Του Βρασίδα Νεοφύτου*
Η χρηματιστηριακή συνεδρία της 20ής Απριλίου 2020 θα μείνει στην ιστορία ως η χειρότερη μέρα στην αγορά πετρελαίου. Ήταν η ημέρα κατά την οποία κάποιο συμβόλαιο πετρελαίου έτυχε διαπραγμάτευσης με αρνητικές τιμές για πρώτη φορά από τότε που τα συμβόλαια αργού NYMEX άρχισαν να τυγχάνουν διαπραγμάτευσης το 1983. Η τιμή του αμερικανικού αργού WTI παράδοσης Μαΐου υποχώρησε κατά $56, κλείνοντας τις συναλλαγές στο -37,63$ το βαρέλι. Αυτή ήταν ταυτόχρονα η μεγαλύτερη ποσοστιαία ημερήσια μεταβολή, κατά 300%, καταγράφοντας νέο ιστορικό χαμηλό από το 1983.
Η δραματική πτώση ήταν κυρίως τεχνικής φύσεως (futures contract roll over) λόγω λήξης του συμβολαίου Μαΐου, το οποίο δεν είχε πολλούς όγκους, και της στροφής των αγοραστών στο πιο ενεργό συμβόλαιο Ιουνίου, το οποίο τύγχανε διαπραγμάτευσης πολύ υψηλότερα, κοντά στα $20. Παρ’ όλα αυτά, ήταν ενδεικτικό πως οι επενδυτές δεν ήθελαν να έχουν βραχυπρόθεσμα συμβόλαια φυσικής παράδοσης πετρελαίου, εφόσον δεν θα είχαν τη δυνατότητα να το πουλήσουν ή ακόμα και να το αποθηκεύσουν.
Ο διεθνής δείκτης τιμών πετρελαίου Brent, ο οποίος καλύπτει τα 2/3 της παγκόσμιας παραγωγής, έκανε χαμηλό κοντά στα $16 το βαρέλι στις 22 Απριλίου, η χαμηλότερη τιμή από το 1999. Πλέον, η τιμή του WTI έχει αποσυνδεθεί από την τιμή του Brent, το οποίο έχει καταγράψει μικρότερη ποσοστιαία ζημιά κατά την έντονη πτώση τους.
Οι λόγοι της πτώσης
Οι τιμές του πετρελαίου έχουν καταρρεύσει σε ιστορικά χαμηλά για τρεις θεμελιώδεις λόγους:
Την άνευ προηγουμένου καταστροφή της ζήτησης πετρελαϊκών προϊόντων από την πανδημία. Οι αναλυτές προβλέπουν μια πτώση-ρεκόρ στην παγκόσμια ζήτηση γύρω στα 25-30 εκατ. βαρέλια την ημέρα κατά το δίμηνο Απριλίου-Μαΐου – περίπου το 30% της παγκόσμιας κατανάλωσης.
Την υπερπροσφορά φθηνού πετρελαίου λόγω του «πολέμου τιμών» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας. Η παραγωγή-ρεκόρ των 13,1 εκατ. βαρελιών ημερησίως από τη σχιστολιθική βιομηχανία πετρελαίου των ΗΠΑ κατά το τέλος Μαρτίου αύξησε το πρόβλημα της παγκόσμιας προσφοράς.
Την ανησυχητική άνοδο των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου λόγω υπερπροσφοράς και έλλειψης ζήτησης. Υπολογίζεται ότι μια ποσότητα παραγωγής περίπου 10 εκατ. βαρελιών την ημέρα μένει χωρίς αγοραστή και καταλήγει για αποθήκευση.
Μείωση-ρεκόρ στην παγκόσμια ζήτηση
Ο κορωνοϊός έχει προκαλέσει την «τέλεια καταιγίδα» μειωμένης ζήτησης στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου. Τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας έφεραν λουκέτα σε εκατομμύρια επιχειρήσεις, αναστολή βιομηχανικής παραγωγής και απαγόρευση μετακινήσεων και μεταφορών με όλα τα μέσα (αυτοκίνητα, τρένα, αεροπλάνα, πλοία). Όλα αυτά επηρέασαν άμεσα την κατανάλωση ηλεκτρισμού και πετρελαϊκών καυσίμων, όπως ντίζελ, βενζίνη, μαζούτ (για πλοία), κηροζίνη (για jet fuel), φυσικό αέριο, αλλά και πετροχημικών προϊόντων (πρώτη ύλη για παρασκευή πλαστικών, νάιλον, απορρυπαντικών, φαρμάκων κτλ.).
Η πανδημία του κορωνοϊού είναι παράλληλα ο χειρότερος «μαύρος κύκνος» που έχουν βιώσει μαζί το παγκόσμιο σύστημα υγείας και οι διεθνείς χρηματαγορές. Η πανδημία δεν μοιάζει με καμιά άλλη κρίση παγκόσμιας κλίμακας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εφόσον το 90% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας βρίσκεται σε «lockdown». Στις ανεπτυγμένες οικονομίες και στην Ευρωζώνη, η βουτιά στο 2ο τρίμηνο εκτιμάται ότι θα είναι μέχρι 40% σε σύγκριση με το 1ο τρίμηνο του 2020. Η ύφεση υπολογίζεται ότι θα είναι τετραπλάσια αυτής που βιώσαμε κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, ενώ η ανεργία θα εκτοξευτεί πάνω από το 15% στις περισσότερες χώρες.
Πετρελαϊκός πόλεμος τιμών μεταξύ Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας
Οι οικονομικές επιπτώσεις από τη ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού, αρχικά στην Κίνα και μετά στη Νότιο Κορέα και στην Ιαπωνία τον Φεβρουάριο, προκάλεσαν δικαιολογημένα πανικό στις τάξεις του ΟΠΕΚ και στη Ρωσία, εφόσον κατανάλωναν μαζί πέραν του 20% της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου. Οι διεθνείς τιμές πετρελαίου είχαν ήδη κατρακυλήσει κατά 30% από το υψηλό Ιανουαρίου, λόγω μειωμένης βιομηχανικής ζήτησης και της ταυτόχρονης αναστολής των αεροπορικών πτήσεων από και προς την Ασία, αλλά και του κλεισίματος συνόρων.
Στις 6 Μαρτίου 2020, ο Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών (ΟΠΕΚ) συγκάλεσε έκτακτη συνεδρία στη Βιέννη, με τη συμμετοχή της Ρωσίας και άλλων χωρών. Σκοπός του συνεδρίου ήταν μια κοινή απόφαση για περιορισμό της υπερπροσφοράς από πλευράς παραγωγών ώστε να ισορροπήσουν την αγορά από την κλιμακούμενη μείωση της ζήτησης λόγω κορωνοϊού.
Η Σαουδική Αραβία, ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου στον πλανήτη, αλλά και de facto ηγέτης του ΟΠΕΚ, πρότεινε στη Ρωσία να μειώσουν περαιτέρω την παραγωγή κατά 1,5 εκατ. βαρέλια την ημέρα. Αντ’ αυτού, η Ρωσία, μετά από μια προσχηματική διαφωνία ως προς το μέγεθος των περικοπών, τερμάτισε τη σύμπραξή της με τον ΟΠΕΚ. Η Μόσχα θεωρούσε ότι οι συνεχείς περικοπές παραγωγής και οι υψηλότερες τιμές απλώς βοηθούσαν τη σχιστολιθική (shale oil) βιομηχανία πετρελαίου των ΗΠΑ να αυξάνει τα δικά της παγκόσμια μερίδια αγοράς σε βάρος ΟΠΕΚ και Ρωσίας.
Η αποτυχία εξεύρεσης μιας κοινής λύσης στις περικοπές προκάλεσε τον θυμό της Σαουδικής Αραβίας εναντίον της Ρωσίας. Η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι, κατά τη λήξη της προηγούμενης συμφωνίας περικοπής μεταξύ ΟΠΕΚ και Ρωσίας (συμμαχία γνωστή και ως «ΟΠΕΚ+») την 1η Απριλίου, κάθε χώρα-μέλος του ΟΠΕΚ+ θα είναι ελεύθερη να παράγει πετρέλαιο κατά βούληση. Την ίδια μέρα, η Aramco, η κρατική εταιρεία πετρελαίων της Σαουδικής Αραβίας, ανακοίνωνε αύξηση της παραγωγής της πέραν των 12 εκατ. βαρελιών την ημέρα και ταυτόχρονα έδινε μεγάλες εκπτώσεις στους πελάτες της (διυλιστήρια) σε Ασία και Ευρώπη προκειμένου να κερδίσει μερίδιο αγοράς και να υποσκελίσει τους ανταγωνιστές της. Η Ρωσία ανταπέδωσε με τη δική της αύξηση παραγωγής σε επίπεδα-ρεκόρ, πλημμυρίζοντας έτσι την παγκόσμια αγορά με φθηνό αλλά αχρείαστο πετρέλαιο λόγω ανυπαρξίας ζήτησης.
Αυτή ήταν και η αρχή του λεγόμενου «πετρελαϊκού πολέμου τιμών» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας, ο οποίος προκάλεσε τη μεγαλύτερη κρίση υπερπροσφοράς στην ιστορία κατά τους επόμενους μήνες, Μάρτιο και Απρίλιο. Φυσικό επακόλουθο αυτής της εξέλιξης, οι διεθνείς τιμές πετρελαίου να καταρρεύσουν κατά 30% στο άνοιγμα του χρηματιστηρίου στην Ασία το πρωί της Δευτέρας 09/03/2020. Ήταν η μεγαλύτερη ημερήσια ποσοστιαία πτώση στην τιμή του πετρελαίου, η οποία προκάλεσε ένα «domino effect» σε όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου.
Για τους αναλυτές πετρελαίου, ήταν ένα σκηνικό που θύμιζε την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1973, όταν ο ΟΠΕΚ διακήρυξε εμπάργκο πώλησης πετρελαίου στις δυτικές χώρες εξαιτίας της βοήθειάς τους προς το Ισραήλ, καθώς και τον πόλεμο του Κόλπου το 1991, όταν οι συμμαχικές δυνάμεις επιτέθηκαν κατά του Ιράκ για απελευθέρωση του Κουβέιτ.
Μεγάλο παιχνίδι τακτικής από Μόσχα και Ριάντ
Η στρατηγική της Ρωσίας και της Σαουδικής Αραβίας να παράγουν κατά βούληση, είχε στόχο να αφήσει την αγορά ελεύθερη να αυτορρυθμιστεί με φυσικό τρόπο μέσω προσφοράς και ζήτησης. Για τους ίδιους, η αποτυχία του «ΟΠΕΚ+» ήταν απλώς το πράσινο φως για να αυξήσουν την παραγωγή των χώρων τους και να πετύχουν μακροχρόνια κέρδη μέσω της νέας ανακατανομής του μεριδίου αγοράς. Εκ του αποτελέσματος, αυτό το παιχνίδι στρατηγικής παγκόσμιας κλίμακας έχει πετύχει τον στόχο του. Με τις τιμές πώλησης αργού να είναι στα τάρταρα, το πλήγμα για τους παραγωγούς με υψηλό κόστος εξόρυξης θα είναι βαρύ. Αντίθετα, τόσο η Ρωσία όσο και η Σαουδική Αραβία (αν και θα ζημιώνονται καθημερινά από τη σημαντική απώλεια εσόδων) θα εξακολουθούν να παράγουν με κέρδος, καθώς το κόστος παραγωγής τους είναι κάτω από $10 το βαρέλι.
Οι συνέπειες του πετρελαϊκού πολέμου τιμών ήταν συντριπτικές για τις τιμές πετρελαίου, οι οποίες έχασαν το 90% της αξίας τους μέχρι τα μέσα Απριλίου. Η κατρακύλα του αμερικανικού αργού WTI έδωσε στη Ρωσία και στη Σαουδική Αραβία αυτό που απέτυχαν να καταφέρουν εδώ και χρόνια: να συντρίψουν τους παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου (shale oil) στις ΗΠΑ.
Η εκρηκτική ανάπτυξη της σχιστολιθικής βιομηχανίας αργού είχε μετατρέψει τις ΗΠΑ σε κορυφαίο εξαγωγέα αργού στον κόσμο, με ρεκόρ παραγωγής στα 13,1 εκατ. βαρέλια την ημέρα μόλις πριν από μερικές εβδομάδες. Οι παραγωγοί σχιστολιθικού πετρελαίου υπερηφανεύονταν ότι έφεραν την ενεργειακή ανεξαρτησία των ΗΠΑ και ότι δημιούργησαν μια από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές επαναστάσεις στην ιστορία, τριπλασιάζοντας τη συνολική παραγωγή της χώρας εντός μίας δεκαετίας.
Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ΗΠΑ και Καναδά βρίσκονται σε κατάσταση κρίσης, ως αποτέλεσμα του υψηλού κόστους παραγωγής, που υπολογίζεται γύρω στα $40 το βαρέλι. Οι κορυφαίες τοπικές ποικιλίες αργού στις ΗΠΑ, όπως Bakken crude, Midland crude και Magellan East Houston crude, πωλούνται πλέον σε αρνητικές τιμές. Πολλές μικρές εταιρείες έρευνας και παραγωγής πετρελαίου στις ΗΠΑ και τον Καναδά έχουν ήδη κηρύξει πτώχευση, αδυνατώντας να ξεπληρώσουν τα υπέρογκα χρέη τους προς τις τράπεζες. Ακόμη και οι μεγάλες εταιρείες, όπως οι Chevron, Conoco, Occidental και άλλες, θα μειώσουν την παραγωγή τους κατά 30% και θα περιορίσουν τους προϋπολογισμούς τους για το 2020-21.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Exxon Mobil έχει παγώσει τις δραστηριότητές της στην κυπριακή ΑΟΖ μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021. Αυτή η εξέλιξη θα καθυστερήσει σημαντικά τον ευρύτερο ενεργειακό σχεδιασμό Κύπρου, Ισραήλ και Ελλάδας σχετικά με τον αγωγό East Med, αλλά και γενικότερα τις ενεργειακές επενδύσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών Ενέργειας (IEA), η παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ είχε ήδη μειωθεί στα 12,3 εκατ. βαρέλια την ημέρα στα μέσα Απριλίου, σχεδόν 800.000 λιγότερα από το υψηλό όλων των εποχών. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η παραγωγή είναι πιθανό να μειωθεί από 2 μέχρι 4 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του 2021, αν συνεχιστούν οι χαμηλές τιμές και εξαντληθούν οι διαθέσιμες δεξαμενές αποθήκευσης αργού στις ΗΠΑ.
Άνοδος των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου
Όπως έγινε και στην προηγούμενη πετρελαϊκή κρίση του 2014, η ταυτόχρονη μειωμένη ζήτηση και η υψηλή παραγωγή έχουν οδηγήσει σε μια ανησυχητική άνοδο των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου. Το αδιάθετο σχιστολιθικό πετρέλαιο πλέον συσσωρεύεται με γρήγορους ρυθμούς στον τερματικό σταθμό του Cushing της Οκλαχόμα, που είναι ο κύριος κόμβος αποθήκευσης πετρελαίου των ΗΠΑ. Τα αποθέματα έχουν ανέβει πέραν του 80% της συνολικής χωρητικότητας των διαθέσιμων δεξαμενών αποθήκευσης και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, αυτές πιθανόν να φτάσουν σε πληρότητα εντός των επόμενων δύο μηνών.
Αυτός είναι και ο κύριος λόγος της κατάρρευσης της τιμής του αμερικανικού αργού WTI σε αρνητικό έδαφος. Οι εταιρείες εξόρυξης προτιμούν πλέον να πουλούν την αδιάθετη παραγωγή τους σε τιμές υπό το μηδέν, καθώς δεν έχουν τη δυνατότητα να το αποθηκεύσουν. Για ορισμένους παραγωγούς ενδεχομένως αυτή να είναι πιο φθηνή λύση από το να σταματήσουν την παραγωγή τους ή να κλείσουν τα κοιτάσματα, διότι τότε η ζημιά θα ήταν μόνιμη.
Γεωπολιτική της ενέργειας
O Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αποφάσισε να παρέμβει διπλωματικά για να σώσει τη βιομηχανία σχιστόλιθου από την πλήρη κατάρρευση, μετά από προτροπή γερουσιαστών από τις επηρεαζόμενες πετρελαιοπαραγωγικές πολιτείες, κυρίως το Τέξας και τη Βόρεια Ντακότα. Ο Πρόεδρος Τραμπ θέλει να αποφύγει μαζικές απολύσεις και πτωχεύσεις στην πιο σημαντική και χρυσοφόρα βιομηχανία των ΗΠΑ, ενόψει φυσικά και των επερχόμενων προεδρικών εκλογών τον προσεχή Νοέμβριο.
Σε τηλεφωνική του συνομιλία με τους ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας και της Ρωσίας, ζήτησε να σταματήσουν τον πόλεμο τιμών μεταξύ τους και να μειώσουν την παραγωγή πετρελαίου, και τους απείλησε με εμπορικές ταρίφες και αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Σαουδική Αραβία, εάν δεν το πράξουν.
Εν τέλει, Σαουδική Αραβία και Ρωσία υποχώρησαν από τη μεταξύ τους αντιπαλότητα, έχοντας ήδη πληγωθεί και οι ίδιες από την εξάπλωση της πανδημίας. Επίσης, ήθελαν να μετριάσουν τις διαμαρτυρίες εναντίον τους από τα υπόλοιπα κράτη του κόσμου, που τις θεωρούν υπεύθυνες για την κατρακύλα της τιμής του πετρελαίου και τις απώλειες κρατικών εσόδων. Εξάλλου, το βασίλειο των Σαούντ δεν θα ήθελε με τίποτα να χαλάσει την ειδική σχέση που έχει διαχρονικά με τις ΗΠΑ, ούτε και να χάσει την προστασία που του προσφέρουν απέναντι στις απειλές του Ιράν.
Ιστορική συμφωνία μείωσης παραγωγής από «ΟΠΕΚ+»
Η μεγαλύτερη πετρελαϊκή κρίση της ιστορίας γέννησε και τη μεγαλύτερη εθελοντική μείωση παραγωγής της ιστορίας. Την Κυριακή 12 Απριλίου, συμφωνήθηκε, μετά από τέσσερις μέρες δραματικών συνομιλιών μεταξύ ΟΠΕΚ, Ρωσίας, Μεξικού και άλλων 20 πετρελαιοπαραγωγών χωρών, η μείωση της παραγωγής κατά 9,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα για τους μήνες Μάιο και Ιούνιο, όγκος που ισοδυναμεί με το 10% της παγκόσμιας προσφοράς. Επιπρόσθετα, η συμφωνία προνοεί η μείωση της παραγωγής να περιοριστεί κλιμακωτά σε 7,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέχρι το τέλος του 2020, και στη συνέχεια σε 5,8 εκατ. βαρέλια την ημέρα έως τον Απρίλιο του 2022.
Επιπλέον, υπολογίστηκε ότι η συνολική παγκόσμια μείωση θα μπορούσε να ανέβει μέχρι τα 20 εκατ. βαρέλια ημερησίως, εάν προστεθούν οι περικοπές παραγωγής εκ μέρους των ΗΠΑ, του Καναδά, της Βραζιλίας, της Νορβηγίας και άλλων χωρών με υψηλό κόστος εξόρυξης, οι οποίες θα γίνουν με όρους αγοράς και όχι κρατικής απόφασης. Ωστόσο, αυτή η ρύθμιση δεν άρεσε στους επενδυτές, οι οποίοι περίμεναν άμεσες και ουσιαστικές περικοπές, πέρα από αυτές που θα γίνονταν ούτως ή άλλως εξαιτίας της κατάρρευσης της ζήτησης λόγω κορωνοϊού.
Παρόλο που η συμφωνία ήταν ιστορικά μεγάλης εμβέλειας, οι επενδυτές την θεωρούν αποτυχημένη και ανεπαρκή. Ουσιαστικά, οι μαζικές περικοπές των 9,7 εκατ. βαρελιών την ημέρα ήρθαν πολύ αργά και είναι πολύ μικρές για να αντισταθμίσουν την υποχώρηση της ζήτησης κατά 30 εκατ. βαρέλια την ημέρα. Οι οικονομίες των χωρών με τη μεγαλύτερη κατανάλωση πετρελαίου στον πλανήτη, όπως της Κίνας, της Ινδίας, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, της Νοτίου Κορέας και του συνόλου των χωρών της Ευρωζώνης, παραμένουν ακόμη «παγωμένες».
Το μέλλον της πετρελαϊκής βιομηχανίας θα κριθεί από το κατά πόσον θα επιβραδυνθεί ο ρυθμός εξάπλωσης της πανδημίας και πότε. Η ζήτηση πετρελαίου θα ανακάμψει όταν η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα επιστρέψει στους κανονικούς της ρυθμούς, βοηθούμενη από την τόνωση που θα επιφέρουν τα πρωτοφανή δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα που έλαβαν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες.
*Υπεύθυνος Επενδυτικής Στρατηγικής Exclusive Capital