδες των σχολείων. Στο στάδιο αυτό, αναπτύχθηκαν από το Υπουργείο και προβλήθηκαν από την κρατική τηλεόραση διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η τρίτη και τελευταία φάση, η αρχή της οποίας εντοπίζεται περί τα μέσα Μαΐου, αφορά τους σχεδιασμούς του Υπουργείου για την επιστροφή των μαθητών/τριών, καθώς και των εκπαιδευτικών τους, στα σχολεία.
Στο παρόν στάδιο, το οποίο διανύουμε μέχρι σήμερα, το Υπουργείο, παράλληλα με την επάνοδο της μαθητικής κοινότητας στα θρανία, επιχειρεί να θεσμοθετήσει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία σε κατοπινό στάδιο θα μπορεί να αξιοποιηθεί είτε εμβόλιμα, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της διδασκαλίας σε συνθήκες πραγματικής τάξης, είτε αποκλειστικά, στην περίπτωση ενός νέου κύματος του ιού.
Εισηγήσεις για πολιτικό σχεδιασμό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Η επείγουσα ανάγκη για ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης καλεί το ΥΠΠΑΝ να ενώσει δυνάμεις με το νεοσύστατο Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, προκειμένου να συνεργαστούν αποδοτικά προς τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της πολιτικής ρητορικής για ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής πράξης, η οποία απέχει παρασάγγας από τέτοιες καινές πλην κενές διακηρύξεις.
Παρ’ όλα αυτά, ο σχεδιασμός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν θα πρέπει να έχει αποκλειστικά τεχνοκρατικό χαρακτήρα, αλλά θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η παιδαγωγική προσέγγιση αναφορικά με τις επιλογές που σχετίζονται τόσο με το περιεχόμενο όσο και με τη μεθοδολογία.
Αποβλέποντας στη σύζευξη τεχνογνωσίας και παιδαγωγικής, το Υπουργείο μπορεί να συνεργαστεί με ακαδημαϊκούς των παιδαγωγικών τμημάτων των ιδιωτικών πανεπιστημίων, οι οποίοι/ες διαθέτουν από τη μια μεριά καλή γνώση των εργαλείων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (μιας και έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη και παροχή προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης την τελευταία δεκαετία), ενώ από την άλλη μεριά, λόγω του αντικειμένου τους, μπορούν να προσφέρουν την παιδαγωγική τους «ματιά» στην ανάπτυξη του σχεδιασμού για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.
Ποιες πτυχές πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στους σχεδιασμούς του Υπουργείου;
Κατ’ αρχάς, το Υπουργείο οφείλει να ενισχύσει τα σχολεία και όλους τους/τις μαθητές/τριες με σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και γρήγορες ασύρματες συνδέσεις στο διαδίκτυο.
Κατά δεύτερον, το Υπουργείο πρέπει να αναζητήσει καλύτερες επιλογές όσον αφορά την πλατφόρμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που θα αξιοποιηθεί, νοουμένου ότι η παρούσα επιλογή λογισμικού φαίνεται να είναι δυσλειτουργική και λιγότερο αποδοτική.
Κατά τρίτον, το Υπουργείο καλείται να συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες συνιστώσες στον σχεδιασμό του: αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα ειδικά σχεδιασμένα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση· ομάδες ψηφιοποιημένου εκπαιδευτικού υλικού και εργαλείων· υπηρεσίες υποστήριξης για εκπαιδευτικούς, μαθητές/τριες και τους γονείς τους για επιτυχή συμμετοχή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση· εκτεταμένη κατάρτιση στις ψηφιακές δεξιότητες, η οποία πρέπει να παρέχεται όχι μόνο στους/στις εκπαιδευτικούς, αλλά και στους/στις μαθητές/τριες και τους γονείς τους· ανάπτυξη μηχανισμών και δεικτών για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Εισηγήσεις για αποτελεσματικότερη εφαρμογή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας που έχει διεξαχθεί ανά το παγκόσμιο στο πεδίο αναφοράς συμμαρτυρούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση λειτουργεί καλύτερα ως ένα δυναμικό σύστημα αλληλοσυμπληρούμενων στοιχείων. Υπό την έννοια αυτή, η παιδαγωγική της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης θα πρέπει να εμπερικλείει ποικιλία δραστηριοτήτων και μέσων, αντλώντας από την αρχή της ευπροσάρμοστης και ποικιλότροπης διδασκαλίας.
Ποια όμως είναι τα στοιχεία αυτά τα οποία θα πρέπει να συμπεριληφθούν στον σχεδιασμό των μαθημάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης;
Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να διασφαλίζεται η ποικιλία ως προς το περιεχόμενο, νοώντας την αξιοποίηση πολυμέσων, εκπαιδευτικών παιχνιδιών ψηφιακού τύπου, πηγών μελέτης και επεξεργασίας, αλλά και φύλλων εργασίας ειδικά σχεδιασμένων για σκοπούς τηλεκπαίδευσης (λ.χ. περισσότερο αναλυτικών ως προς τις οδηγίες που δίνονται στους/στις μαθητές/τριες).
Επιπροσθέτως, η παροχή ευκαιριών για αυτόνομη μάθηση, στην οποία ο/η κάθε μαθητής/τρια να μπορεί να ακολουθεί τον δικό του/της μαθησιακό ρυθμό, θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ.
Η αρχή αυτή θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην επιλογή των πηγών για σκοπούς διδασκαλίας, αλλά και στον σχεδιασμό τόσο των δραστηριοτήτων όσο και των φύλλων εργασίας.
Παράλληλα, η ανάπτυξη των ψηφιακών περιβαλλόντων μάθησης πρέπει να εμπερικλείει ευκαιρίες για συνεργασία αλλά και διαλογική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών/τριών, διαμέσου της αξιοποίησης διαφόρων εφαρμογών, όπως είναι ο πίνακας συζήτησης για την ολομέλεια (chat), καθώς και το forum συζήτησης για κάθε ομάδα μαθητών/τριών. Στις ευκαιρίες για συνεργατική εργασία στις ομάδες, καλό είναι να προστεθεί και η παροχή ευκαιριών για κοινωνικο-συναισθηματική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών/τριών.
Τέλος, όπως και η μαθησιακή διαδικασία σε συμβατικές συνθήκες φυσικής παρουσίας των μαθητών/τριών στις τάξεις, έτσι και η ψηφιακή διδασκαλία περιλαμβάνει το στάδιο της αξιολόγησης και του αναστοχασμού. Για τον σκοπό αυτό, μπορούν να αξιοποιηθούν εργαλεία όπως το αναστοχαστικό ημερολόγιο, η δημιουργία και ανάρτηση βίντεο, αλλά και το blog (επί παραδείγματι, οι μαθητές/τριες μπορούν να συγγράψουν ατομικά ή ομαδικά ένα σύντομο άρθρο αναφορικά με τη θεματική του μαθήματος και να το αναρτήσουν στο blog τους).
*PhD University of Cambridge
Επίκουρη Καθηγήτρια στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας