Του Τάσου Γιασεμίδη
Είναι ξεκάθαρο ότι η ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού σε όλες τις χώρες και τα δραστικά μέτρα που έλαβαν οι κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει σημαντικές υφεσιογόνες πιέσεις στην παγκόσμια οικονομία. Το ζητούμενο είναι η διάρκεια που θα έχει η συγκεκριμένη κατάσταση και αν τα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις θα μπορέσουν να συντηρήσουν τις επιχειρήσεις, ώστε να διατηρήσουν το προσωπικό και τις επενδύσεις τους και να μπορέσουν να ανακάμψουν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σε αντίθετη περίπτωση, ενδεχομένως να υπάρξει σημαντική μείωση του παραγωγικού δυναμικού των οικονομιών και μια ολική αναδιάρθρωση του παγκόσμιου οικονομικού και επιχειρηματικού μοντέλου.
Όσο διατηρούνται τα περιοριστικά μέτρα, όλο και πιο αισθητές θα γίνονται οι επιπτώσεις του κορωνοϊού στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και στις εθνικές οικονομίες. Σε κάποιους τομείς, όπως είναι ο τουρισμός και οι αερομεταφορές (όπως διαφαίνεται η Alitalia θα είναι το πρώτο θύμα), οι επιπτώσεις είναι εμφανείς, ενώ επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο η παγκόσμια ζήτηση και η εφοδιαστική αλυσίδα.
Από τον SARS στον COVID-19
Παρόμοια κατάσταση είχε προκύψει και την περίοδο 2002-2003 με την έξαρση του ιού SARS, η οποία κράτησε για περίοδο έξι μηνών και στοίχισε στην παγκόσμια οικονομία, σύμφωνα με εκτιμήσεις, 40 δισεκατομμύρια δολάρια ή 0,1% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος.
Όπως και σήμερα, έτσι και τότε, ο ιός είχε ξεκινήσει από την Κίνα και εξαπλώθηκε σταδιακά σε άλλες χώρες. Τότε όμως η κινεζική οικονομία συνεισέφερε 4% με 5% στο παγκόσμιο ΑΕΠ, ενώ σήμερα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, με συνεισφορά περίπου 14% με 16%. Όπως γίνεται αντιληπτό, ήδη παρατηρείται δραστική επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας.
Η παρούσα κατάσταση επιβαρύνει ακόμη περισσότερο το οικονομικό κλίμα, ειδικότερα μετά τον διεθνή εμπορικό «πόλεμο», την αβεβαιότητα που ενδεχομένως προκαλεί η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα σύννεφα ύφεσης που μαζεύτηκαν πάνω από την ευρωπαϊκή οικονομία, με τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι οικονομίες του πυρήνα της (για παράδειγμα, οι οικονομίες της Ιταλίας και της Γερμανίας).
Ο παράγοντας ψυχολογία
Σημαντικό ρόλο σε μια οικονομία διαδραματίζει η ψυχολογία των καταναλωτών, των επιχειρηματιών και των επενδυτών. Η αβεβαιότητα οδηγεί σε πτώση των χρηματαγορών αλλά και της παγκόσμιας κατανάλωσης και ζήτησης προϊόντων. Επιπλέον, επενδύσεις που προγραμματίζονταν ενδεχομένως να ακυρώνονται ή να αναβάλλονται μέχρι να σταθεροποιηθεί η κατάσταση.
Η πτώση στη ζήτηση επηρεάζει τη δυνατότητα της αγοράς να απορροφήσει τα προϊόντα που παράγονται, οδηγώντας τις επιχειρήσεις σε μειωμένους κύκλους εργασιών, κάτι που θα έχει αρνητικές συνέπειες και στην απασχόληση.
Σημαντικές είναι και οι συνέπειες στην εφοδιαστική αλυσίδα, κυρίως για οικονομίες που σχετίζονται με χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από τον ιό. Για παράδειγμα, από τη μια οι γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εξεύρεση ανταλλακτικών, εφόσον πολλά εργοστάσια στην Κίνα παραμένουν κλειστά για αρκετές μέρες. Από την άλλη, είναι εμφανής η μείωση στη ζήτηση αυτοκινήτων στην Κίνα. Η κινεζική αγορά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εξαγωγικούς προορισμούς για τα γερμανικά προϊόντα.
Ενέσεις ρευστότητας
Την ίδια στιγμή, η Κεντρική Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (Fed) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχώρησαν στη λήψη μέτρων σημαντικής ενίσχυσης της ρευστότητας στην αγορά και διασφάλισης των θετικών ρυθμών ανάπτυξης, μετριάζοντας τις οικονομικές συνέπειες από τον ιό. Αυτό όμως δεν ήταν ικανό να σταματήσει τη μεγάλη πτώση στις χρηματαγορές, πτώση που θυμίζει τις κρίσεις του 1987 και του 2008.
Τα μέτρα που λαμβάνονται για τον περιορισμό του ιού επηρεάζουν σημαντικά την οικονομική δυναμικότητα των χωρών και θα πρέπει να έχουν ως κύριο μέλημα τη διατήρησή της. Σε αντίθετη περίπτωση, θα απαιτηθούν χρόνια για να υπάρξει οικονομική ανάκαμψη, ενώ θα παρατηρηθεί μια δραματική μείωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.
Σε περίπτωση που συγκεκριμένοι κλάδοι της οικονομίας χρεοκοπήσουν, θα δημιουργηθεί ένα πολλαπλασιαστικό σπιράλ ύφεσης και μείωσης των εθνικών ΑΕΠ. Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτό θα έχει σημαντικές συνέπειες στα δημόσια οικονομικά, με τις χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος να αντιμετωπίζουν ίσως και το ρίσκο της στάσης πληρωμών.
Σημειώνεται ότι τα μέτρα που λαμβάνονται και η ενίσχυση της ρευστότητας έχουν ως στόχο τη διασφάλιση της αλυσίδας πληρωμών. Δηλαδή, να διασφαλιστεί ότι οι πιστωτές θα συνεχίσουν να αποπληρώνουν τα χρέη τους, ειδικά σε επιχειρήσεις οι οποίες αναγκάστηκαν να αναστείλουν τις εργασίες τους μετά από κυβερνητικές οδηγίες. Το τραπεζικό σύστημα έχει τη δυνατότητα παροχής βραχυπρόθεσμων διευκολύνσεων για κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων, όμως αυτή η πρακτική έχει τα όριά της, εφόσον, παρά τη μείωση των κεφαλαιακών απαιτήσεων των εποπτικών αρχών, θα πρέπει να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους.
Η Ευρωζώνη και…
Η σημερινή κρίση διαφέρει από προηγούμενες και σε ένα άλλο στοιχείο. Κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους, τα προβλήματα εμφανίστηκαν σε συγκεκριμένες χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες μπήκαν σε προγράμματα δημοσιονομικής εξυγίανσης («μνημόνια»). Αυτή τη φορά, ο ιός δεν κάνει διακρίσεις και είναι η Ευρωζώνη στο σύνολό της, και φυσικά η παγκόσμια οικονομία, που αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα και προκλήσεις.
Φυσικά, τα προβλήματα είναι πιο έντονα σε χώρες όπως η Ιταλία, όπου η αδυναμία περιορισμού του ιού έχει φέρει στα όριά του το σύστημα υγείας της χώρας και την οικονομία. Πρόκειται για μια οικονομία με υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, που αντιμετώπιζε ήδη αρκετά προβλήματα. Και αν η Γερμανία έχει την πολυτέλεια να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες προς στήριξη της οικονομίας της, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να ισχύσει για την Ιταλία ή την Ισπανία (κάτι που καταγράφεται και στις αποδόσεις των κυβερνητικών ομολόγων).
Την ίδια στιγμή, χώρες όπως η Ρωσία και οι αραβικές χώρες, των οποίων οι οικονομίες είναι βασισμένες στην παραγωγή πετρελαίου και παραγώγων του, θα επηρεαστούν σημαντικά από την πτώση της τιμής του στις διεθνείς αγορές, κυρίως λόγω της σημαντικής μείωσης της ζήτησης. Αυτό ενδεχομένως να επηρεάσει τα ναύλα (γεγονός που είχαμε δει και παλαιότερα) και τη ναυτιλία στο σύνολό της.
Οι οικονομίες παρουσιάζουν κυκλικότητα και είναι αναμενόμενο, μετά από περιόδους συνεχόμενων θετικών ρυθμών ανάπτυξης, να παρουσιαστούν σημάδια «κόπωσης» και επιβράδυνσης. Η εξάπλωση του ιού ενισχύει τις πιέσεις που δέχεται η παγκόσμια οικονομία, με το μεγάλο ερώτημα να είναι αν έχουν δημιουργηθεί αυτά τα «οικονομικά αντισώματα» που να της επιτρέπουν να απορροφήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αρνητικές πιέσεις. Τα μέτρα που λαμβάνονται δρουν προς αυτή την κατεύθυνση, με τις κυβερνήσεις να πρέπει να αξιολογούν την κατάσταση σε τακτά χρονικά διαστήματα και να είναι έτοιμες να παρέμβουν ξανά όπου και όποτε χρειαστεί.
*Ο Τάσος Γιασεμίδης είναι οικονομολόγος